Оралдаги асосий муаммолардан бири муҳандислик тармоқларининг ёмонлашувидир
ОRАL. Kazinform – Орал шаҳрининг долзарб муаммолари қандай ҳал этилмоқда? Вилоят марказининг кўп қатламли ҳаётида нималарга эътибор қаратиш лозим? Қишда фавқулотда вазиятлар бўлмаслиги учун нима қилиш керак? Шу каби саволлар юзасидан Орал шаҳар ҳокими Миржан Сатқанов Kazinform мухбирига интервью берди.
– Миржан Мунайдарули, Орал шаҳридаги асосий муаммоларни нималар деб айтган бўлардингиз?
– Орал шаҳридаги асосий муаммолардан бири муҳандислик тармоқларининг эскирганлигидир. Маълумки, сув, электр, иссиқлик каби асосий коммунал хизматлар билан узлуксиз таъминлаш аҳоли фаровонлигини оширишнинг муҳим шартидир. Бу борада қатор муҳим лойиҳаларни амалга оширдик.
Одамлар тез-тез кўтарадиган яна бир муаммо – бу йўл. Бугунги кунда Орал шаҳридаги автомобиль йўлларининг умумий узунлиги 690 километрни ташкил этган бўлса, яхши ва қониқарли ҳолатда бўлган автомобиль йўлларининг узунлиги 409,6 километрни ташкил этади. Ўтган йили умумий узунлиги 54 километр йўлни таъмирлаш ишларини якунладик. Жорий йилда ҳам кўча йўлларининг сифатини яхшилаш мақсадида бу ишларни давом эттирамиз.
Аҳолига транспорт хизмати кўрсатиш сифатини ошириш ҳам кун тартибидаги муҳим масала. Эндиликда барча йўналишларда йўл ҳақини электрон тўлаш тизими жорий этилди. Натижада транспортчиларнинг даромади, бюджетга солиқ тушумлари ортиб, иш ўринлари кўпайди. Автобуслар паркини янгилаш яхшиланмоқда. Сўнгги икки йилда 160 дан ортиқ автобус харид қилинди, шаҳар автобус парки қарийб 50 фоизга янгиланди.
– Вилоят марказидаги эскирган электр, иссиқлик ва сув таъминоти тармоқларини янгилаш борасида қандай ишлар амалга оширилмоқда?
– Шаҳар электр станциясининг эскириши 75 фоизни ташкил этади. Ҳар йили Оралда электр тармоқларини модернизация қилиш ишлари олиб борилмоқда. 2023 йилда 120 км тармоқ алмаштирилди. Инвестицион дастурлар асосида қўшимча 9,3 км тармоқ алмаштирилди. Шаҳардаги электр тармоқлари ва жиҳозларининг эскиришини камайтириш чора-тадбирлари “Ғарбий Қозоғистон вилоятини комплекс ривожлантириш режаси”га киритилган. Келгуси уч йилда бу мақсадда республика бюджетидан 7,5 миллиард тенге ажратиш режалаштирилган.
Ўтган йили Орал шаҳри иссиқлик-электр марказини модернизация қилиш мақсадида 4 та йирик лойиҳа амалга оширилди. Булар Зачаган кентида Ғалимлар қишлоғи кўчасида янги қозонхона қуриш, Мурат Мўнкеули кўчасидаги 3-сонли қозонхонанинг иситиш қувурларини алмаштириш, иссиқлик-энергетика маркази қурилмалари тақсимотни янгилаш, янги градирня каби лойиҳалардир. Айни пайтда 2 та иссиқлик магистралини реконструкция қилиш бўйича лойиҳа-смета ҳужжатлари тайёр. Бундан ташқари, яна 3 та иссиқлик магистралининг ҳужжатлари тайёрланмоқда. Бундан ташқари, жорий йилда иссиқлик тармоқлари, иссиқлик агрегатлари, турбо блокларни янгилаш бўйича қатор ишлар режалаштирилган. Буларнинг барчаси иссиқлик электр станциясининг эскиришини камайтиришга қаратилган чора-тадбирлардир.
Яқинда 6 та сув йиғувчи қудуқ қурилиши якунланди. Натижада ишлаб чиқарилган сув ҳажми қўшимча равишда 9 минг куб метрга ошди. Яна 5 та сув қудуғи қуриш лойиҳаси тайёрланди. Шунингдек, Камен гуруҳи сув қувурларини янгилаш лойиҳаси кўриб чиқилди.
Сув тармоқларида, хусусан, 21, 2, 3-канализация насос станцияларида реконструкция ишлари олиб борилмоқда. Шу билан бирга, 5 та станцияни реконструкция қилиш бўйича лойиҳа-смета ҳужжатлари тайёрланади.
“2022-2025 йилларга мўлжалланган Ғарбий соҳилни ижтимоий-иқтисодий ривожлантириш комплекс режаси” доирасида сув таъминоти ва дренаж тармоқларини 45,7 миллиард тенгега янгилаш режалаштирилган. Бунинг натижасида сув тармоқларининг эскиришини 60,5 фоиздан 55,5 фоизга, сув чиқариш тармоқларининг эскиришини 61,3 фоиздан 57 фоизга камайтириш кўзда тутилган.
– Маблағ ажратилса яхши. Яқинда шаҳар марказида ер ости совуқ сув қувури ёрилиб, ўша ҳудуддаги кўп қаватли уйлар маълум муддат сувсиз қолган эди. Бироқ, бу қувурлар ўтган асрнинг 70-йилларида қурилгани маълум бўлди. Бундай сув қувурлари алмаштириладими?
– Ҳа, шаҳримизда ўтган асрда қурилган эскирган сув қувурлари кўп. Биз уларни ҳар йили аста-секин алмаштирамиз. “Батис сув канали” маиший корхонаси томонидан жорий йилда қайд этилган йирик лойиҳалардан ташқари шаҳримизнинг эски марказий қисми ва шимоли-шарқий туманлардаги бир қатор сув қувурларини таъмирлаш ишлари ҳам мўлжалланмоқда. Режага кўра, 2024 йилда 13 лойиҳа бўйича умумий узунлиги қарийб 7 километр бўлган сув қувурлари янгисига алмаштирилади.
– Қулаш хавфи остида турган мактаб ва турар-жой бинолари муаммосини қандай ҳал қилинади?
– Айни пайтда Орал шаҳрида мундай ҳолатдаги мактаблар йўқ. Бироқ техник экспертиза хулосасига кўра, 3, 22, 27, 43-мактаблар ҳамда 7 ва 36-сонли мактабларнинг қўшимча биноси хавф остида, деб топилди. Бугунги кунда уларни капитал таъмирлаш ёки янги мактаблар қуриш масаласи кўриб чиқилмоқда. Умуман олганда, аҳоли сонининг кўпайиши билан янги мактаблар қуришнинг долзарблиги ортиб бормоқда. Шаҳримиздаги мактаблар тақчиллигини бартараф этишнинг ажойиб имконияти бу “Қулай мактаб” лойиҳасидир. 2023-2025 йилларда Орал шаҳрида ушбу лойиҳа доирасида 9900 ўринли 9 та мактаб қурилиши режалаштирилган. Бугунги кунда Зачаган қишлоғида 2, Деркўл қишлоғида 1 мактаб қурилмоқда.
Ушбу лойиҳадан ташқари Орал шаҳрида 31-мактаб қурилиши бошланган бўлиб, келгусида 8-мактабнинг янги биноси қурилиши режалаштирилган.
Оралда хавфли деб топилган уйлар муаммоси ҳал этилмоқда. Бунга «Реновация» дастури катта ҳисса қўшмоқда. Шаҳарда 54 та вайрона, 310 та эски уй бор. Бугунги кунга қадар 25 та қаровсиз уй бузилиб, ўрнига 14 та янги уй фойдаланишга топширилди. Айни пайтда «Реновация» дастури асосида 8 та уй-жой қурилмоқда. Ушбу дастурда иштирок этиш учун резидентларнинг 100 фоиз розилиги талаб қилинади. Дастурнинг самарали амалга оширилиши табиий офат уйларида яшовчиларнинг фаоллигига боғлиқ, дердим.
– Жорий йилда шаҳарда йўл қурилишига қанча маблағ ажратилди ва қайси кўчалар таъмирланади?
– Ҳар йили шаҳарнинг ҳар бир туманидан, ҳар бир қишлоқдан камида 3-4 тадан кўчани таъмирлашга ҳаракат қиламиз. Айтганимдек, 2023 йилда 50 километрдан ортиқ йўл таъмирланди. Айни пайтда 152,1 километр узунликдаги 61 та лойиҳанинг лойиҳа-смета ҳужжатлари тайёр. Уларнинг 30 таси реконструкция, 5 таси капитал таъмирлаш, 22 таси ўрта таъмирлаш ва 4 таси жорий таъмирлаш лойиҳалари мавжуд. Йўл таъмирлаш ишлари билан шаҳарнинг барча ҳудудлари қамраб олинади. Айни пайтда шаҳарга қарашли шаҳарчаларнинг йўлларини ободонлаштиришга ҳам эътибор қаратмоқдамиз. Масалан, Зачаган қишлоғида 9 та, Деркўл қишлоғида 6 та, Круглоозерний қишлоғида 3 та лойиҳа ташкил этилди. Бу лойиҳаларнинг барчасини амалга ошириш учун 17,6 миллиард тенге керак. Маблағ ажратилганига қараб йўл таъмирлаш ишларини олиб борамиз.
Бундан ташқари, бугунги кунда 4,45 км узунликдаги 11 та лойиҳа бўйича тегишли ҳужжатлар тайёрланмоқда.
– Халқ иштирокидаги бюджети ҳақида гапириб бера оласизми?
– “Халқ иштирокидаги бюджет” лойиҳаси шаҳримизни ободонлаштиришга катта ҳисса қўшмоқда. Бу ерда оралликлар шаҳримиз учун энг долзарб, муҳим ва зарур лойиҳаларни таклиф ва овоз бериш орқали аниқлайди. Ўтган йили янги майдонлар қуриш ёки мавжуд дам олиш масканларини таъмирлаш билан боғлиқ 7 лойиҳа шу йўл билан танлаб олинди. Ҳаммаси амалга оширила бошланди. Орал шаҳрида “Халқ иштирокида бюджет” лойиҳаси орқали 2021 йилда 2 та, 2022 йилда 2 та лойиҳа амалга оширилди. Бу йил аҳолидан таклифлар қабул қилинди. Лойиҳа талабларига жавоб берадиган таклифлар овозга қўйилади.
Умуман, шаҳарда 54 та боғ ва хиёбонлар мавжуд бўлиб, уларнинг 35 таси ободонлаштирилган. 2023 йилда Зачаган қишлоғида 44-сонли мактаб ва М.Ўтемисов номидаги Ғарбий Қозоғистон университети ёнида 3 та янги майдон қуришни бошладик. Улардан бири қуриб битказилди, қолган иккитасини бу йил якунлаймиз. Шунингдек, яна олтита жойда янги дам олиш масканларини ободонлаштириш бўйича лойиҳа-смета ҳужжатлари тайёр.
Сўнгги йилларда оралликлар Жайиқ дарёси қирғоқларини ободонлаштириш масаласини тез-тез кўтариб келмоқда. Мазкур ҳудудни тўлиқ реконструкция қилиш учун лойиҳа-смета ҳужжатлари тайёрланмоқда. Лойиҳада қирғоқни Эски соборга қадар кенгайтириш кўзда тутилган. Шунингдек, қирғоқ яқинида футбол, волейбол, воркаут майдончалари, болалар майдончалари ҳам бўлади.
– Яна бир жуда муҳим масала, уй-жой қуриш учун ер кутаётганлар ҳақида нима дея оласиз?
– Орал шаҳридан хусусий уй-жой қуриш учун ер участкаси сотиб олиш учун 109 минг 560 нафар фуқаро махсус баённомада рўйхатга олинган. Рўйхатдаги барча фуқароларнинг талабларини қондириш жиддий муаммо ҳисобланади. Ер участкасини ўтказиш учун у ерда барча зарур муҳандислик тармоқларини чизиш керак. Бунинг учун катта маблағ талаб этилади. Турар-жой бинолари қурилгач, ер участкалари бериладиган ҳудудга йўллар, жамоат транспорти қатновини қуриш зарурати туғилади. Шаҳримиз ҳудуди “Жулдиз” қишлоғидан Серебряков қишлоғигача чўзилган. Ҳудудни янада кенгайтиришни самарасиз деб биламан.
2022 йилда хусусий уй-жой қурилишини кутаётган фуқароларга Круглоозерний посёлкаси ҳудудидан ер участкаси ажратиш бўйича батафсил режалаштириш лойиҳаси тайёрланиб, муҳандислик тармоқлари қурилди. Лойиҳага кўра, жами 929 та ер участкаси махсус рўйхатда турган фуқароларга берилмоқда.
– Ўтган йилларда дарёлар яйловлари ва ўрмон қўриқхоналари ҳудудидан ноқонуний олиб келинган ер участкалари, ноқонуний уй-жой қуриш ҳолатлари маълум бўлди. Бунга нима дейсиз?
– 2014-2015 йилларда Орал шаҳар ҳокимлиги қарори асосида “Венера” боғдорчилик корхонасидан 6 гектар 50 га яқин ер участкаси хусусий мулкка ўтказилди. 2018 йилда «Спецстройсервис» МЧЖ вилоят ер муносабатлари бошқармаси билан “Южное” конида қум-шағал аралашмаси ва қум ишлаб чиқариш бўйича шартнома тузди. Шу боис 2014-2015 йилларда кўрсатилган ер участкалари боғдорчилик ширкатига берилган вақтда бу ерда карьер бўлмаган. 2018 йилда «Спецстройсервис» МЧЖ томонидан ер участкаси далолатномаси йўқлигига қарамай, қум-шағал аралашмаси ишлаб чиқариш ва қурилиш қуми ишлаб чиқариш бўйича ишлар йўлга қўйилганлиги сабабли карьер пайдо бўлган. Кейинчалик давлат далолатномасини расмийлаштириш ва ер қуриш лойиҳасини ишлаб чиқиш жараёнида камчиликлар аниқланган.
«Спецстройсервис» МЧЖ ва ер участкалари эгалари ўртасида бир неча бор суд жараёни бўлиб ўтган. У ерда ер эгалари судда ғалаба қозониб, «Спецстройсервис» МЧЖни ҳамма нарсани асл ҳолига келтиришга мажбур қилишди. Қисқаси, вазият шундай.
– Суҳбатингиз учун раҳмат. Биз бироз долзарб масалани ёритдик, деб ўйлайман. Ишларингизга муваффақиятлар тилайман.
