Қозоғистонда АЭС қуриш бўйича халқаро консорциум қандай ишлаши мумкин
ASTANA. Kazinform – Референдум ўтказувчи Марказий комиссия овоз беришнинг дастлабки натижаларини эълон қилди, унга кўра, қозоғистонликларнинг 71 фоиздан ортиғи мамлакатда атом электр станцияси қурилиши учун овоз берган. Аввалроқ Давлат раҳбари Қасим-Жомарт Тоқаев Қозоғистонда атом электр станцияларини қуриш бўйича халқаро консорциум ишлаши кераклигини, чунки бу илғор технологияларга эга бўлган дунёнинг етакчи компанияларини бирлаштиришини айтган эди. “Қозоғистон атом электр станциялари” МЧЖ бош директори Тимур Жантикин Каzinform агентлиги таҳлилий кузатувчисига берган интервьюсида атом электр станциясини қуришда халқаро консорциумнинг афзалликлари ҳақида ўз фикри билан ўртоқлашди.
“Қозоғистон атом электр станциялари” МЧЖ бош директори Тимур Жантикиннинг таъкидлашича, айни пайтда дунёдаги деярли барча АЭС қурилиши лойиҳалари бир нечта компаниялар билан ҳамкорликда амалга оширилмоқда. Қоидага кўра, лойиҳа ядровий оролни (ядро реактори - муҳаррирнинг эслатмаси) ўзлаштирган компания томонидан амалга оширилади, бу энергия ускуналари, электроника, электр жиҳозлари ва бошқаларни етказиб берувчи бошқа корхоналарни жалб қилади. Ғоя шундай: етакчи қурилиш компанияси атом электр станцияси лойиҳасини яратиш учун худди шу мақсадда бошқа компанияларни жалб қилади. Қозоғистон лойиҳаси ҳам худди шундай ёндашувга эга бўлади.
“Бундай лойиҳаларнинг аксарияти, одатда, асосий пудратчи бўлган битта корхона томонидан амалга оширилади. Кейин улар бошқа компанияларни турли ишларни бажаришга жалб қилишади. Масалан, Туркиянинг Ўрта ер денгизи соҳилида қурилаётган Аккую атом электр станцияси. У ерда “Росатом” корпорацияси ядро реактори (ядро ороли) ва унинг атрофидаги барча жиҳозлар учун жавобгардир. Ва француз компаниялари ушбу объектга электр жиҳозларини етказиб бериш учун жалб қилинди - турбиналар, генераторлар ва бошқарув электроникаси Германиянинг Siemens AG компанияси томонидан етказиб берилди. Бундан ташқари, турли компаниялардан сотиб олинган бошқа компонентлар ҳам бор эди. Буларнинг барчаси Туркия атом электр станциялари қурилишида етакчи компания – «Аккую Нуклеар» учун йиғилган”, – деди Тимур Жантикин.
Айрим мамлакатларда (АҚШ, Хитой) маҳаллий лойиҳалар бундан мустасно, халқаро консорциумдан фойдаланган ҳолда атом энергетикаси соҳасида кўплаб мисоллар мавжуд. Экспертнинг фикрича, қозоғистонликлар Туркиядаги Аккую АЭС лойиҳасидан яхши хабардор. Худди шундай турдаги станциялар Миср, Бангладеш, Ҳиндистон ва Венгрияда қурилмоқда. Бундан ташқари, айни пайтда 1000 дан ортиқ қозоғистонликлар Туркиянинг Аккую атом электр станциясини қуриш лойиҳасида меҳнат қилмоқда.
Тимур Жантикин Қозоғистонда кучларни бирлаштириш учун атом электр станцияларини қуришда тажрибага эга бўлган энг яхши компанияларни жалб қилиш кераклигини қўшимча қилди.
“Булар биз танлаган тўртта компания: корейс, хитой, рус, француз. Уларнинг барчаси халқаро консорциумда халқаро тажрибага эга. Шу боис Қозоғистонда атом электр станцияларини қуриш учун энг яхши ускуналар етказиб берувчилар жалб қилинади”, – дея қўшимча қилди у.
Маърузачи, шунингдек, лойиҳанинг Қозоғистон томонидан маҳаллийлаштирилиши муҳимлигини қайд этди. Яъни, АЭС қурилиши давомидаги ишларнинг асосий қисмини Қозоғистон компаниялари бажаради.
“АЭС қурилишида махсус сертификациядан ўтган мамлакатимиз корхоналари ишга жалб этилади. Эҳтимол, Қозоғистон ускунасидан ҳам фойдаланилади, бунинг учун саноат ишлаб чиқариши таҳлил қилинади, унинг маҳсулотлари атом электр станциясида қўлланилиши мумкин. Одатда, атом электр станцияларини қуришда маҳаллийлаштириш 70% гача етади. Масалан, Беларусь атом электр станциясини қуришда кўплаб маҳаллий компаниялар иштирок этган. Бугун эса улар халқаро консорциумда бошқа давлатлар учун ишламоқда”, – деди “Қозоғистон атом электр станциялари” МЧЖ бош директори.
Унинг сўзларига кўра, атом электр станцияси қурилишига маҳаллий компанияларнинг жалб этилиши ўз тажрибасини тўплаш, қолаверса, мамлакат иқтисодиётини сақлаб қолиш учун муҳим аҳамиятга эга.
2024 йил 6 октябрда Қозоғистонда атом электр станциясини қуриш бўйича референдум бўлиб ўтди. Қозоғистон фуқаролари мамлакат атом энергиясига муҳтожми ёки йўқлигини ҳал қилишди. Мамлакат тарихидаги ушбу муҳим кун қандай ўтгани ҳақида – Каzinform агентлиги мухбири материалида.
Аввалроқ атом электр станцияси қурилиши Қозоғистонга нима олиб келиши ҳақида ёзган эдик. Бундан ташқари, Қозоғистон Республикаси Миллий ядро маркази бош директори Ерлан Батирбеков Алмати шаҳрида атом электр станцияси қурилиши бўйича жамоатчилик муҳокамаси чоғида замонавий реакторларнинг хавфсизлиги ҳақида гапирди.
