Йил сарҳисоби: Қозоғистоннинг ғарбий энергетика ҳудудини яхшилаш, янги конлар ва "Бейнеу - Жанаўзен" газ қувури

Primeminister.kz таҳририяти 2023 йилдаги ривожланиш натижалари бўйича Қозоғистон иқтисодиёт тармоқлари шарҳини давом эттиради. Бугунги мавзу энергетика ва нефть-газ саноати бўлади.

Қозоғистон Республикаси Президенти Қасим-Жомарт Тоқаев мамлакат энергетика саноатини янада ривожлантириш муҳимлигини бир неча бор таъкидлаган. Давлат раҳбарининг сўзларига кўра, Қозоғистонда трансмиллий нефть-газ корпорацияларининг мавжудлиги мамлакатнинг сармоявий жозибадорлигини, хусусан, инвесторларнинг ҳуқуқ ва манфаатларини ҳимоя қилиш соҳасидаги қонунчилик барқарорлигини кўрсатади.

Шу билан бирга, яқин 5 йилда камида 14 гигаватт янги электр энергияси ишга туширилади, қайта тикланувчи энергия манбалари бўйича лойиҳаларни амалга ошириш, шунингдек, гидроэлектр стансияларни ривожлантириш давом эттирилади.

2023 йилда Қозоғистон энергетика соҳасида эришилган натижалар ҳақида ушбу материалда ўқинг.

Январь-ноябрь ойларида нефть ва газ конденсати ишлаб чиқариш ҳажми 82,2 миллион тоннани ташкил этди, бу ўтган йилнинг мос даврига нисбатан 8 фоизга кўпдир. 53,8 млрд м3 газ қазиб олинди (ўсиш 12 фоиз). 26,9 млрд м3 товар гази (ўсиш 6%) ишлаб чиқарилди.

64,3 миллион тонна нефть (ўсиш 10 фоиз) ва 5,3 миллиард куб метр табиий газ (ўсиш 8 фоиз) экспорт қилинди.

Мамлакатдаги нефтни қайта ишлаш корхоналари томонидан январь-октябрь ойлари давомида мамлакатда 11,2 миллион тонна нефть маҳсулотлари ишлаб чиқарилиб, режа (101,5 фоиз) ортиғи билан бажарилди. Йил охиригача 13,4 миллион тонна нефть маҳсулотлари ишлаб чиқариш режалаштирилган.

Ғарбий Қозоғистон вилоятида табиий газнинг қўшимча манбасига айланадиган “Рожковское” йирик кони ишга туширилди. 2040 йилгача 14,2 миллиард куб метр хом газ ва 7,1 миллион тонна конденсат ишлаб чиқариш режалаштирилган. Конни ўзлаштириш Қозоғистон Республикаси Миллий жамғармасини 500 миллиард тенгедан ортиқ, маҳаллий бюджетни эса 110 миллиард тенгега тўлдириш имконини беради.

Жорий йилнинг май ойида “Жанубий Оқсой” кони, декабрь ойи бошида “Шарқий Ўриктау” конлари ишга туширилди. Ўрта муддатли истиқболда яна бир қанча газ лойиҳалари, жумладан, “Марказий Ўриктау” (Ақтўбе вилояти), “Ғарбий Прорва” (Атирау вилояти) ва “Қаламқас” (Манғистау вилояти) ишга туширилиши кутилмоқда.

Аҳоли пунктлари ва йирик саноат объектларини барқарор газ билан таъминловчи “Бейнеу-Жанаўзен” магистрал газ қувурининг иккинчи линияси ишга туширилди. Лойиҳага “ҚазақГаз” ва “Самруқ-Қазна” АЖ маблағлари ҳисобидан қарийб 180 миллиард тенге сармоя киритилди.

Манғистау вилоятидан Сарша аҳоли пункти ва “Иссиқ соҳил” курорт ҳудудига газ тақсимлаш қувури қурилди. Лойиҳанинг қиймати - 8,3 миллиард тенге.

Атирау вилоятида умумий қиймати қарийб 100 миллиард тенге бўлган “Мақат-Шимолий Кавказ” магистрал газ қувури қурилиши якунланди. Бу эса вилоятнинг газга бўлган ортиб бораётган талабини қоплаш имконини берди.

2023-2027 йилларга мўлжалланган йирик нефть-газ ва нефть-газ-кимё лойиҳаларини ривожлантиришнинг комплекс режаси тасдиқланди.

Ер қаъридан фойдаланувчилардан узоқ муддатга шартнома мажбуриятларини бажармасдан олинган 19 та ер қаъри участкалари давлат мулкига қайтарилди. Қайтарилган участкалар геология-қидирув ишларига янги инвестицияларни жалб этиш ва конларни саноат айланмасига тезкорлик билан киритиш мақсадида кимошди савдосига қўйилади.

Илғор намунавий контракт механизмига (комплекс лойиҳаларни қидириш ва қазиб олишни рағбатлантириш) кўра, инвестиция ҳажми 9 миллиард доллар бўлган ер қаъридан фойдаланиш бўйича 5 та шартнома тузилди.

Табиий уран етказиб бериш бўйича биринчи шартнома БААнинг энергетика компанияси билан, шунингдек, ХХР энергетика компанияси билан табиий уран етказиб бериш бўйича узоқ муддатли шартнома имзоланган.

Жорий йилда республика бўйлаб энергетика объектларини қуриш ва модернизация қилиш учун 146,5 миллиард тенге, жумладан, 19 миллиард тенге хусусий инвестициялар ҳисобидан йўналтирилди. 8 та энергия блоки, 43 та қозонхона ва 40 та турбиналар таъмирланди.

Астанада 3-ИЭМнинг биринчи навбати, шунингдек, “Жануб-Шарқ” ва “Турон” газ иссиқлик станциялари ишга туширилди. Ушбу объектларнинг умумий қуввати пойтахтни зарур иссиқлик билан таъминлаш имконини беради.

Кўкшетаудаги қозонхоналарни, Экибастуз ва Риддер шаҳарларидаги ИЕСларни капитал таъмирлаш, шунингдек, Манғистау вилоятидаги 1-ИЭС, 2-ИЕС ва МАЭК ИЕС учун ускуналар харид қилишга давлат захирасидан 21 миллиард тенгедан ортиқ маблағ ажратилди.

Экибастуз 1-ДҲЭСни модернизация ва реконструкция қилиш бўйича кенг кўламли лойиҳа амалга оширилмоқда, бунда қуввати 500 МВт бўлган №1 блок реконструкция қилинмоқда. У 2024 йил июнь ойида тўлиқ фойдаланишга топширилади.

Жорий йилда Экибастуз 2-ДҲЭСни кенгайтириш ва реконструкция қилиш бўйича йирик лойиҳа амалга оширила бошланди. У ерда қуввати 636 МВт гача бўлган 3-сонли энергия блоки қурилади.

Оралдаги ИЭС тақсимлаш тизимларини реконструкция ва модернизация қилиш, Туркистон, Ленгир ва бошқа шаҳарлардаги подстанциялар қурилиши якунланди.

Кўкшетау (240 МВт), Семей (360 МВт) ва Ўскемен шаҳарларида иссиқлик электр станцияларини қуриш ишлари олиб борилмоқда.

Электр энергияси ишлаб чиқариш 112,9 миллиард кВт/соатни ташкил этиши кутилмоқда. Шу билан бирга, ҳар йили электр энергияси истеъмоли ҳажми ортиб бораётганини ҳисобга олган ҳолда янги лойиҳалар ишлаб чиқилмоқда, мавжуд электр станцияларини модернизация қилиш давом этмоқда.

1 июлдан бошлаб Қозоғистонда реал вақт режимида электр энергиясини марказлашган ҳолда сотиб олиш ва сотиш механизми (ягона харидор) жорий этилди. Бу ички бозорда электр энергиясини сотиб олиш ва сотишда чайвовчилик операцияларига барҳам бериш, самарасиз воситачилар сонини камайтириш ва қўшни энергия тизимлари билан чегарада электр энергияси оқимининг тебранишларини минималлаштириш имконини беради.

Қайтариладиган инвестицияларнинг йиллик лимити 32 миллиард тенгедан 428 миллиард тенгегача оширилди, бу эса энергия ишлаб чиқарувчи ташкилотларнинг асосий жиҳозларини модернизация қилиш, реконструкция қилиш, кенгайтириш ва янгилаш бўйича лойиҳалар ҳажмини ошириш имконини берди.

Қозоғистоннинг Ғарбий ҳудуди электр тармоғини кучайтириш бўйича стратегик аҳамиятга эга лойиҳа амалга оширилди, унинг доирасида умумий узунлиги қарийб 780 километр бўлган бешта 220 кВ электр тақсимлаш линиялари қурилди. Натижада Ғарбий ҳудуд тармоғининг умумий ишончлилиги икки баравар ошди. Мазкур лойиҳа ҳудуд иқтисодиётини янада ривожлантиришга катта туртки беради.

Қайта тикланадиган энергия соҳасида иқтисодиёт ва умуман саноат ривожланишига таъсир кўрсатадиган бир қатор муҳим воқеалар бўлди:

- 2027 йилгача умумий қуввати 6,7 ГВт бўлган ИЕС объектларини қуриш бўйича 5 йиллик аукцион тақвими тасдиқланди. Бу соҳага сармоя киритиш яқин йилларда мамлакатда экологик тоза энергия ишлаб чиқаришни кўпайтириш имконини беради.

- Умумий қуввати 495,6 МВт бўлган 16 та ИЕС объектлари ишга туширилди. Умумий инвестициялар ҳажми қарийб 450 миллион долларни ташкил этди.Қайта тикланадиган энергия манбалари соҳасида янги йирик лойиҳаларни амалга ошириш юзасидан хорижий инвесторлар билан қатор шартномалар имзоланди. БАА, Total Energies ва China Power International Holding билан ҳамкорликда умумий қуввати 3 ГВт бўлган учта шамол электр станциясини қуриш режалаштирилган.