The power of money: АҚШ энди қайси ташкилотларни молиялаштирмайди
ASTANА. Kazinform - Вашингтон Париж келишувидан чиқади, Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилотини молиялаштиришни тўхтатади ва чет эл ёрдамини вақтинча тўхтатади. Дунё АҚШ қарорлари ва молиясига қай даражада боғлиқ ва бундай қарамлик барқарорликка қандай таъсир қилади, вазиятни таҳлил қилди Кazinform мухбири.

ЖССТни молиялаштиришни тўхтатиш
Дональд Трамп президентлик фаолиятининг биринчи кунидаёқ Қўшма Штатлар Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилотидан чиқишини эълон қилиб, уни самарасиз ва сиёсий жиҳатдан қарамликда айблади. У, шунингдек, АҚШнинг ташкилотга қўшган ҳиссаси бошқа давлатлар, жумладан, Хитой билан солиштирганда жуда юқори эканлигини танқид қилди.
- Трампнинг ЖССТ билан асосий муаммоси унинг COVID-19 пандемияси учун Хитойни айблашни давом эттириш истаги бўлиб туюлади. Бироқ, илмий далиллар буни рад этди ва ҳатто АҚШ штаб бошлиқлари бирлашган қўмитаси раиси ҳам биологик қуроллар бўйича позицияни маъқуллай олмади, — дейди Буюк Британиянинг Қироллик мудофаа тадқиқотлари институти илмий ходими Женнифер Коул.
АҚШ ЖССТ бадалларининг тахминан 14 фоизини таъминлайди. Ташкилотнинг 2024-2025 молия йили учун умумий бюджети 6,8 миллиард долларни ташкил этган бўлиб, шундан АҚШ 958 миллион доллар ҳисса қўшган. Бошқа йирик донорлар орасида Билл ва Мелинда Гейтс фонди (689 миллион доллар), Вакциналар ва эмлаш бўйича глобал альянс (500 миллион доллар) ва Европа комиссияси (412 миллион доллар) бор.

Ташқи ёрдамни вақтинча тўхтатиб туриш
Худди шу куни Трамп ташқи сиёсатнинг устувор йўналишларига мувофиқлигини қайта кўриб чиқиш учун ташқи ёрдамни 90 кунга тўхтатишни буюрди. Бу қарордан фақат Исроил ва Миср учун ҳарбий молиялаштириш дастурлари четда қолди.
— Тараққиётга кўмаклашиш бўйича хорижий дастурларга масъул бўлган барча бўлим ва идоралар раҳбарлари зудлик билан янги мажбуриятлар ва ривожланиш ёрдами тўловларини тўхтатиб қўйишлари керак, — дейилади Трамп имзолаган фармонда.
АҚШ халқаро ёрдамнинг энг йирик донори бўлиб қолмоқда. 2023 йилда ажратиладиган маблағ миқдори 68 миллиард долларни ташкил этади. Қўллаб-қувватланган 180 га яқин давлатлар орасида Украина, Исроил, Иордания ва Миср етакчилик қилди.
— Биз сарфлаган ҳар бир доллар, биз молиялаштирган ҳар бир дастур ва амалга ошираётган ҳар бир стратегия учта оддий саволга жавоб бериши керак: бу Американи хавфсизроқ қиладими? Бу Американи кучлироқ қиладими? Бу Американи янада гуллаб-яшнатадими? – дейди АҚШнинг янги тайинланган Давлат котиби Марко Рубио.
Сўровларга кўра, кўпчилик америкаликлар ташқи ёрдамга жуда кўп федерал пул сарфланади, деб ҳисоблашади, гарчи унинг ҳақиқий улуши кўпинча ортиқча баҳоланади. Ўртача, респондентлар бу харажатлар федерал бюджетнинг 26% ни ташкил қилади, деб ҳисоблашади, аммо U.S. News & World Report ҳақиқатда улар федерал харажатларда триллионларнинг 1% дан камроғини ташкил этишини ёзган.
Иқлим бўйича Париж келишувидан чиқиш
Трамп, шунингдек, Қўшма Штатларни иқлим бўйича Париж келишувидан чиқариш тўғрисидаги фармонни имзолади ва нефть ва газ ишлаб чиқаришни кўпайтиришга қаратилган қўшимча буйруқлар берди. Бу қарор нафақат бутун дунёдаги жамоаларнинг, балки келажакдаги муаммоларга тайёр бўлмаган Қўшма Штатларнинг ҳам заифлигини оширди.
— Лос-Анжелесдаги вайронкор ўрмон ёнғинлари каби иқлим ўзгаришининг таъсири экстремал об-ҳаво ҳодисалари сиёсий ва ижтимоий чегаралардан ошиб кетишини аниқ кўрсатмоқда, - дейди Буюк Британиядаги Қироллик халқаро муносабатлар институти тадқиқотчилари Патрик Шредер мен Бхаргаби Бхарадвадж.
Уларнинг айтишича, иқлим ўзгариши ва ердан фойдаланиш муаммолари нафақат Калифорнияда, балки бутун Шимолий Америка ва дунёнинг бошқа минтақаларида кенг кўламли ёнғинларнинг кўпайишига замин яратмоқда. 2022 йилда БМТнинг Атроф-муҳит бўйича дастури эълон қилган ҳисоботга кўра, экстремал ёнғинлар сони 2030 йилга бориб 14 фоизга, аср охирига бориб эса 50 фоизга ошади.
АҚШнинг Париж келишувидан чиқиши миллий манфаатлар глобал мажбуриятлардан устун эканлигини яққол кўрсатиб турибди. Бу ҳолат муҳим саволни туғдиради: Вашингтоннинг халқаро тузилмаларга реал таъсири қандай ва уларнинг қарорлари жаҳон сиёсати ва иқтисодиётининг келажагини қай даражада шакллантириши мумкин?

АҚШ — халқаро ташкилотларнинг асосий инвестори
2023 йилда Қўшма Штатлар 160 та халқаро ташкилотни қўллаб-қувватлаш учун 16 миллиард доллардан ортиқ маблағ ажратди.
Америка молиялаштиришнинг энг катта олувчиси БМТнинг Жаҳон озиқ-овқат дастури бўлиб, у 3,8 миллиард доллардан кўпроқ - дастур бюджетининг 45,8 фоизини олган.
Иккинчи ўринда Вашингтон 1,8 миллиард доллар ажратган (умумий бюджетнинг 16,5 фоизи) БМТнинг Қочқинлар бўйича Олий комиссарлиги бошқармаси.
Ёрдам олиш бўйича учинчи ўринда Халқаро миграция ташкилоти бўлиб, унга 1,45 миллиард доллар ёки бюджетининг 41,4 фоизи ажратилган.
Бошқа йирик ташкилотлар қаторига Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Болалар жамғармаси (ЮНИСEФ) АҚШдан 1 миллиард доллардан ортиқ маблағ олган (11,2%) ва ОИТС, сил ва безгакга қарши кураш бўйича Глобал жамғарма АҚШдан 800 миллион доллардан ортиқ маблағ олган. НАТО бу рўйхатда еттинчи ўринда: альянсни қўллаб-қувватлаш учун 768 миллион доллар ажратилган.

АҚШнинг БМТ ва халқаро молия институтларига таъсири
Қўшма Штатлар — БМТ бюджетининг энг йирик донори, БМТ умумий бюджети 3,59 миллиард доллар бўлса, АҚШнинг ҳиссаси — 22%. Ундан кейин Хитой (15%) ва Япония (8%). Вашингтон тинчликпарварлик операциялари харажатларининг 26,9 фоизини қоплайди, бу эса 5,6 миллиард долларга тушади, Хитой эса 18,7 фоизни, Япония эса 8 фоизини қоплайди.
Бундан ташқари, Қўшма Штатлар Жаҳон банки, Осиё тараққиёт банки, Европа тикланиш ва тараққиёт банки, Халқаро валюта жамғармаси каби йирик халқаро молиявий ташкилотларни бошқаришда муҳим рол ўйнайди.
– АҚШ барқарор ва инклюзив глобал иқтисодий ўсишга кўмаклашиш ва миллий манфаатларимизни ҳимоя қилиш учун халқаро молия институтларининг сиёсати ва кредитлаш ишларида фаол иштирок этади. Бу институтлар АҚШ ташқи сиёсати манфаатлари ва глобал хавфсизлик мақсадларини қўллаб-қувватлайди, — дейилади АҚШ Молия вазирлиги Конгресс учун тайёрланган ҳисоботда.

Ҳозирда Америка Қўшма Штатлари Африка тараққиёт банки бундан мустасно, ўзи аъзо бўлган барча халқаро молия институтларида энг йирик акциядор бўлиб қолмоқда.