ЕИ Марказий Осиёга нима учун қизиқиш билдирмоқда – экспертлар фикри
ASTANA. Kazinform – 2025 йилнинг 3-4 апрель кунлари Самарқандда “Европа Иттифоқи – Марказий Осиё” саммити бўлиб ўтади. Kazinform мухбири Брюсселдаги экспертлар билан бўлажак тадбирга баҳолари ҳақида гапирди.
“Мен ушбу саммитнинг охир-оқибат бўлиб ўтишидан мамнунман. Умид қиламанки, тадбир Европа Иттифоқи ва Марказий Осиё ўртасидаги янада жадал ҳамкорликка янги суръат бағишлайди”, – деди Европарламент депутати Катарина Неведалова (Словакия).
"Шунингдек, умид қиламанки, биз Европа Иттифоқининг Марказий Осиё давлатлари билан ҳамкорлигининг институционал ҳолатини таҳлил қила оламиз. Минтақа билан бир қанча соҳаларда, жумладан, иқтисодиётда алоқаларни ривожлантиришимиз керак. Марказий Осиё жаҳон сиёсатининг муҳим геосиёсий ўйинчиси ва субъектига айланмоқда, Европа эса дунёнинг бу қисмида ўз иштирокини кучайтириши керак", – дея қўшимча қилди у.
«EU Reporter» шарҳловчиси Дерья Сойсал сўнгги йилларда, айниқса, COVID-19 эпидемияси ва иқлим ўзгариши билан боғлиқ хавотирлар кучайганидан сўнг Европанинг Марказий Осиёга қизиқиши ортиб бораётгани ҳақида фикр билдирди.
“Қолаверса, Марказий Осиё нафақат Европа томонидан талаб, балки алмаштириб бўлмайдиган ҳамкорга айланиб бормоқда. Германия ва Франция каби Европанинг йирик давлатлари Марказий Осиё билан икки томонлама даражада алмашувини кучайтирмоқда ва Европа Иттифоқининг бошқа аъзолари ўртасида икки томонлама келишувлар сони сезиларли даражада ошди. Сўнгги йилларда Франция ва Германия асосий эътиборни Қозоғистон ва Ўзбекистонга қаратган. Бу борада Астана ва Тошкент Европага кўп нарсаларни таклиф қилади.
Иқтисодий жиҳатдан ташқари, Европа ҳам ўз таъсир доирасини кенгайтиришга ва ўз қадриятларини, хусусан, инсон ҳуқуқлари, демократия ва дунёга қарашларини тарғиб қилишга интилади. Европа ўз таъсирини кенгайтирар экан, юмшоқ кучдан фойдаланишга ва янги иттифоқчилар топишга интилади. Марказий Осиё давлатлари барқарор бўлгани учун Европанинг таъсир доирасини кенгайтириш учун муносиб номзод ҳисобланади. 2022-2023 йилларда Марказий Осиё давлатлари раҳбарлари ва Европа кенгаши раиси биринчи олий даражадаги учрашувини ўтказиб, Европа ва Марказий Осиё ўртасидаги алоқаларни мустаҳкамлаш бўйича аниқ мақсадларни белгилашди”, – деди Дерья Сойсал.
“Ўтган асрнинг 90-йилларида Европа Марказий Осиёга, асосан, минтақавий барқарорлик ва афғон инқирози шароитида қизиқиш билдирган. Ўшандан бери Европа манфаати кўпроқ иқтисодий характерга эга бўлиб кўринади, гарчи у дастлаб Европа қадриятларини ёйишга эътибор қаратганини даъво қилса ҳам.
Ушбу саммит катта аҳамиятга эга, чунки у энергетика, хомашё ва коммуникациялар каби соҳаларда шериклик ва ҳамкорликнинг янги истиқболларини очиб беради. Ўрта коридорни ривожлантириш ҳар икки томон учун ҳам устувор вазифага айланиб бормоқда.
Саммит Европа Иттифоқи учун Марказий Осиё билан икки томонлама ҳамкорлик ва минтақавий ҳамкорликни мустаҳкамлашдан геосиёсий манфаатдорлигини намойиш этиш учун асосий имконият бўлади. ЕИ минтақанинг иккинчи йирик савдо ҳамкори ва етакчи инвестори бўлиб, минтақадаги сармояларнинг 40% дан ортиғи ЕИ ҳиссасига тўғри келади.
Масалан, Қозоғистон Европа мамлакатлари учун асосий ҳамкорга айланиб бормоқда ва ҳатто Европа соҳасидаги ўз ролини кенгайтириши мумкин. Ўзбекистонга келсак, 2016 йилда дунёга очилганидан бери у кўплаб европалик инвесторларни ўзига тортди ва бу саммитда Марказий Осиёга Европа капитали оқимини ошириш масалалари ҳам муҳокама қилинади”, – деди Дерья Сойсал.
Эксперт Маурицио Гери (Италия) фикрича, ҳозир ҳал қилувчи палла, чунки Марказий Осиё республикалари ҳам ўзаро, ҳам қитъа билан ҳамкорликни ривожлантирмоқда.
“Марказий Осиёнинг бешта давлати энергетика, транспорт ва рақамли технологиялар каби соҳаларда ўсиб бораётган кўрсаткичларни намойиш этаётгани билан бирга, бир-бири билан интеграцияга қизиқиш ортиб бораётгани ҳам қувонарли, бу мен учун Марказий Осиёда катта ўзгаришдир, чунки Европа Иттифоқи Марказий Осиё учун минтақавий интеграция бўйича тўпланган тажрибасини баҳам кўриши мумкин. Интеграция жуда фойдали бўлади, чунки биз минтақадаги энг муҳим соҳалар ва геополитик даврни бошдан кечирмоқдамиз Хитой ва Россия каби гигантларнинг таъсири остида Марказий Осиё мамлакатлари учун ўз миллий манфаатларини ҳимоя қилиш қийинлашмоқда, бироқ минтақа янада интеграциялашган бўлса, унда бундай “C5+1” форматлари талаб қилинмоқда”, – дейди эксперт.
“Мен иқтисодий ҳамкорликнинг иккита асосий йўналишини кўрмоқдаман: энергетика ва қайта тикланадиган энергия манбалари соҳасида. Чунки Марказий Осиё шамол ва қуёш энергетикасини ривожлантириш учун катта майдонлар туфайли қайта тикланадиган энергия манбалари бўйича катта имкониятларга эга. Муҳим хомашё ва уларни минтақада ўзлаштириш алоҳида қизиқиш уйғотади. Биласизки, биз ҳозир нодир металлар бўйича Хитойга қарам бўлиб қолганмиз. Бу борада Марказий Осиё билан ҳамкорлик хомашё етказиб беришни диверсификация қилишга ёрдам беради. Мен Европа ва Марказий Осиё ўртасидаги муносабатларнинг янги босқичига умид қиламан”, – деди у.
Эслатиб ўтамиз, ўтган йилнинг сентябрь ойида Шавкат Мирзиёев “Марказий Осиё – Европа Иттифоқи” форматидаги биринчи саммитни Ўзбекистонда ўтказишни таклиф қилган эди.
Шунингдек, “Марказий Осиё – Европа Иттифоқи” биринчи саммитида кимлар иштирок этиши ҳақида ёзган эдик.
