Қозоғистон тажрибаси бошқаларга ўрнак бўлиши мумкин – Ханс Клюге соғлиқни сақлаш соҳаси ҳақида
ASTANA. Kazinform – Бугун, 7 апрель куни бутун дунёда оналар ва янги туғилган чақалоқлар саломатлиги ҳақида ахборот кампаниясини бошлаб берадиган Бутунжаҳон саломатлик куни нишонланади. ЖССТнинг Европа минтақавий идораси директори Kazinform агентлигига эксклюзив интервьюсида кампаниянинг асосий йўналишлари ва Қозоғистоннинг соғлиқни сақлаш соҳасидаги ҳақиқий ютуқлари ҳақида гапириб берди.
– Доктор Клюге, Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилоти 2025 йилда Бутунжаҳон соғлиқни сақлаш куни “Соғлом туғилиш – порлоқ келажак гаровидир” мавзусида ўтказилишини расман эълон қилди. Асосий эътибор она ва янги туғилган чақалоқнинг саломатлигига қаратилади. Нима учун бу йил ушбу мавзу танланди ва акциянинг асосий йўналишлари нималардан иборат?
– Бу мавзу оналар ва чақалоқлар ўлимини зудлик билан камайтиришни билдиради, бу жуда юқори, айниқса даромади паст мамлакатлар ва можаро зоналарида. Кампания мамлакатларга йўқолган тараққиётни тиклашга ёрдам бериш ва бутун дунё бўйлаб аёллар ва болалар саломатлигини тиклаш учун янги тадқиқотлар ва далилларни тақдим этишга қаратилган.
Сўнгги глобал ҳисоб-китобларга кўра, ҳар йили тахминан 300 000 аёл ҳомиладорлик ёки туғиш пайтида вафот этади. Агар туғилишнинг биринчи ойида 2 миллиондан ортиқ чақалоқ вафот этса, яна 2 миллион чақалоқ ўлик ҳолда туғилади. Ҳар 7 сонияда бир фожиа ҳақида хабар берилади ва бу бутун дунё бўйлаб оилаларга катта қайғу келтиради.
Бундан ташқари, Европада соғлиқни сақлаш ҳолати тўғрисидаги сўнгги ҳисобот маълумотларига кўра, ҳар йили Европа минтақасининг 53 мамлакатида 76 мингга яқин чақалоқ туғилгандан кейин 5 кун ўтгач вафот этади.
Шу боис бугун Бутунжаҳон саломатлик куни муносабати билан “Соғлом туғилиш – порлоқ келажак гаровидир” акциясига старт берамиз. Унинг асосий мақсади ҳукуматлар, ҳамкорлар ва тиббиёт ҳамжамиятини бўлғуси ва ёш оналарнинг соғлиғини ҳимоя қилиш учун шошилинч чоралар кўришга чақиришдир. Бу асоратларни эрта аниқлаш, шошилинч акушерлик ёрдами, кам вазнли ва эрта туғилган чақалоқларга ихтисослаштирилган ёрдам кўрсатиш бўйича ҳомиладорлик билан боғлиқ хизматларни кучайтиришни талаб қилади. Глобал инқироз шароитида соғлиқни сақлашни молиялаштириш кампанияси шошилинч тиббий ёрдамга муҳтож бўлганларга умид уйғотиш учун саноат бўйлаб қўллаб-қувватлаш ва ҳамкорликни кучайтириш муҳимлигини таъкидлайди.
ЖССТ, шунингдек, она ва янги туғилган чақалоқнинг соғлиғига таъсир қилувчи кўплаб омилларга эътибор қаратади. Биз нафақат ҳомиладорлик ва туғилиш билан боғлиқ асоратлар ҳақида, балки руҳий саломатлик, нотўғри овқатланиш ва ортиқча вазн, тўйимли озиқ-овқат этишмаслиги ҳақида ҳам гапирамиз. Бундан ташқари, диабет ва саратон каби сурункали касалликларнинг она саломатлигига таъсири ҳам кўриб чиқилади.
– Сиз руҳий саломатликни қўллаб-қувватлаш муҳимлигини таъкидладингиз. Сўнгги пайтларда ҳомиладор аёллар ва янги туғилган оналар учун бундай ёрдамга эҳтиёж тобора кўпроқ эътироф этилмоқда. Нима учун бу жуда муҳимлигини тушунтириб бера оласизми?
– Ҳомиладор аёллар ва янги туғилган оналарнинг руҳий саломатлигини қўллаб-қувватлаш бир неча сабабларга кўра муҳимдир. Ҳомиладорлик ва туғруқдан кейинги давр жиддий жисмоний, ҳиссий ва психологик ўзгаришлар давридир. Ҳар томонлама ёрдам (жисмоний ва ҳиссий саломатлик) бўлмаса, аёллар юқори даражадаги стресс, ташвиш ва ҳатто депрессияни бошдан кечириши мумкин. Бу эса ўз соғлиғига ва фарзандларининг соғлиғига салбий таъсир қилади. Бундай қийин даврда руҳий саломатлик учун ёрдам олиш имкониятини таъминлаш онанинг аҳволини тиклаши, она ва бола ўртасидаги алоқани мустаҳкамлаши ва иккаласининг ҳам узоқ муддатли саломатлигини яхшилаши мумкин.
Қолаверса, энди она бўлганларнинг руҳий саломатлигини таъминлашда тиббий хизматдан ташқари оила ва атрофдаги жамиятнинг кўмаги ҳам муҳим ўрин тутишини алоҳида таъкидлаш лозим. Оила аъзоларининг меҳри, тушуниши ва қўллаб-қувватлаши онанинг ҳомиладорлик ва эрта оналик давридаги қийинчиликларни енгиш қобилиятига сезиларли ҳисса қўшиши мумкин. Бу кенг қамровли ёндашув профессионал хизматлар ва жамиятнинг кучли қўллаб-қувватлашини ўзида мужассам этган ҳолда она ва бола ривожланиши мумкин бўлган ғамхўрлик муҳитини яратади.
– Барқарор ривожланиш мақсадлари оналар ўлими ва чақалоқлар ўлими даражасини пасайтириш вазифасини ўз ичига олади. Ушбу кўрсаткичлар глобал миқёсда қандай баҳоланади? Бундан ташқари, ЖССТ ҳозирда Европа минтақасида иккинчи Европа иш дастури билан ишламоқда. Режада она саломатлигини муҳофаза қилиш мақсадлари борми?
– Албатта. Оналар ўлими коэффициенти маълум вақт оралиғида ҳар 100 000 тирик туғилган чақалоққа тўғри келадиган оналар ўлимининг сони сифатида аниқланади. Бу кўрсаткич ҳомиладорлик ва туғиш билан боғлиқ ўлим хавфини кўрсатади. Неонатал (чақалоқлар) ўлими даражаси 1000 тирик туғилган чақалоққа ҳаётнинг дастлабки 28 кунидаги болалар ўлими сонини ўлчайди. Иккала кўрсаткич ҳам оналар ва янги туғилган чақалоқларга тиббий ёрдам кўрсатиш сифатини баҳолаш учун жуда муҳимдир.
Глобал миқёсда ушбу кўрсаткичлар миллий соғлиқни сақлаш тизимлари, сўровлар ва статистик намуналардан тўпланган маълумотлардан фойдаланган ҳолда баҳоланади. Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилоти, шунингдек, БМТнинг бошқа агентликлари Барқарор ривожланиш мақсадларига эришиш йўлидаги тараққиётни кузатиш учун ушбу маълумотларни тўплайди ва таҳлил қилади.
Охирги маълумотлар Қозоғистонда оналар ва болалар ўлимини камайтириш борасида сезиларли ютуқларга эришилганини кўрсатмоқда. Фурсатдан фойдаланиб, Соғлиқни сақлаш вазири Ақмарал Алназаровани Қозоғистоннинг барча фуқаролари саломатлиги ва фаровонлигини ошириш, тиббий хизматга сармоя киритиш, малакали ўрта тиббиёт ходимлари сонини кўпайтириш, она ва бола саломатлигини муҳофаза қилиш бўйича комплекс дастурни амалга ошириш борасидаги чуқур сиёсий позициясини кўрсатадиган ушбу ютуқлари билан табриклайман.
Албатта, ҳар доим янада такомиллаштириш учун имкониятлар мавжуд ва оналар ва уларнинг чақалоқлари саломатлигини янада яхшилаш учун доимий ҳаракатлар талаб этилади.
Она ва бола саломатлиги ЖССТ Европа минтақаси учун асосий устувор йўналишлардан бири бўлиб, биз ҳозирда минтақадаги 53 аъзо давлат, жумладан Қозоғистон билан биргаликда ишлаб чиқаётган кейинги беш йиллик стратегиямизнинг бир қисми бўлади. Шунингдек, биз соғлом қариш бўйича янги стратегияни қабул қилишга умид қиламиз ва, албатта, она ва бола саломатлиги бунинг муҳим қисмидир. Бундан ташқари, биз жорий йил охирида аъзо давлатлар томонидан қабул қилинадиган болалар ва ўсмирлар саломатлиги бўйича муҳим минтақавий стратегияни ишлаб чиқиш ниятидамиз.
– Қозоғистон тиббий-санитария биринчи тиббий ёрдам кўрсатиш соҳасида етакчи сифатида тан олинган. Ушбу муваффақиятнинг асосий омиллари нимада?
– Қозоғистон Алмати ва Астана декларациясида белгиланган тамойилларга асосланиб, биринчи тиббий-санитария ёрдамини асосий устувор йўналиш этиб белгилади. Мамлакат соғлиқни сақлаш соҳасида рақамли воситалардан фойдаланиш, жамоавий иш моделларини яратиш ва секторнинг кадрлар салоҳиятини мустаҳкамлаш бўйича етакчига айланди. Биринчи тиббий-санитария ёрдамини кўрсатиш (БТЁК) жамоасини ҳамширалар, ижтимоий ишчилар ва психологлар билан кенгайтириб, Қозоғистон соғлиқни сақлашни янада қулайроқ қилди ва қиммат даволанишга бўлган эҳтиёжни камайтирди.
Алмати вилояти Есик шаҳридаги тиббий-санитария биринчи тиббий ёрдам кўрсатиш бўйича илғор тажрибалар маркази ана шундай муваффақиятларга ёрқин мисол бўла олади. Касалликларни бошқариш дастури туфайли гипертония, диабет ва сурункали юрак этишмовчилиги каби касалликлар учун касалхонага ётқизиш сони сезиларли даражада – 10 баробар камайди. Умуман олганда, Қозоғистон 1,6 миллионга яқин аҳолининг молиявий юкини енгиллаштириб, асосий тиббий хизматлардан фойдаланиш имкониятини яхшилади.
Қозоғистоннинг Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилотининг Европа биринчи тиббий ёрдам маркази билан ҳамкорлиги соғлиқни сақлаш соҳасида сезиларли яхшиланишларга ёрдам берди. Шунинг учун у халқаро машҳурликка эришди. 2022 йилда ЖССТнинг БТЁК учун кўргазмали платформаси ишга туширилгандан бери мамлакат Марказий Осиё, Кавказ ва Хитойдан ушбу тажрибани ўрганишга иштиёқманд делегацияларни кутиб олди. Бошқа давлатлар Қозоғистонни анъанавий тиббиётдан воз кечиб, қишлоқ жамоаларига устувор аҳамият берадиган, ижтимоий омилларни ҳисобга оладиган ва соғлиқни сақлаш соҳасидаги ислоҳотларни илгари сурувчи яхлит, жамоавий тизимга ўтиш намунаси сифатида кўради.
– Сизнингча, тиббий-санитария биринчи тиббий ёрдам ислоҳоти Қозоғистонда оналар ва болалар саломатлигини қандай яхшилашга ёрдам беради?
– Қозоғистондаги тиббий-санитария биринчи ёрдам модели оналар ва болалар ўлимини камайтиришда ҳал қилувчи рол ўйнади. 2024 йилда мамлакатимизда оналар ўлимининг тарихан паст кўрсаткичига эришилиб, уни 12 фоизга ва чақалоқлар ўлими 8,3 фоизга камайди. Бу муваффақият оилалар ва тиббиёт ходимлари ўртасидаги мустаҳкам ва барқарор муносабатлар туфайли эришилмоқда.
Оила шифокорлари, ҳамширалар ва амбулатория хизматлари узлуксиз профилактик ёрдамни таъминлаш учун биргаликда ишлайди. Ушбу амалий ёндашув фақат тиббий эҳтиёжларга эътибор қаратиш ўрнига, оила саломатлигининг психологик ва ижтимоий жиҳатларини ҳисобга олади.
Ҳамширалар оналарга эмизиш, овқатланиш ва эмлаш бўйича маслаҳат бериш, шунингдек, руҳий саломатлик ва она ва бола фаровонлигига таъсир қилувчи бошқа омилларни назорат қилиш учун мунтазам равишда уйга ташриф буюрадилар. Бундай амалий ёндашув туфайли оилаларга зарур тиббий ёрдам кўрсатилади, бу эса оналар ва болалар ўлимини камайтиришга хизмат қилади.
Ижтимоий ходимлар ҳам ижтимоий ҳимояга муҳтож оилаларга тиббий ва ижтимоий ёрдам кўрсатувчи БТЁК жамоасининг бир қисмига айланди. Оилаларнинг нафақат тиббий эҳтиёжларини, балки уларнинг умумий фаровонлигини ҳам ҳисобга олган ҳолда, Қозоғистон тиббий муолажани ҳиссий ёрдам билан уйғунлаштириб, болаларнинг соғлом ривожланишини қўллаб-қувватловчи янада самарали соғлиқни сақлаш тизимини яратди.
– ЖССТ яқин келажакда Қозоғистоннинг янги миллий ҳамкорлик стратегиясини имзолаш ниятида. Унинг аҳамияти қандай бўлади?
– Ҳар бир мамлакат ноёб ва ҳар бир соғлиқни сақлаш тизими турли имкониятлар ва муаммоларга дуч келади. Шунинг учун ҳам мен Соғлиқни сақлаш вазири Ақмарал Алназарова билан биргаликда ЖССТ ва Қозоғистон ўртасида 2026-2030 йилларга мўлжалланган Давлат ҳамкорлиги стратегиясини имзолаш учун келдим. Ушбу стратегия ЖССТ ва Қозоғистон ўртасидаги узоқ муддатли ҳамкорлик учун муҳим аҳамиятга эга. Чунки у ЖССТнинг глобал соғлиқни сақлаш мақсадларини Қозоғистоннинг ўзига хос эҳтиёжлари ва устуворликлари билан мувофиқлаштиришга ёрдам беради ва биз мослаштирилган ёрдам ва чекланган ресурслардан самарали фойдаланишимизни таъминлайди.
Стратегия Қозоғистоннинг соғлиқни сақлаш соҳасидаги муваффақиятларини бутун Европа минтақасига ёйиш имконини беради, мамлакат инновацияларини дунёга тарғиб қилади, рақамли соғлиқни сақлаш, тиббий-санитария биринчи ёрдами ва тиббиёт ходимларига сармоя киритиш каби соҳалардаги ютуқларини намойиш этади. Стратегия Қозоғистонни соғлиқни сақлаш соҳасида барқарор ва самарали ечимлар бўйича етакчи сифатида илгари суришга ёрдам беради. Охир оқибат, Қозоғистон тажрибаси шу каби танқидларга учраган бошқа давлатлар учун намуна бўлиши мумкин.
