Қозоғистоннинг қандай брендлари Озарбайжон бозорига киришга тайёр
ASTANА. Кazinform – Бокуда бўлиб ўтаётган Евроосиё Франчайзинг форуми минтақа мамлакатлари бизнес ҳамжамияти ва ҳукумат тузилмалари вакилларини бирлаштирди. Форумда Қозоғистон Республикаси Савдо ва интеграция вазирининг биринчи ўринбосари Айжан Бижанова иштирок этди ва Кazinformга интервью берди.
У ўз нутқида франчайзинг нима учун иқтисодий ўсишнинг янги ҳаракатлантирувчи кучига айланиб бораётганини тушунтирди ва қўшма туркий бренд - «Made in Turan» ташаббусининг ривожланиши ва Транскаспий йўлаги Қозоғистон ва Озарбайжон компаниялари учун очадиган янги имкониятлар ҳақида гапирди.
– Сиз франчайзинг иқтисодий ўсишнинг янги ҳаракатлантирувчи кучига айланиб бораётганини таъкидладингиз. Қозоғистон бу соҳада Озарбайжон билан ҳамкорлик қилиш салоҳиятини қандай баҳолайди? Франчайзинг лойиҳалари икки мамлакат ўртасидаги савдо-иқтисодий муносабатларда янги йўналишга айланиши мумкинми?
– Албатта. Бугунги кунда франчайзинг шунчаки замонавий бизнес тури эмас, балки муваффақиятли моделларни кенгайтириш, технологияларни узатиш ва миллий брендларни ривожлантириш учун универсал воситадир. Қозоғистон ва Озарбайжон учун бу анъанавий савдо доирасидан ташқарида янги ўсиш нуқтасидир.
Франчайзинг бизнесни қўллаб-қувватлаш ва сифат стандартларини сақлаш, шунингдек, савдони диверсификация қилишнинг самарали механизмига айланди. Чунки бундай маҳсулот ва хизматларнинг аксарияти юқори қўшимча қийматга эга. Бу, ўз навбатида, тадбиркорликни ривожлантиришга, экспортни ўстиришга ва икки мамлакат иқтисодиётининг рақобатбардошлигини оширишга ҳисса қўшади.
Озарбайжон Франчайзинг ассоциациясининг «Made in Turan» лойиҳаси алоҳида қизиқиш уйғотади. Қозоғистон бу ғояни тўлиқ қўллаб-қувватлайди, чунки у туркий давлатларнинг ўз брендларини сифат ва масъулиятнинг умумий белгиси остида тарғиб қилишга бўлган умумий интилишини намойиш этади.
Давлат раҳбари Қасим-Жомарт Тоқаев томонидан 2024 йил июль ойида Шушада бўлиб ўтган Туркий давлатлар ташкилоти саммитида эълон қилинган ташаббус доирасида умумий Туркий патент ташкилотини яратиш бўйича ишлар бошланди. Ушбу доирада шаклланадиган ягона туркий бренд Яқин Шарқдан Европа, Хитой, Ҳиндистон ва Африкагача бўлган туркий давлатларнинг иқтисодий ва маданий салоҳиятини халқаро миқёсда тан олишга кучли туртки беради.
Бироқ, брендни шакллантириш фақат биринчи қадамдир. Энг муҳими, барқарор савдо ва логистика алоқаларини ўрнатишдир. Шу муносабат билан Транскаспий халқаро транспорт йўлаги Евроосиё савдосининг асосий артериясига айланиб бормоқда ва туркий давлатларни табиий равишда боғламоқда.
– Қозоғистон ва Озарбайжон ўртасидаги ўзаро савдо ҳажми сўнгги йилларда сезиларли даражада ошди. Бундай динамик ўсишга қандай омиллар таъсир кўрсатди ва келажакда қайси соҳалар янги ўсиш нуқталарига айланиши мумкин?
– Сўнгги йилларда икки мамлакат ўртасидаги савдо айланмаси қарийб икки бараварга ошди ва 500 миллион АҚШ долларидан ошди. Бу икки томонлама савдодаги реал тўсиқларни бартараф этиш ва реал иқтисодий ҳамкорликни ривожлантиришга қаратилган тизимли ишларнинг натижасидир.
Биринчидан, иқтисодиётларимиз бир-бирини тўлдиради. Қозоғистон озиқ-овқат, металл маҳсулотлари, нефть-кимё ва қурилиш материалларини етказиб беради, Озарбайжон эса қувурлар, тамаки хомашёси, балиқ ва сабзавот маҳсулотларини экспорт қилади.
Иккинчидан, бунга туртки берган асосий омил Транскаспий халқаро транспорт йўлаги ҳисобланади. Сўнгги беш йил ичида ушбу йўналиш бўйлаб юк ташиш ҳажми 0,8 миллион тоннадан 4,5 миллион тоннагача, яъни олти баравардан кўпроққа ошди. Контейнер ташиш ҳажми уч баравар ошди. Бу Транскаспий халқаро транспорт йўлаги Евроосиё маконида иқтисодиётимизни Европа, Туркия ва Яқин Шарқ мамлакатлари билан боғлайдиган стратегик кўприк ролини ўйнашини исботлайди.
Учинчидан, иккала мамлакат ҳам нохомашё экспортни диверсификациялашга устувор аҳамият беради. Келажакда қишлоқ хўжалигини қайта ишлаш (ун, ёғ, гўшт, картошка маҳсулотлари), енгил саноат, IТ хизматлари, яшил технологиялар ва чакана савдо ва HoReCa соҳаларида франчайзинг форматлари ўсиш нуқталари сифатида қаралади.
Яъни, хомашё савдоси энди ғоялар, технологиялар ва брендлар савдоси билан алмаштирилмоқда. Бу бизнинг иқтисодий ҳамкорлигимиз янги сифат даражасига кўтарилганидан далолат беради.
– Нутқингизда сиз юқори қўшимча қийматга эга маҳсулотларни илгари суриш муҳимлигини таъкидладингиз. Франчайзинг орқали Озарбайжон бозорига киришга тайёр бўлган Қозоғистон компаниялари борми?
– Ҳа, форумда мен ички бозорда ўз самарадорлигини исботлаган ва халқаро даражага чиқишга тайёр бўлган бир нечта муваффақиятли Қозоғистон франчайзингларини санаб ўтдим. Улар орасида OLYMP, Taptaty, Meloman, Europharma, шунингдек, Kunde, Луговое поле, Qurmet, Всё в дом, Ainalayn ва бошқа маҳаллий брендлар бор.
Бу компанияларнинг ўзига хос хусусиятлари юқори сифат, ижтимоий йўналтирилганлик ва истеъмолчилар ишончидир.
Энди бу корхоналар франчайзингни хорижий бозорларга чиқишнинг стратегик механизми сифатида кўриб чиқмоқдалар. Гап нафақат маҳсулотларни етказиб бериш, балки қўшма чакана савдо форматларини яратиш, қўшма бренд лойиҳаларини амалга ошириш ва чакана савдо бошқаруви тажрибаси алмашиш ҳақида ҳам кетмоқда.
Масалан, Қозоғистоннинг Zebra қаҳва бренди Озарбайжон бозорига киришга тайёргарлик кўрмоқда. Бу ўзаро таъсир ва амалий шерикликнинг ҳақиқий намунасидир.
Шунингдек, биз икки мамлакат чакана савдо тармоқларининг ўзаро иштирокини ўз ичига олган лойиҳани муҳокама қилмоқдамиз. Бу қадам миллий маҳсулотларнинг иккала мамлакатдаги дўконлар жавонларида пайдо бўлишига, брендларнинг машҳурлигини оширишга ва истеъмолчилар учун сифатли товарларнинг мавжудлигини таъминлашга имкон беради.
– Транскаспий йўлагининг ривожланиши минтақанинг логистика алоқаларини мустаҳкамламоқда. Бу савдо ўсишига ва янги қўшма брендларнинг шаклланишига қандай таъсир қилиши мумкин?
– Транскаспий халқаро транспорт йўлаги аллақачон Евроосиё маконининг асосий савдо артериясига айланган. Унинг асосий афзалликлари тезлик, олдиндан айтиб бўладиганлик ва хавфсизликдир. Каспий денгизи орқали ўтадиган йўналиш бўйлаб етказиб бериш муддати муқобил йўналишларга нисбатан тахминан уч баравар қисқартирилди.
Бу бизнес учун логистика харажатларини камайтириш, етказиб бериш барқарорлигини таъминлаш ва қўшма ишлаб чиқариш ва тарқатиш моделларини ишлаб чиқиш имкониятларини очади. Масалан, Қозоғистонда ишлаб чиқарилган бренд ўз компонентларининг бир қисмини Озарбайжонда ва аксинча ишлаб чиқариши мумкин.
Икки мамлакат ҳозирда тариф сиёсатини уйғунлаштирмоқда, транзит ва порт логистикасида рақамли ечимларни жорий этмоқда ва ягона юкларни бошқариш тизимини яратмоқда.
Буларнинг барчаси трансмиллий брендларнинг янги авлодининг пайдо бўлиши учун замин яратади, уларнинг таъминот занжирлари айнан шу Транскаспий йўналиши орқали ўтади.
Бундан ташқари, Транскаспий халқаро транспорт йўналишининг салоҳияти икки томонлама ҳамкорлик билан чекланиб қолмайди. Ушбу йўналиш барча туркий давлатларни бирлаштирувчи, уларни умумий ишлаб чиқариш ва логистика экотизимига интеграция қилувчи стратегик йўлакка айланади. Йўлак орқали туркий давлатлар Европа, Яқин Шарқ, Хитой, Ҳиндистон ва Африка бозорларига тўғридан-тўғри кириш имкониятига эга бўладилар ва бутун минтақани барқарор ўсиш ва интеграция маконига айлантирадилар.
– Сиз рақамлаштириш ва инновацияни рақобатбардошликнинг асосий шартлари деб атадингиз. Қозоғистон ва Озарбайжон ўртасида франчайзинг лойиҳаларини қўллаб-қувватлаш учун умумий рақамли платформаларни яратиш имконияти кўриб чиқилмоқдами?
– Ҳа, бу масала ҳозирда ишлаб чиқилмоқда. Биз икки мамлакатнинг иқтисодий яқинлашувининг янги босқичининг асоси рақамли интеграция деб ҳисоблаймиз.
Қозоғистон бу соҳада ҳақиқий тажрибага эга. QazTrade орқали биз В2В ўзаро таъсири, тадбиркорларни ўқитиш, электрон сертификатлаш ва экспортчилар учун “ягона ойна” тамойили асосида хизматлар кўрсатадиган рақамли экотизим яратдик.
Ушбу тажрибага асосланиб, Қозоғистон ва Озарбайжон ўртасида франчайзинглар, инвестиция лойиҳалари ва бизнес таклифлари ҳақида маълумот тўплайдиган умумий рақамли платформа яратиш мумкин. «Made in Turan» концепциясига мувофиқ ушбу ташаббус туркий давлатларнинг умумий В2В маконининг ядросига айланиши мумкин.
– Яқинда икки мамлакат бизнес ҳамжамиятлари ўзаро қизиқиш билдиришди. Келажакда франчайзинг соҳасида қандай қўшма ташаббуслар режалаштирилган?
– Ҳа, 2025-2026 йилларга мўлжалланган қўшма ҳаракатлар режаси тасдиқланди. У икки томонлама бизнес форумларини ўтказиш, кичик ва ўрта бизнесни қўллаб-қувватлаш учун тезлаштириш дастурларини ишга тушириш, тадбиркорлар делегациялари алмашинуви ва франчайзинг кўргазмаларини ташкил қилишни ўз ичига олади.
Шунингдек, биз Бокуда Қозоғистон франчайзингларининг миллий кўргазмасини ўтказишни ва озарбайжонлик тадбиркорларнинг Астанага бизнес миссия билан ташриф буюришини режалаштирмоқдамиз. Ушбу ташаббуслар бизнес мулоқотини доимий ва институционал қилишга қаратилган.
– Қозоғистон ушбу форум орқали озарбайжонлик ҳамкорларига нима демоқчи?
– Қозоғистоннинг асосий позицияси сўздан амалга ўтишдир. Биз Бокуга декларациялар билан эмас, балки аниқ лойиҳалар билан келдик.
Қозоғистон Озарбайжонни Кавказдаги стратегик шерик деб билади ва франчайзинг каби ташаббуслар орқали биз брендлар, одамлар ва ғоялар шериклигига асосланган янги интеграция форматига ўтмоқдамиз.
Мамлакатларимизни умумий тарих, туркий ўзига хослик ва инновация ва ўзаро қўллаб-қувватлашга асосланган умумий келажак бирлаштиради.
Бугун биз ишончга асосланган янги иқтисодиёт қурмоқдамиз. Қозоғистон ва Озарбайжон брендлари яқин келажакда шубҳасиз замонавий туркий дунёнинг янги рамзларига айланади.
Эслатиб ўтамиз, Озарбайжон Президентининг Қозоғистонга давлат ташрифи давомида энергетика, транспорт ва логистика, рақамлаштириш ва сунъий интеллект, саноат хавфсизлиги, соғлиқни сақлаш, маданий-гуманитар алоқалар соҳаларида 15 та ҳужжат имзоланди.
