Қозоғистон тарихидаги биринчи АЭС бўйича референдум қандай ўтди
2024 йил 6 октябрь куни Қозоғистонда АЭС қуриш бўйича умумхалқ референдуми бўлиб ўтди. Мамлакат фуқаролари мамлакат атом энергиясига муҳтожми ёки йўқлигини ҳал қилишди. Референдум Қозоғистонда атом энергетикасининг келажаги ҳақидаги узоқ давом этган мунозараларда якуний сўз бўлди. Энди овоз бериш натижалари АЭСнинг ҳақиқатга айланишини аниқлайди. Мамлакат тарихидаги ушбу муҳим кун қандай ўтгани ҳақида Каzinform агентлиги мухбири материалида.
Давлат раҳбари Қасим-Жомарт Тоқаев Қозоғистон халқига қилган нутқи чоғида сентябрь ойида АЭС қуриш бўйича референдум ўтказилишини маълум қилди.
- Глобал энергия тақчиллиги кучайиб бораётганини ҳисобга олсак, биз ишончли ва экологик тоза энергия манбаларига жуда муҳтожмиз. Шунинг учун, назаримда, атом энергетикасини ривожлантиришга жиддий эътибор қаратиш лозим. Бу турдаги манба иқтисодиётимизнинг жадал ўсиб бораётган эҳтиёжларини асосан қондира олади. Ҳозирги вақтда 30 та ривожланган ва ривожланаётган мамлакатларда 200 га яқин атом электр станциялари фаолият юритмоқда. Биз узоқ муддатли миллий манфаатларни, мамлакатимизнинг ўзига хос хусусиятларини ҳисобга олган ҳолда келажак ҳақида ўйлашимиз керак. Шу боис, АЭС қуриш масаласида чуқур ўйланган қарор қабул қилиш, стратегик режаларни жамиятда кенг муҳокама қилиш зарурлигини доимо таъкидлаб келганман, – деди Давлат раҳбари.
Бу Қозоғистонда конституциявий ва сиёсий ўзгаришлар билан боғлиқ бўлмаган биринчи оммавий овоз бериш ва мамлакатнинг мустақил ва суверен давлат сифатидаги тарихидаги тўртинчи референдумдир. Аввалги референдумларда президент ваколатларини кенгайтириш (1995), янги Конституцияни қабул қилиш (1995) ва Конституцияга ўзгартиришлар киритиш (2022) тўғрисида қарор қабул қилинган эди.
Президент фармонига кўра, республика референдумини ўтказиш санаси 2024 йил 6 октябрь этиб белгиланди.
Қозоғистонда референдум эълон қилинганидан бери АЭС қуриш масаласи бўйича кенг кўламли ахборот-тушунтириш кампанияси бошланди. У роппа-роса 400 кун давом этиб, мамлакат тарихидаги энг узун муҳокамага айланди. Давлат маслаҳатчиси Ерлан Қарин таъкидлаганидек, бундай узоқ давом этган муҳокамалар масаланинг барча жиҳатларини имкон қадар чуқурроқ кўриб чиқиш, аҳолининг кенг қатламларини мулоқотга жалб этиш имконини берди.
- Замонавий Қозоғистоннинг сиёсий тарихида бу, эҳтимол, энг узун кампаниядир. Нега 400 кун?! Чунки Давлат раҳбари ўзининг навбатдаги Мурожаатида илк бор ўтган йили – 2023 йил 1 сентябрда референдум ўтказиш ғоясини билдирган эди. Ўша кун ҳақиқатда катта референдум кампаниясининг бошланиши бўлди, - дея изоҳлади Ерлан Қарин.
Шу вақт ичида ҳар бир ҳудудда жамоатчилик муҳокамалари ўтказилиб, ахборот майдонида экспертлар ва ижтимоий фаоллар ўртасида мазмунли муҳокамалар бўлиб ўтди.
Бунинг натижасида фуқаролар Қозоғистонда атом энергетикасини ривожлантириш истиқболлари ҳақида ўзларининг фикрини шакллантириш имконига эга бўлдилар, деб таъкидлайди Ерлан Қарин.
“Референдум тўғрисида”ги Қонуннинг 7-моддаси 4-бандига кўра, референдумдан олдинги кун ва у ўтказиладиган куни ҳар қандай ташвиқот олиб бориш тақиқланади. Шунинг учун 5 октябрь “Сукут куни” деб эълон қилинди.
6 октябрь, референдум куни роппа-роса соат 7:00 да сайлов участкалари иш бошлади. Бироқ 84 та участка қолганларидан эртароқ — соат 06:00да очилган. Булар ҳарбий қисмлар, вахта посёлкалари ва график асосида ишлайдиган одамлар яшайдиган бир нечта ҳудудлардир. Ушбу участкаларнинг аксарияти Қарағанди ва Абай вилоятларида, шунингдек, Алматида жойлашган. Вахта посёлкалари Ақтўбе ва Манғистау вилоятларида жойлашган.
Сайлов комиссияси аъзоси Константин Петровнинг сўзларига кўра, тақдим этилган маълумотларга биноан, 2024 йил 6 октябрь соат 7:00 ҳолатига кўра, ҳудудлардаги барча 10249 та сайлов участкасида овоз бериш бошланди.
Референдумда 30 та хорижий давлат ва 4 та халқаро ташкилотдан 177 нафар кузатувчи, шунингдек, 37 та давлатдан 200 нафар хорижий журналист аккредитация қилинган.
Мустақил Давлатлар Ҳамдўстлигидан келган халқаро кузатувчи Леонид Анфимов таъкидлаганидек, халқаро миссиялар ходимлари Марказий референдум комиссияси ходимлари билан бир неча бор учрашиб, референдум участкаси ва округ комиссияларида бўлди. Улар референдум ўтказишга юқори даражада тайёргарлик кўрганини қайд этдилар.
— Қайд этишим керакки, Марказий референдум комиссияси жуда катта ишларни амалга оширди. Референдум эълон қилинган кундан бошлаб бир ой муддатда участка комиссиялари ходимларини ўқитиш, ўқув машғулотлари, семинарлар ўтказиш, техник жиҳозлар билан таъминлаш, референдумда иштирок этувчи сайловчилар рўйхатини шакллантириш бўйича катта ҳажмдаги ташкилий-техник ишлар амалга оширилди, — деди Л.Анфимов.
Қозоғистоннинг хорижий институтлари ҳузурида 59 та хорижий давлатда референдум ўтказиш учун 74 та участка ташкил этилган. Россия, Ўзбекистон, Қирғизистон, Озарбайжон, Туркия, Пекин, Сеул, Буюк Британия, Арманистон ва бошқа мамлакатларда участкалар очилди.
Қозоғистонликлар эрталабданоқ референдумда ўз овозларини бериш учун участкаларга фаол йўл олди.
Ушбу тадбирнинг аҳамиятини Улитау вилояти, Жанаарқа туманидаги Қизилжар қишлоғидаги уйда овоз берган Қозоғистоннинг энг кекса фуқароси, 114 ёшли Туймегул Темирбаева алоҳида таъкидлади.
— Қозоғистоннинг ҳар бир фуқароси ўзининг фуқаролик позициясини намоён қилиши керак. Ёшига қарамай. Шундай қилиб, мен овоз бердим. Юртимизга омонлик, бошимиз узра осойишта осмон тилайман, — деди юз йиллик.
Шунингдек, Ғарбий Қозоғистон вилоятида сув тошқинларидан жабр кўрган юзлаб оилалар овоз беришда фаол иштирок этди. Яқинда улар янги хонадонлар калитини олдилар ва улар учун бу янги участкаларда биринчи овоз беришлари эди.
Референдумда овоз берганлар орасида Қозоғистон шарафини халқаро майдонда улуғлаган мамлакатнинг таниқли спортчилари ҳам бор эди.
Олимпиада чемпиони Елдос Сметов ҳам фаол фуқаролик позициясини тасдиқлаб, ўз танловини амалга оширди.
Овоз беришда бокс бўйича Париж Олимпиадаси бронза медали совриндори Назим Қизайбай ҳам иштирок этди.
Бундан ташқари, спорт гимнастикаси бўйича Парижда бўлиб ўтган Олимпия ўйинлари кумуш медали совриндори Нариман Қурбанов ва уч карра Олимпия ўйинлари совриндори Ольга Рипакова ҳам юрт келажаги учун овоз бериб, ўзларининг фуқаролик фаоллигини намойиш этдилар.
Барча сайлов участкаларида бир вақтда – айнан соат 20:00 да овозларни бериш якунланди. Овоз бериш натижалари 7 кун ичида эълон қилинади.
Карина Кусчанова
