Президент Алар Карис: Қозоғистон - Эстония учун Осиёга кириш эшиги
ASTANА. Кazinform — Қозоғистонга давлат ташрифи билан келган Эстония Президенти Алар Карисни Астанада кутиб олиш маросими бўлиб ўтди. Бу, ўз навбатида, икки томонлама муносабатлар ривожига янги туртки бўлди. Каzinformга берган интервьюсида Эстония раҳбари ҳамкорликни кенгайтириш бўйича ўз фикрларини билдирди.
— Жаноб Президент, Қозоғистонга хуш келибсиз! Қозоғистон-Эстония муносабатларининг ҳозирги даражасини қандай баҳолайсиз? Икки мамлакат ҳамкорликнинг қайси соҳаларида ўз салоҳиятидан тўлиқ фойдаланмаяпти?
— Аввало, Қозоғистон давлатига миннатдорчилигимни билдирмоқчиман. Астанада бўлиш катта шарафдир. Бу менинг Қозоғистонга иккинчи ташрифим, аввалгиси 2011 йилда бўлган. Ўшандан бери бироз вақт ўтди. Бу сафар мен Президент сифатида биринчи марта ташриф буюрмоқдаман. Давлат ташрифим давомида менга 40 дан ортиқ компания вакилларидан иборат саккизта бизнес делегацияси ҳамроҳлик қилмоқда. Ҳозирда муносабатларимиз жуда яхши даражада.
Иккала мамлакат ҳам бир-бири учун муҳим рол ўйнайди: Қозоғистон — Эстония учун Осиёга кириш эшиги. Биз бизнес ҳамкорлигимизни мустаҳкамлашга ҳаракат қилмоқдамиз. Ҳозирда унинг ҳажми атиги 50 миллион еврони ташкил этади. Лекин биз уни анъанавий соҳаларда ҳам, чуқур технологиялар ва сунъий интеллект каби янги соҳаларда ҳам кенгайтиришни истаймиз, бу мен учун ҳам муҳим мавзудир. Биз бир нечта ўзаро англашув меморандумларини имзоладик, шунинг учун келгуси йилларда ҳамкорлигимиз фаол ривожланиб боришига аминман.
— Эстония — рақамли трансформация соҳасида Европада етакчилардан бири. Президент Тоқаевнинг Digital Kazakhstan 2.0 йўналишини ҳисобга олган ҳолда, Қозоғистон билан қўшма лойиҳаларнинг асосини қандай тажриба ёки технологиялар ташкил қилиши мумкин?
- Албатта, биз Қозоғистонга бу соҳадаги тажрибамизни кўрсата оламиз, яъни ҳукумат ва жамият учун қизиқарли лойиҳалар мавжуд. Биз рақамлаштиришни тахминан 30 йил олдин бошладик ва вақт ўтиши билан нима қилиш кераклигини аниқроқ аниқладик.
Бугунги кунда бутун Эстония саноати рақамлаштирилган, яъни барча хизматлар онлайн режимида мавжуд. Ҳатто онлайн турмуш қуриш мумкин. Бу, ўз навбатида, фуқаролар учун қулайдир. Лекин бундай тизимнинг ишлаши учун етакчилик ва ишонч жуда муҳим: давлатга ва технологияга ишонч. Шунингдек, биз рақамли идентификаторларни дастлабки босқичдан бошлаб мажбурий деб тан олдик. Бу қадам бу соҳада катта рол ўйнади.
Яна бир муҳим қадам - бу Tiger Leap лойиҳаси бўлиб, унинг доирасида биз барча мактабларни компьютерлар билан таъминладик ва болаларнинг рақамли саводхонлигини ривожлантиришни бошладик. Бу рақамлаштиришни янада осонлаштирди.
Ҳозирда ҳамма сунъий интеллект ҳақида гапирмоқда. Қозоғистон бу йўналишда кўп ишларни амалга оширмоқда ва биз ҳам олдинга силжияпмиз. Эстонияда биз мактаблардан бошлаб «AI Leap» ташаббусини бошладик. Биз ўқитувчилар ва ўқувчиларга сунъий интеллектдан қандай фойдаланишни ўргатмоқдамиз. Биз Google ва Microsoft каби йирик глобал компаниялар билан ҳамкорлик қилиб, болаларга бепул сунъий интеллект платформаларини тақдим этмоқдамиз ва уларни мактабларда фойдаланиш учун мослаштирмоқдамиз. Бу қадамларни бу йил бошладик ва бу соҳа Қозоғистон билан ҳамкорликнинг яна бир соҳаси бўлиши мумкин.
— Глобал нотинчлик шароитида кўплаб мамлакатлар ўзларининг иқтисодий йўналишларини қайта кўриб чиқмоқдалар. Эстония Европа ва Осиё ўртасидаги транспорт, логистика ва инвестиция маркази сифатида Қозоғистон билан муносабатларни қандай мустаҳкамлашни режалаштирмоқда?
— Мен билан келган делегация таркибида логистика ва транспорт соҳасида фаолият юритувчи бир қатор компаниялар бор ва улар Қозоғистонда бир мунча вақтдан бери фаолият юритиб келмоқдалар. Эстонияда жуда қулай портлар ва портлар мавжуд. Бу соҳадаги ҳамкорлик бизнинг ташрифимизнинг муҳим элементидир. Шунингдек, биз порт соҳасидаги ҳамкорлик бўйича ўзаро англашув меморандумини имзоладик. Қозоғистон денгизга чиқиш имкони бўлмаган мамлакат бўлгани учун биз мамлакатнинг иқтисодий фаолиятини осонлаштирадиган имкониятлар ва имкониятларни таклиф қила оламиз.
— Қозоғистон "ўрта державалар" қаторига киради ва кўп векторли ташқи сиёсат юритади. Қозоғистоннинг Европа ва Евроосиёда хавфсизликни мустаҳкамлашдаги ролини қандай баҳолайсиз?
— Менимча, Қозоғистон бу йўналишда яхши ишламоқда. Қозоғистон икки йирик держава - Хитой ва Россия ўртасида жойлашган. Ҳар бир мамлакат дунёдаги мавжуд вазиятни ҳисобга олган ҳолда ўз йўналишини белгиламоқда. Бу вазият Қозоғистон ва Эстония учун осон эмас.
Шунинг учун барчамиз дунё мамлакатларидаги можаролар келгуси йилларда тугашини истаймиз. Биз Қозоғистон Президенти билан Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг роли ва уни янада самаралироқ қилиш учун ислоҳ қилиш зарурлигини муҳокама қилдик. Урушлар ва можароларнинг олдини олиш борасида БМТнинг бу соҳада бошқа альтернативи йўқ.
— Кеча сиз Қасим-Жомарт Тоқаев билан учрашдингиз ва кичик кичик таркибда музокаралар ўтказдингиз. Ушбу учрашувни қандай таърифлайсиз?
Жуда самарали фикр алмашинуви бўлди. Аввал мен делегацияларимиз билан, кейин эса шахсан Президент Тоқаев билан суҳбатлашдим. Биз кенг кўламли масалаларни муҳокама қилдик. Шу нуқтаи назардан, биз ушбу ва келажакдаги ташрифларни, геосиёсий вазиятни ва икки томонлама ҳамкорликни кўриб чиқдик. Фикр алмашинув очиқ ва конструктив бўлди ва бизнинг позицияларимиз тўлиқ мос тушди.
— Марказий Осиё бугунги кунда Европа Иттифоқи учун стратегик минтақага айланди. Шу муносабат билан, Марказий Осиё ва Европа Иттифоқи ўртасидаги мулоқотда қандай имкониятларни кўряпсиз? Қозоғистон бу жараёнда Европанинг ушбу минтақадаги энг йирик иқтисодий ҳамкори сифатида қандай рол ўйнайди?
— Сиз айтганингиздек, Европа — Қозоғистоннинг энг йирик иқтисодий ҳамкори ва бу ҳамкорлик фақат кучаяди. Албатта, мамлакатларимизни бир-бирига яқинлаштириш учун ҳал қилиниши мумкин бўлган мавзулар мавжуд. Шу муносабат билан тарифлар ва виза талаблари каби масалаларни кўриб чиқиш керак. Европа — Қозоғистон учун катта бозор, Қозоғистон эса Европа учун муҳим ҳамкор. Шунингдек, биз Қозоғистон ва Европа ўртасида янги транзит йўналишларини ишлаб чиқмоқдамиз. Шунинг учун, мен ҳамкорлигимиз тўғри йўналишда кетаётганига ишонаман.
— Фуқароларимиз учун Шенген визасини олиш жараёни ҳақида қандай фикрдасиз? Келажакда уни соддалаштириш мумкинми?
— Бу масала кечаги учрашувимизда ҳам муҳокама қилинди. Биз виза тартибларини соддалаштириш устида ишлашимиз керак, чунки одамлар учрашиши, алоқалар ўрнатиши ва ҳамкорликни мустаҳкамлашга ҳисса қўшиши муҳимдир. Рақамли даврда ҳам юзма-юз мулоқот жуда самарали. Биз Қозоғистон фуқароларининг Эстонияга, эстонларнинг эса Қозоғистонга эркин саёҳат қилишини истаймиз.
Ўзаро англашув меморандумини имзолаган соҳалардан бири олий таълимдир. Олтита университет ректорлари мен билан бирга келиб, Қозоғистон ректорлари билан келажакдаги имкониятлар, талабалар алмашинуви ва тадқиқотчилар ва олимлар ўртасидаги ҳамкорликни муҳокама қилиш учун учрашишди.
Бизнинг муносабатларимиз жуда яхши даражада. Ишонаманки, бу ташриф бизнинг ҳамкорлигимизни мустаҳкамлайди ва икки томонлама муносабатларимизга янги туртки беради. Аввал айтганимдек, Қозоғистон — Эстония учун Осиёга кириш эшиги. Энди биз Эстония Қозоғистоннинг Европага кириш эшигига айланишига умид қиламиз.
Эслатиб ўтамиз, Давлат раҳбари Қасим-Жомарт Тоқаев мамлакатга давлат ташрифи билан келган Эстония Президенти Алар Карисни Ақордада кутиб олгани ҳақида ёзган эдик.
Кейинроқ Қозоғистон ва Эстония президентлари музокаралар ўтказди.
