Вакцинация бўйича тадқиқот: ота-оналар нима учун раддия ёзадилар ва бунга диннинг нима дахли бор
ASTANA. Kazinform — ҚР Соғлиқни сақлаш вазирлиги маълумотларига кўра, сўнгги 9 йил ичида мамлакатда вакцинациядан бош тортишлар сони 6 баробарга ошган. Нима учун ота-оналар фарзандларини эмлашдан бош тортиши сабабларини Кazinform агентлигининг таҳлилий шарҳловчиси материалидан ўқинг.
ҚР Соғлиқни сақлаш вазирлиги ва Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилоти (ЖССТ) диний сабабларга кўра вакцинациядан бош тортиш сабаблари бўйича тадқиқот ўтказди. Ушбу турдаги тадқиқот биринчи марта Қозоғистонда ўтказилди ва Атирау, Туркистон вилоятлари ҳамда Алмати ва Астана шаҳарларини қамраб олди. Таҳлил учун ота-оналар, тиббиёт ходимлари, соғлиқни сақлаш ходимлари, диний етакчилар ва фуқаролик жамияти фаоллари билан индивидуал суҳбатлар ўтказилди. 220 дан ортиқ кишини қамраб олган жами 27 та фокус-гуруҳлар ташкил этилди.
Вакцинациядан 50 мингдан ортиқ киши бош тортган
Муаммо шундаки, кўплаб ота-оналар фарзандларини эмлашдан бош тортишади. ЖССТ маслаҳатчиси Сахиль Варсининг сўзларига кўра, тадқиқотда махсус тезкор таҳлил методологиясидан фойдаланилган. Яқин ойларда ЖССТ ва Соғлиқни сақлаш вазирлиги тадқиқотнинг якуний натижаларини тақдим этади, аммо ҳозирча дастлабки натижалар эълон қилинган.
— Бизнинг тадқиқотимиз статистик тадқиқот эмас. Биз аҳоли соғлиқни сақлаш тизими ва вакцинация масалаларига умуман қандай қарашини кўриб чиқдик. Бу борада Қозоғистонда илк бор тадқиқот ўтказдик. Биз бошқа мамлакатларда вакцинацияга бўлган муносабат бўйича ҳам худди шундай тадқиқот ўтказдик. Умуман олганда, айтиш мумкинки, турли мамлакатларда вакцинацияни рад этиш сабаблари кўпроқ ёки камроқ бир хил, — деб изоҳ берди Сахиль Варси.
Мутахассисларнинг тушунтиришича, тадқиқот вакцинацияни рад этишнинг умумий омили нафақат вакциналарга, балки умуман соғлиқни сақлаш тизимига, шунингдек, турли тиббиёт муассасаларига нисбатан умумий ишончсизлик эканлигини кўрсатди. Бироқ, сўровда қатнашган барча ота-оналар ҳам шундай фикрда эмас.
Бундан ташқари, ота-оналарга ишончсизлик ҳисси бошқа омиллар туфайли юзага келади. Ота-оналар вакцинациянинг салбий оқибатларидан жуда қўрқишади.
— Ота-оналар вакцинациядан кейин фарзандларининг ривожланишида кечикишлар, касалликлар ёки ҳатто ўлим бўлиши мумкинлигидан қўрқишади. Умуман олганда, ота-оналар ҳеч ким 100% хавфсизлик кафолатини бермаслигидан қўрқишади... Бундай ота-оналарда соғлиқни сақлаш тизими боланинг соғлиғи учун масъулиятни ўз зиммасига олишни истамайди, — деб ҳисоблайди Сахиль Варси.
Маълум бўлишича, тадқиқотнинг дастлабки натижаларига кўра, айнан соғлиқни сақлаш тизими ва дори воситаларига ишончсизлик ота-оналарнинг фарзандларини эмлашдан бош тортишининг асосий сабабидир. Ота-оналар, шунингдек, вакцинация учун розиликни имзолаш жараёнини вакцинациянинг салбий оқибатлари учун жавобгарликни фақат уларнинг зиммасига юклаш деб билишади.
Мутахассислар ота-оналарнинг фарзандларини эмлашдан бош тортиши бўйича вақтинчалик хулосалар чиқаришди:
- вакцинацияни рад этишга таъсир қилувчи омиллар ҳар бир ота-она учун ҳар хил бўлиши мумкин.
- умумий омил - бу вакциналарга, соғлиқни сақлаш тизимига ва бошқа муассасаларга умумий ишончсизлик.
Ота-оналарда ишончсизлик ҳисси пайдо бўлишига қуйидаги омиллар сабаб бўлади:
- вакцинациянинг салбий оқибатларидан ҳақиқий қўрқув (ривожланишнинг кечикиши, ногиронлик, ўлим);
- соғлиқни сақлаш саводхонлигидаги бўшлиқлар ва вакцинациялар қандай ишлашини нотўғри тушуниш;
- соғлиқни сақлаш тизими/ходимлари болалар ҳақида қайғурмаслиги ва парвариш қилишда индивидуал ёндашув йўқлигини ҳис қилиш.
Рақамлар нима дейди
Соғлиқни сақлаш вазирлиги сўнгги 9 йил ичида вакцинациядан бош тортиш бўйича статистик маълумотларни эълон қилди. Шундай қилиб, 2024 йилда рад жавобини берган қозоғистонликларнинг умумий сони 50 минг кишидан ошди.
Шунингдек, республика бўйича 9 мингдан ортиқ рад этиш (17%) диний сабабларга кўра бўлган. Бироқ, диний ва шахсий эътиқодлар кўпинча бир хил, шунинг учун яқинда диндорлар "шахсий эътиқод" тоифасида рад этиш сабабини кўрсатмоқда.
Қозоғистондаги статистик тадқиқотлар шуни кўрсатадики, диний эътиқод вакцинацияни рад этишда муҳим омил эмас. Рад этиш шаклларидан олинган маълумотлар шуни кўрсатадики, рад этишларнинг 46 фоизи (ҳудудлар бўйича) сабаб диний эътиқодларни келтириб чиқаради. Хусусан, Атирау вилоятида диний сабабларга кўра рад этишлар статистикаси 47,6 фоизга етди.
Диннинг қандай дахли бор?
Тадқиқотчилар учун савол очиқлигича қолмоқда: вакцинацияни рад этиш тўғрисидаги аризаларни тўлдиришда нима учун дин кўрсатилган?
Шундай қилиб, ўтказилган тадқиқотлар шуни кўрсатдики:
- вакцинациядан бош тортганлар диндор бўлиши мумкин, лекин улар дин туфайли вакцинацияни рад этмайдилар;
- тиббиёт ходимлари, ота-оналар ёки маъмурларнинг ҳеч бири дин вакцинацияни рад этишда бирон бир рол ўйнаганига ишонмаган;
- фақат икки киши диний сабаб кўрсатган ота-онани тилга олди, масалан, "вакцинация ҳаром";
- вакцинациядан бош тортган ота-оналар ижтимоий гуруҳларда ўхшаш хавотирларга эга, гарчи улар турли йўллар билан ифодаланиши мумкин, масалан, болалар танасининг тозалиги ҳақидаги "табиий/ғайритабиий" ёки "ҳаром/ҳалол" ғоялари.
Тадқиқот натижаларини муҳокама қилишда Қозоғистоннинг диний конфессиялари вакиллари ҳам иштирок этди. ҚМДБ тарғибот ва тарғибот бўлими мудири Ботиржон Мансуровнинг айтишича, уларга 4-5 мингга яқин турли саволлар келиб тушмоқда. Қозоғистонликларнинг сўровлари орасида ислом динининг болалар ва катталарни эмлаш билан қандай алоқаси борлиги ҳақида ҳам саволлар бор. Диний арбоб таъкидлаганидек, Исломда эмлаш тақиқланмаган.
— Жамиятда вакцинация бўйича кўплаб саволлар туғилади. Вакцинация бўйича фатво бердик. Шариат эмлашга қарши эмас. Аммо агар вакцинада эътиқод томонидан тақиқланган бирон бир модда мавжуд бўлса, биз сизни муқобил даволаш/ечим топишга чақирамиз. Ҳар қандай вакцина ҳаётни сақлаб қолишга қаратилган бўлса, диний нуқтаи назардан бу эмлашга тўлиқ рухсат бор, чунки инсон саломатлиги муҳим, — деди Ботиржон Мансуров.
Қозоғистон православ шифокорлари жамияти раиси Анатолий Измеровнинг фикрича, одамлар вакцинациядан бош тортишда шунчаки "дин"ни кўрсатиши оддий ҳақиқатдир.
— Кўпинча шундай бўлади. Фарзандлари учун эмлашни рад этиш тўғрисида ёзган одамлар раддияни тўлдиришда танловга дуч келишади. Улар нима ёзишни билмай, “диний рад этиш”ни танлайдилар. Аммо аслида диний сабабларга кўра рад жавобини берган шахс масжидга бормайди, намоз ўқимайди ва черковга ҳам бормайди. Маълум бўлишича, бу устундан хаёлий фойдаланиш мумкин, — деб изоҳ берди Анатолий Измеров.
Руҳонийнинг қўшимча қилишича, насронийликда вакциналардан воз кечиш учун диний сабаблар ҳам йўқ.
— Вакцина бу доридир, уни қабул қилишда диний таъқиқлар йўқ. Шифокорнинг принципи бор: зарар етказмаслик. Ва беморнинг розилигисиз, масалан, мен ҳеч қандай тажриба ўтказишга ҳаққим йўқ. Бизнинг жамиятимизда одамлар тез-тез савол беришади: "Улар бизни тажриба қилишяптими?" Ва бундай фитна назариялари одамларга ҳар қандай диний "мумкин" ёки "мумкин эмас" дан кўра кўпроқ таъсир қилади. Руҳонийларимиз умуман эмлаш зарурлигини тушунишади, — дея қўшимча қилди у.
Маълум бўлишича, эмлаш исломда ҳам, православликда ҳам рухсат этилган юқумли касалликларнинг олдини олишнинг самарали усули ҳисобланади. Диний ташкилотлар, қоида тариқасида, эмлашга қарши эмас, балки масъулият билан ёндашишга ва шифокорлар тавсияларига риоя қилишга чақирадилар.
Вақтинчалик натижалар
Шундай қилиб, тадқиқот ўтказилган шаҳарлар орасида диний сабабларга кўра вакцинациядан бош тортиш бўйича Атирау шаҳри етакчи бўлди.
— Атирау: кўп сонли рад этиш ва диний сабабларга кўра рад этишнинг энг юқори фоизи;
— Алмати: рад этишларнинг энг кўп сони, лекин диний сабабларга кўра рад этишларнинг паст фоизи;
— Туркистон: рад этишлар сони кам, лекин диний сабабларга кўра рад этишлар кўп.
Нима учун иммунизация муҳим?
ЖССТ маълумотларига кўра, 1974 йилдан бери вакцинация бутун дунё бўйлаб 154 миллиондан ортиқ одамнинг ҳаётини сақлаб қолди, бу 50 йил давомида ҳар куни сақланиб қолган 6 та ҳаётга тенг. Худди шу даврда чақалоқлар ўлими 40% га камайди ва қизамиқга қарши эмлаш барча сақланиб қолган ҳаётнинг 60% ни ташкил этди.
Соғлиқни сақлаш вазирлиги маълумотларига кўра, мамлакатда 4 миллиондан ортиқ киши эмланмоқда. Вакциналарни харид қилиш учун қарийб 38 миллиард тенге ажратилмоқда.
Вакцинация дастури юқумли касалликлар ва касалликлардан ўлимни камайтириш бўйича катта ишларни амалга оширди. Сўнгги 34 йил ичида вакцинация туфайли қуйидаги касалликларнинг тарқалиши камайди:
- эпидемиологик паротит ("паротит") - 100 мартадан ортиқ;
- вирусли гепатит А - 32 мартадан ортиқ;
- вирусли гепатит В - 92 марта;
- қизилча - 2 минг мартадан ортиқ.
Шундай қилиб, вакцинацияни рад этиш кўплаб омилларга асосланади, улар орасида дин ҳар доим ҳам ҳақиқий сабабдан узоқдир. Кўпинча сабаблар соғлиқни сақлаш тизимига ишончнинг пастлиги, вакцинация оқибатларидан қўрқиш ва аҳоли ўртасида етарли маълумот йўқлиги.
