Сунъий интеллект таълим соҳасини қандай ўзгартирмоқда - дейди экспертлар
ASTANА. Кazinform — Қозоғистон 18 октябрь куни илк бор CONNECTED халқаро конференциясига мезбонлик қилади. Унда дунёнинг 20 дан ортиқ давлатидан 1500 га яқин делегатлар иштирок этади. 70 дан ортиқ халқаро экспертлар иштирокида 18 та панел сессияси ўтказиш режалаштирилган. Асосий вазифа - келажакнинг ягона синхронлаштирилган қиёфасини яратиш ва келажак авлодларнинг дунёқарашини қандай шакллантиришни тушуниш. Шу муносабат билан анжуманда иштирок этадиган икки эксперт – Юнес Бенсуда Мурри ва Март Аронинг фикрини тақдим этамиз.
Талабалар ChatGPT каби AI воситаларидан тобора кўпроқ фойдаланмоқда
Стенфорд университетининг сунъий интеллект профессори, AI курслари муаллифи (АҚШ), LiveTech.AI асосчиси Юнес Бенсуда Муррининг сўзларига кўра, энди талабалар ChatGPTдан тез-тез фойдаланишни бошладилар.
– Давлат таълим йўналишидаги фаолиятимиз давомида ўқитувчиларнинг хоҳишига қарамай, талабалар ChatGPT каби сунъий интеллект воситаларидан кенг фойдаланаётганига тез-тез гувоҳ бўлдик, – дейди Юнес Бенсуда Мурри.
Эҳтимол, айни пайтда эксперт имтиҳон тестлари ва курс ишларини қалбакилаштириш ҳолатлари тез-тез учраётганини назарда тутаётгандир. Бироқ, Муррининг қайд этишича, бу таълим тизими тўхтаб қолган дегани эмас. У таълим соҳасига сунъий интеллектни жорий этиш бўйича аниқ сиёсат ишлаб чиқиш зарурлигини айтди.
— Давлат мактабларда сунъий интеллектга рухсат бериш ёки рухсат бермаслик ёхуд ундан ўқув жараёнини яхшилашда қандай фойдаланиш мумкинлиги борасида аниқ сиёсат ишлаб чиқиши керак. Турли мамлакатлар таълим вазирликлари билан тажриба алмашдик. Шунга кўра, биз буни тўғри бажариш орқали сезиларли даражада яхши натижаларга эришиш мумкинлигини пайқадик. Талабаларнинг таълим ютуқлари ортиб бормоқда, улар замонавий меҳнат бозори учун зарур бўлган кўникмаларни шакллантиришга хизмат қилмоқда. Бу уларни келажакда рақобатбардош ва ишга жойлашишга тайёрлайди. Қолаверса, ушбу масалани самарали тартибга солиш орқали таълим, соғлиқни сақлаш, логистика ва разведка соҳаларида сунъий интеллектнинг афзалликларини жорий этиш мумкин, - дейди эксперт.
Онлайн таълим соҳасидаги эксперт, дунёнинг 40 та давлатидаги 300 дан ортиқ университетлар томонидан қўлланиладиган DreamApply таълим платформаси яратувчиси Март Аро эса илғор мақсадларга эришиш учун сунъий интеллектдан фойдаланишнинг аниқ мисолини келтирди.
— Кўзи ожиз ўқувчиларга тақдимот слайдларини тушунишга ёрдам бериш учун сунъий интеллектни таништирган ёшлар билан учрашдим. Уларга раҳмат, сунъий интеллект слайддаги расмларни автоматик равишда тасвирлайди. Бу сунъий интеллект технологияси сифат ва инклюзияни қандай яхшилашига ажойиб мисол, - дейди Аро.
Сунъий интеллект ўқитувчининг кўплаб функцияларини бажариши мумкин
Сунъий интеллект таълим жараёнининг барча жиҳатларини ўзгартириши мумкин. Олдинги ўқитувчи талабага билим берадиган модел эскирган. Энди сунъий интеллект фақат ўқитувчи бажарадиган кўплаб функцияларни бажариши мумкин - топшириқларни автоматик текшириш, муваффақиятни баҳолаш, ўқув маълумотларини таҳлил қилиш. Мутахассисларнинг фикрича, ўқув жараёнини яхшилаш учун сунъий интеллектдан фойдаланишни истамаган ўқитувчилар тез ривожланаётган EdTech тизимида обрўси ва ўзига бўлган талабни йўқотиш хавфи бор. Технология асосан мақсадга эришиш воситаси эканлигини тушуниш керак.
— Афсуски, мен тез-тез технология ёмонлиги ҳақида сўзларни эшитаман. Аслида, бу "китоблар ёмон" деганга тенг, - деди Март Аро.
Экспертнинг фикрича, технологияларнинг ўзи нейтрал ҳисобланади. Шу билан бирга, муаммо ўқитувчи ва талабаларнинг улардан қандай тўғри ва мазмунли фойдаланишидадир. Аронинг сўзларига кўра, замонавий технологиялардан мутлақо фойдалана олмайдиган ўқитувчиларни тез-тез учратиш мумкин. Мавжуд ресурслардан фойдалана олмагани учун улар субоптимал ечимларга мурожаат қилишга мажбур. Сунъий интеллект тақдим этаётган янги тенденциялар ва имкониятлар ҳамда модернизацияга муҳтож таълим тизими ўртасидаги тафовутни бартараф этиш учун технологиялардан фойдаланиш муаммоларини ҳал қилиш зарур.
— Мактаб, ўқитувчи ва ўқувчиларнинг барча замонавий таълим воситаларидан фойдаланишлари жуда муҳим. Уларга керакли қурилмалардан фойдаланиш, интернетга кириш ва, албатта, энг яхши ўқув материалларини сотиб олиш учун пул билан таъминлаш муҳим, - дейди Март Аро.
Сунъий интеллект "хавфсизлик қоидалари" га риоя қилишни талаб қилади
Таълимда сунъий интеллектдан фойдаланиш назарияси ва келажакка умид катта. Бундан ташқари, амалда биз кўп муаммоларга дуч келишимиз мумкин. Юнес Бенсуда Мурри аллақачон сунъий интеллектни амалга ошириш муаммоларини ҳал қилишда маълум тажриба орттирган. Унинг сўзларига кўра, бу технология ҳам бошқа технологиялар каби “хавфсизлик қоидалари”га амал қилиши керак. Экспертнинг фикрича, сунъий интеллектдан фойдаланиш тамойиллари қуйидагиларни ўз ичига олиши керак:
- шаффофлик
- адолат
- ҳисобот бериш
- махфийликка ҳурмат.
Маърузачининг айтишича, сунъий интеллект билан ишлашда биринчи қадам махфий маълумотларни ҳимоя қилиш учун маълумотларни шифрлашдир.
— Гарчи мен бошқа ташкилотларнинг бунга қандай муносабатда бўлишини билмасам-да, бошқа ҳукуматлар ва таълим вазирликлари билан ишлаш тажрибамиз ҳақида гапиришим мумкин. Сунъий билан ишлашда биз одатда қиладиган биринчи қадам махфий маълумотларни ҳимоя қилиш учун маълумотларни шифрлашдир. Махфийликни ҳимоя қилиш учун биз фойдаланувчиларнинг исмларини ва идентификация маълумотларини яширамиз ва шахсий маълумотларнинг тасодифий ошкор этилишининг олдини олиш учун махфийликнинг фарқли усулларидан фойдаланамиз. Дифференциал махфийлик туфайли биз фойдаланувчилар ҳақида аниқ маълумотларни ошкор қилмасдан гуруҳлардан қонуний ахборотларни олишимиз мумкин. Биз, шунингдек, маълумотларга киришни фақат ваколатли шахсларга чеклаш учун ролга асосланган кириш бошқарувини қўллаймиз. Бундан ташқари, биз маълумотларнинг ҳар қандай потенциал ошкор этилишини аниқлайдиган ўрта даражадаги дастурий таъминотдан фойдаланамиз. Шу сабабли, моделларни ўргатгандан ёки махфий созлашдан кейин ҳам биз охирги эҳтиёт чораси сифатида ҳаракат қиламиз. Ушбу процедуралар нейрон тармоқлардан фойдаланишимиз рақамли ҳуқуқларни бузмаслигини таъминлашга ёрдам беради. Бироқ сунъий интеллектдан фойдаланиш қоидаларига тўғри риоя қилинмаса, уни осонгина бузиш мумкин, - дейди Юнес Бенсуда Мурри.
Сунъий интеллектнинг катта ҳажмдаги маълумотларни қайта ишлаш ва ҳамма нарсани, жумладан, биометрик маълумотларни (Face ID, овоз, бармоқ излари) эслаб қолиш қобилияти ташвиш уйғотади. Нейрон тармоқлар олинган маълумотни унутмаслигини ҳисобга олсак, буни таҳдид деб айтиш мумкинми? Биз бу саволни экспертга бердик.
- Йўқ, ундай эмас. Агар биз сунъий интеллект қоидаларига риоя қилсак, бизда бундай муаммо бўлмайди. Бундан ташқари, биз манба кодини очишимиз ёки фойдаланувчилар ҳақида маълумот тўплаш учун ўргатилган моделларни чиқаришимиз керак деб ўйламайман. Ушбу моделлар иккита кириш бир хил ёки йўқлигини аниқлаш учун яратилиши ва ишлаб чиқилиши керак. Масалан, сиз Face ID тасвирини сақлайсиз ва уни бошқасига (ёки бармоқ излари) солиштирасиз. Ушбу моделлар иккита тасвирнинг мазмунидан қатъи назар, одатда бир хил ёки йўқлигини аниқлашда жуда яхши. Бундай моделлар билан уларда фойдаланувчи маълумотларини сақлашнинг ҳожати йўқ. Уни алоҳида базада сақлашингиз ва таққослаш учун ишлатишингиз мумкин, - дейди эксперт.
Албатта, таълимда сунъий интеллектни жорий этишнинг ҳозирги тенденцияси хавфсизлик протоколларини ишлаб чиқиш ва уларни аниқ, амалий воситаларда амалга оширишдир. Ҳа, хавф-хатарлар бор ва ҳатто улар кундан-кунга ортиб бормоқда. Лекин сиз бир қадам ҳам ортга қайт олмайсиз. Бунинг сабаби, сунъий интеллект аллақачон таълим усулларини тубдан ўзгартирмоқда. Сунъий интеллектнинг тўлиқ салоҳиятини рўёбга чиқариш учун хавфларни диққат билан ўлчаш ва салбий оқибатларни камайтириш чораларини кўриш керак. Олий таълимнинг келажаги бевосита сунъий интеллект билан боғлиқ ва бу савол ҳатто муҳокама қилинмайди. Асосий муаммо - бу воситадан самарали ва фойдали фойдаланишни ким ва қаерда ўрганишдир. Ушбу ва бошқа долзарб масалалар CONNECTED конференцияси доирасида фаол муҳокама қилинади. Тадбир дастури учта асосий блок атрофида қурилган:
«Future Shaping»(янги шакл ва келажак харитасини яратиш)
«Future Education & Science» (келажак учун ҳақиқатан ҳам зарур бўлган таълим ҳақидаги трек)
«EdTech and Impact Entrepreneurship»(Янги дунёда билим ва технологиянинг маъноси, таъсири ва афзалликлари ҳақида).
Эслатиб ўтамиз, яқинда Қозоғистонда илк сунъий интеллект мактаби очилган эди. Шунингдек, Қозоғистон армиясидаги ноқонуний ҳаракатларни аниқлаш учун видеокузатув тизими янгиланиши белгиланди. Шу билан бирга, видеокузатув камералари сунъий интеллект ёрдамида бошқарилади.
