Туркияда туғилиш даражаси кескин пасайди
ASTANА. Кazinform — Агар туғилиш даражаси ҳозирги суръатда пасайишда давом этса, Туркияда ўртача ёш 40 йил ичида тахминан 45 ёшдан ошиши мумкин, деб огоҳлантирди Туркия статистика институти (ТÜİК) раҳбарининг ўринбосари Фуркан Метин. Бу ҳақда Анадолу агентлиги хабар берди.
Агар туғилиш даражаси пасайишда давом этса, Туркияда аҳолининг ўртача ёши 40 йил ичида 45 ёшдан ошиши мумкин. Бу ҳақда ТÜİК раҳбарининг ўринбосари Фуркан Метин маълум қилди. Унинг сўзларига кўра, "1990-йилларда Туркия 20 ёшли одамга ўхшарди. 45 ёшли Туркиянинг энергияси эса 1990-йиллардаги 20-25 ёшли Туркиянинг энергияси билан бир хил бўлмайди".
Сўнгги йилларда Туркияда аҳоли ўсишининг сезиларли даражада секинлашиши мамлакат демографик тузилмасида чуқур ва қайтариб бўлмайдиган ўзгаришлар ҳақида хавотирларни кучайтиради.
Мутахассислар туғилиш даражасининг янада пасайиши нафақат аҳоли ўсишини секинлаштириши, балки меҳнат ресурсларининг камайишига, ижтимоий таъминот тизимига юкнинг ошишига ва соғлиқни сақлаш ва қарияларни парвариш қилиш харажатларининг ошишига олиб келиши ҳақида огоҳлантирмоқда.
Туғилиш даражаси 2014 йилдан бери пасаймоқда
ТÜİК маълумотларига кўра, 2001 йилда 2,38 бўлган умумий туғилиш даражаси 2014 йилдан бери аста-секин пасаймоқда. Бу кўрсаткич 2014 йилда — 2,19, кейин 2015 йилда — 2,16, 2016 йилда — 2,11, 2017 йилда — 2,08 ва 2018 йилда 2,00га тушди.
2018 йилдан бери туғилиш даражаси доимий равишда 2,0 дан паст бўлиб келмоқда. 2019 йилда у — 1,89, 2020 йилда — 1,77, 2021 йилда — 1,71, 2022 йилда — 1,63, 2023 йилда — 1,51 ва 2024 йилда тарихий минимумга етиб, 1,48 га тушди. Бу кўрсаткич аҳолининг табиий янгиланиш даражаси — 2,1 муқобилидан анча паст.
Мутахассислар агар бу тенденция давом этса, Туркия Европа Иттифоқи мамлакатлари билан солиштирганда ўртача кўрсаткичдан пастроқ даражага тушиши мумкинлиги ҳақида огоҳлантирмоқда.
Туркия статистика институти раҳбарининг ўринбосари Фуркан Метиннинг сўзларига кўра, туғилиш даражасининг 1,4 га пасайиши "жиддий хавотир" учун сабабдир. Ўтган йили Туркия расман "жуда қари мамлакатлар" қаторига қўшилди ва кейинги 25 йил ичида кекса аҳолининг улуши 25% дан ошиши мумкин.
“Туркия 1990-йилларда 20 ёшли одамга ўхшарди”
Метин аҳолининг тез қаришига эътибор қаратди: “1990-йилларда Туркия 20 ёшли одамга ўхшарди. Агар туғилиш даражаси шу суръатда пасайишда давом этса, 40 йилдан кейин ўртача ёш 45 ёшдан ошади. 45 ёшли Туркиянинг энергияси 1990-йиллардаги 20-25 ёшли Туркиянинг энергияси билан бир хил бўлмайди”.
Унинг сўзларига кўра, мамлакат аллақачон чуқур демографик инқирозга юз тутган ва кейинги 10 йил ичида туғилиш даражасининг пасайиши қайтариб бўлмайдиган тенденцияга айланади. У кекса аҳолининг улушининг ортиши жиддий ижтимоий-иқтисодий муаммоларга олиб келиши ва мавжуд ижтимоий таъминот тизимининг ишлашини бузиши ҳақида огоҳлантирди.
“Туркия сезарен бўйича дунёда етакчи”
Метин шунингдек, Туркия сезарен бўйича дунёда етакчи эканлигини таъкидлади. Одамлар никоҳ ёшини кечиктирмоқдалар ва кўп ҳолларда сезарен туфайли иккинчи ёки учинчи фарзанд кўра олмайдилар, деди.
У ўзини битта фарзанд билан чеклайдиган ёки оила қурмайдиган одамлар қариликда ёлғиз қолиш эҳтимоли кўпроқ эканлиги ҳақида огоҳлантирди.
– Биз ҳозир Европа мамлакатларида узоқ вақтдан бери бўлган қариш муаммоларига дуч келмоқдамиз. Энди биз ташриф буюрганимизда, ҳар беш хонадондан бири ёлғиз яшайди, уларнинг 35 фоизи 55 ёшдан ошган аёллардир. Оиланинг қадри қариликда аниқ билинади. Аммо ёшлигингизда фарзанд кўрмаганингиз учун афсусланиш қариликда сизга ёрдам бермайди. Афсуски, биз бу муҳим чегарадан ўтиб кетдик, — деди у.
“Туркия қариб бораётган мамлакатга айланиб бормоқда”
Туркия Миллий Мудофаа Университети Ҳарбий ва денгиз фанлари факультети декани, профессор Жемалеттин Шаҳин мамлакатдаги демографик инқироз сўнгги 20 йил давомида давом этаётганини айтди.
Профессор республика эълон қилинганидан кейинги даврда давлат сиёсати аҳоли сонини кўпайтиришга қаратилганини эслади.
– Отатуркнинг 100 миллионлик Туркия орзуси бор эди, бу унинг хотираларида ёзилган. 1930 йилда Гигиена тўғрисидаги қонунга кўра, олти ёки ундан ортиқ бола туғган оналарга медаллар топширилган ва молиявий ёрдам кўрсатилган, ихтиёрий абортлар тақиқланган. Кейин маълум ютуқларга эришилганини айтди.
Шаҳиннинг сўзларига кўра, 1950-йилларнинг охиридан бошлаб хорижий фондлар ва ташкилотлар кўмагида оммавий ахборот воситаларида туғилишни камайтириш кампанияси бошланган, 1963 йилда Соғлиқни сақлаш вазирлигига махсус ҳисобот тақдим этилган ва икки йилдан сўнг оилани режалаштириш тўғрисидаги қонун қабул қилинган. “Мамлакатнинг барча ресурслари аҳоли сонини камайтиришга сарфланган”, деди у.
“Оммавий сафарбарлик зарур”
Профессор демографик сиёсатга оид янги чораларни таклиф қилди. “Биз уй-жой архитектурасини ўзгартиришимиз керак. Болали оилалар учун 1+1 ва 2+1 квартиралари аслида қамоқхоналарга ўхшайди. Биз уй-жой маданиятини ўзгартиришимиз керак”, — деди у. Шунингдек, у ўқув йилини қисқартириш ва таълим тизимини қайта кўриб чиқишни таклиф қилди.
Шаҳин туғилиш даражасининг пасайишини фақат иқтисодий қийинчиликлар билан боғлаб бўлмаслигини таъкидлади: “Агар муаммо фақат пул бўлганида эди, Швеция, Норвегия, Буюк Британия ва Германияда аҳоли сони ўсиб борарди. Ҳозирда аҳоли бой мамлакатларда эмас, балки маданий муаммодир. Биз аҳолининг ҳаддан ташқари кўпайишини қўллаб-қувватламаймиз, лекин Туркия қариб бормоқда. Ҳозирда ёнғоқ, пахта ва чой йиғиш учун ишчилар етишмаяпти. Биз келажак ҳақида қайғуришимиз керак - барчамиз биргаликда ҳаракат қилишимиз керак”, — деди у.
Эслатиб ўтамиз, Япониянинг кекса аҳолиси 30 фоизга яқинлашди.
