Қозоғистон жаҳон ОАВларида: Молдова элчихонаси, транспорт коридори ва Каспий денгизи муаммоси
ASTANA. Kazinform – Июль ойининг биринчи ҳафтасида узоқ ва яқин мамлакатлар оммавий ахборот воситаларида Қозоғистон ҳақида бир қанча материаллар чоп этилди. Улар орасида Қозоғистонда Молдова элчихонасининг очилиши, мамлакатнинг транспорт коидоридорни ривожлантириш борасидаги саъй-ҳаракатлари алоҳида ажралиб турди. Бундан ташқари, Каспий денгизидаги сув сатҳининг камайиши, Марказий Осиё давлатларининг ноёб ҳайвонларни муҳофаза қилиш ташаббуси ҳам тилга олинди. Батафсил Kazinform мухбири шарҳида ўқинг.
Anadolu: Молдова Қозоғистонда ўз элчихонасини очди
Элчихонанинг очилиш маросимида Қозоғистон Ташқи ишлар вазири Мурат Нуртилеу ва Молдова Ташқи ишлар вазири Михай Попшой иштирок этди. Бу ҳақда Туркиянинг Anadolu агентлиги хабар берди.
Вазирликдаги учрашувда Нуртилеу ва Попшой Қозоғистон ва Молдова ўртасидаги муносабатларни муҳокама қилди. Томонлар дўстлик ва ўзаро манфаатли ҳамкорликка асосланган икки томонлама шерикликни чуқурлаштириш, шунингдек, қишлоқ хўжалиги, транспорт, саноат, рақамлаштириш, маданият ва гуманитар соҳалардаги имкониятларни биргаликда ривожлантиришга келишиб олдилар.
Кейинроқ вазирлар Астанадаги Молдова элчихонасининг очилиш маросимида иштирок этишди. Қозоғистон Ташқи ишлар вазири Мурат Нуртилеу Кишинёвнинг Қозоғистонда элчихона очиш қарорини тарихий қадам деб атади, бу икки давлат ўртасидаги муносабатларни мустаҳкамлашга ўзаро интилишдан далолат беради.
Trend: Қозоғистон Евроосиёда транспорт коридиорларини ривожлантиришни жадалламоқда
"3-4 июль кунлари Озарбайжоннинг Хонкенди шаҳрида Иқтисодий ҳамкорлик ташкилотининг (ИҲТ) 17-саммити бўлиб ўтади. Бу йиғилишда умумий аҳолиси 500 миллиондан ортиқ бўлган ўнта давлат вакиллари йиғилган. Бу йил Қозоғистонга ташкилотга раислик мақоми берилди. Бу шунчаки расмиятчилик эмас, балки мамлакатнинг Евроосиё маконида иқтисодий алоқаларни мустаҳкамлаш йўлидаги фаол ва аниқ стратегиясини кўрсатувчи муҳим қадамдир”... Шундай бошланган мақолани Озарбайжон Trend нашри тақдим этди.
Қозоғистон 1992 йилдан буён ИҲТ аъзоси бўлиб, ташкилотнинг институционал ривожланишига катта ҳисса қўшди. Аввало, транспорт инфратузилмасини ривожлантиришни алоҳида таъкидлаш жоиз. Қозоғистон Транскаспий йўналиши ва “Шимол-Жануб” йўлагини фаол равишда илгари сурмоқда.
Мамлакат ҳукумати Озарбайжон, Туркия, Эрон ва бошқа ҳамкорлар билан биргаликда тўсиқларни бартараф этиш ва йўл ўтказувчанлигини ошириш бўйича чора-тадбирлар режаларини қабул қилмоқда. 2027 йилга бориб Транскаспий халқаро транспорт йўналиши бўйича транзит ҳажмини 4,5 миллион тоннадан 10 миллион тоннагача ошириш режалаштирилган.
Ақтау ва Қурик портларини модернизация қилиш ишлари якунланмоқда, рақамли божхона ечимлари жорий этилмоқда, транзит савдоси учун ягона майдон яратилмоқда.
Бундан ташқари, Қозоғистон ҳам иқтисодий интеграцияни чуқурлаштириш бўйича фаол иш олиб бормоқда. Мамлакат ИҲТ Транспорт кенгашини яратишда иштирок этди ва савдо жараёнларини рақамлаштириш ва трансчегаравий ишлаб чиқариш занжирларини ривожлантириш бўйича ташаббус кўрсатмоқда. Буларнинг барчаси минтақавий савдони жонлантириш ва тўсиқларни камайтиришга қаратилган.
2024 йил якунларига кўра, Қозоғистон экспорти 81,6 миллиард долларни, ташқи савдо айланмаси эса 141,4 миллиард долларни ташкил этди. Хусусан, озиқ-овқат экспорти 2,8 миллиард долларга етди, бу Қозоғистоннинг қўшни давлатлар ва Яқин Шарқ мамлакатлари учун озиқ-овқат хавфсизлиги кафолати сифатидаги ролини кўрсатди. ИҲТга аъзо бўлган Туркия, Ўзбекистон ва Қирғизистон Қозоғистоннинг асосий савдо ҳамкорларидан ҳисобланади. Бу ташкилотнинг иқтисодиётни диверсификация қилиш платформаси сифатидаги аҳамиятини оширади.
Қозоғистонда иқтисодиёт билан бир қаторда барқарор ривожланишга ҳам алоҳида эътибор қаратилмоқда. Shaulder SPP қуёш электр станцияси қурилиши, Озарбайжон ва Ўзбекистон билан ҳамкорликда амалга оширилаётган “яшил энергия йўлаги” лойиҳаси, сув инфратузилмасини яхшилаш бўйича ташаббуслар бўлажак саммитнинг иқлим дастурига мос келади ва минтақанинг узоқ муддатли экологик барқарорлигини таъминлашга хизмат қилади.
Нашрнинг қайд этишича, Қозоғистон шу тариқа минтақавий ҳамкорликнинг янги архитектурасини шакллантирмоқда. Таклиф этилаётган ташаббуслар иқтисодий ўсишга туртки беради, алоқаларни мустаҳкамлайди ва барқарор ривожланиш мақсадларига эришади.
Oxu: Каспий денгизи тез қисқаряптими?
Мухтасар қилиб айтганда, Каспий денгизи сайёрадаги энг катта сув ҳавзасидир. Бироқ кейинги йилларда унинг суви қисқариб бораётгани ташвиш уйғотмоқда. Олимларнинг фикрига кўра, сўнгги ўн йилликларда денгиз юз минглаб квадрат километр сув майдонини йўқотди. Бу жараён секинлашмайди. Шу муносабат билан Озарбайжон Oxu нашри денгизга оид тадқиқотини чоп этди.
Ўзгаришлар маҳаллий аҳоли, балиқчилар ва космосдан кузатувчиларга аниқ кўринади. NASA ва Европа космик агентлигининг сунъий йўлдошдан олинган суратлари, айниқса денгизнинг шимолий ва шарқий қисмларида сув сатҳининг кескин пасайишини кўрсатди. Қозоғистон ва Туркманистон аҳолисининг маълум қилишича, илгари сув бўлган жойда ҳозир қуруқ денгиз туби бор.
Мутахассислар Каспий денгизининг чекинишига асосий сабаб сифатида иқлим ўзгаришини кўрсатмоқда. Минтақада ҳаво ҳарорати кўтарилиб, Кавказ тоғларида қор ёғиши камайган. Бу дарёларга, айниқса Волга дарёсига оқиб тушадиган сув ҳажмини камайтирди ва шимолий ҳавзада буғланиш тезлиги кескин ошди.
2020 йилда Communications Earth & Environment журналида чоп этилган тадқиқотга кўра, аср охирига келиб Каспий денгизи яна 9-18 метрга тушиши мумкин. Бу денгиз тубининг кенг ҳудудларини очиб беради ва қирғоқ бўйидаги шаҳарларни сувсиз қолдиради.
"Каспий денгизига иқлим ўзгаришига жуда таъсир қилмоқда, чунки у дарёлар оқими ва буғланишга боғлиқ. Биз секин ривожланаётган иқлим инқирозининг гувоҳи бўламиз", – дейди нидерландиялик географ доктор Франк Весселинг.
Иқлим омилларидан ташқари, инсон фаолияти денгизнинг пасайишини тезлаштирмоқда. Автотранспорт воситалари, суғориш тизимлари ва Волга дарёсидан сув олишнинг камайиши денгизга кирадиган сув миқдорини сезиларли даражада камайтирди. Россия, Эрон, Қозоғистон, Озарбайжон, Туркманистон каби мамлакатларда саноат ва қишлоқ хўжалиги сувига талаб ортди. Ноқонуний сув олиш ва суғоришнинг нотўғри тартибга солиниши ҳам муаммони янада кучайтирди.
Экологлар денгизнинг пасайишини секинлаштиришга қаратилган саъй-ҳаракатлар муваффақиятли бўлмаслиги мумкинлиги ҳақида огоҳлантирмоқда. Денгиз чекиниши билан яшаш жойлари қурийди, балиқ заҳиралари камайиб боради ва қушларнинг миграция йўллари бузилади.
Денгизнинг чекиниши Қозоғистон ва Озарбайжон қирғоқларидаги нефть ва газ инфратузилмасига таҳдид солмоқда. Сув сатҳининг пасайиши туфайли портлар логистика муаммоларига дуч келди. Кемалар узоқ сувларга етиб боришга қийналади.
Инсон саломатлиги ҳақида ҳам ташвишлар кучаймоқда. Очиқ денгиз туби заҳарли чангларни сочмоқда ва ҳавони ифлослантирмоқда. Бу Орол денгизи фалокатига ўхшаш вазиятга олиб келиши мумкин.
Минтақавий ҳамкорлик энди инқирозни бошқаришда ҳал қилувчи аҳамиятга эга. Мутахассислар сув қазиб олишни чеклашни, ирригация тизимларини модернизация қилишни ва иқлимга чидамли инфратузилмани ривожлантиришни тавсия қилди. Беш Каспий давлати аввал ҳам келишувга эришган, бироқ уларнинг амалга оширилиши суст кечган. Халқаро ташкилотлар мониторинг ва барқарор бошқарувни яхшилашга чақирди.
Ховар: Қозоғистон, Тожикистон ва Қирғизистон олтита ноёб сутэмизувчилар турини сақлаб қолиш ниятида
Ўтган йилнинг 30 июнь куни Душанбе шаҳрида халқаро экспертлар иштирокида “Марказий Осиёда сут эмизувчиларнинг иқлим ўзгаришига мослашиши” лойиҳасининг иккинчи миллий маслаҳат йиғилиши бўлиб ўтди. Унда қозоғистонлик мутахассислар ҳам иштирок этишди. Натижада қабул қилинган қарорлар ҳақида Тожикистоннинг “Ховар” агентлиги хабар берди.
Мамлакат атроф-муҳитни муҳофаза қилиш қўмитаси Тожикистон ҳукуматининг табиий ҳудудлар ва биохилма-хилликни муҳофаза қилиш соҳасидаги экологик сиёсатини амалга оширади.
2022 йилдан буён Тожикистон, Қозоғистон ва Қирғизистонда амалга оширилаётган лойиҳа иқлим ўзгаришининг Тожикистон экотизимига таъсирини ўрганиш, сутэмизувчиларни мослаштириш ва ёввойи табиат ва маҳаллий жамоалар ўртасидаги зиддиятларни камайтиришга қаратилган.
