Қамбарота ГЭС-1: Марказий Осиёда сув хавфсизлиги масаласини ҳал қила оладими
ASTANA. Kazinform - Евроосиё тараққиёт банки прогнозларига кўра, 2029 йилга бориб Марказий Осиёда сурункали сув танқислиги ва электр энергиясига талаб ортиб боради. Аҳоли сонининг ўсиши, урбанизация ва иқлим ўзгариши бу вазиятнинг катализаторидир. Қамбарота ГЭС-1 қурилиши сув танқислиги ва энергия хавфсизлиги билан боғлиқ муаммоларни ҳал қилишда муҳим лойиҳага айланиши мумкин. Бироқ, барча экспертлар ҳам бундай оптимистик тахминларга қўшилмайди, деб хабар беради Kazinform.
Silk Way телеканалининг New Time дастурига берган эксклюзив интервьюсида Евроосиё тараққиёт банки эксперти Арман Ахунбаев ва эколог, халқаро экологик эксперт Булат Есекин мазкур лойиҳа бўйича турли фикрларни билдирди. Эслатиб ўтамиз, Қозоғистон, Қирғизистон ва Ўзбекистон ҳукуматлари Қирғизистоннинг Норин дарёсида Қамбарота-1 гидроэлектр станциясини биргаликда қуриш бўйича келишиб олган эди. Лойиҳа минтақанинг сув хўжалигига жиддий ўзгаришлар киритиши кутилмоқда. ГЭСнинг қуввати 1860 МВт, сув омбори эса 5,4 миллиард кубометр қувватга эга бўлади. Таққослаш учун, Марказий Осиёдаги энг йирик Нурек гидроэлектр станциясининг мавжуд қуввати 2320 МВтни ташкил қилади. Арман Ахунбаев янги ГЭС мамлакатларда сув хавфсизлигини таъминлаш учун курашда самарали ечим бўлишини таъкидлади.
– Ушбу лойиҳанинг амалга оширилиши Марказий Осиёда сувнинг кам ва кўп бўлган йилларида сув ресурсларини тартибга солиш имкониятига ижобий таъсир кўрсатади. ГЭС асосий сув омборларининг иш режими қўшни давлатларнинг ирригацияга бўлган эҳтиёжини қондириш имконини беради. Бу ёзда назорат остида фойдаланиш учун қишда сув тўплаш, шунингдек, частотани тартибга солиш ва Марказий Осиёнинг ягона энергия тизими учун фойдаланиш имконини беради. Буларнинг барчаси Ўзбекистон, Қозоғистон ва Қирғизистон манфаатларига тўғри келади, - дейди Евроосиё тараққиёт банки тармоқ таҳлили маркази раҳбари Арман Ахунбаев.
Бироқ Қамбарота ГЭС-1 лойиҳаси ҳам умидни, ҳам қўрқувни уйғотади. Экологлар минтақа экотизимлари учун мумкин бўлган салбий оқибатлар ҳақида огоҳлантирмоқда. Йирик ГЭСлар қурилиши табиий сув айланишини бузиши ва атроф-муҳитга зарар етказиши мумкин, - дейди халқаро экология эксперти Булат Есекин.
– Ҳозирги кунда жаҳонда йирик ГЭСлар ўтмишда қолиши кераклиги ҳақида жуда аниқ қоидалар шаклланган. Йирик ГЭСлар жуда кучли бузилишлар ва атроф-муҳитнинг бузилишига олиб келади. Улар умуман глобал сув айланишининг бузилишининг асосий сабабларидан биридир. Асосий қоидабузарликлардан бири дарёларни тўсиш, дарёларни алоҳида бўлакларга бўлиш, йирик тўғон ва омборларни қуришдир. Табиий жараёнлар бузилиб, қурғоқчилик, сув тошқини ва бошқа ғайритабиий табиат ҳодисаларининг кўпайишига олиб келади. Дарёларнинг табиий режимларини сақлаш сув танқислигини сақлаб қолиш ва камайтириш имконини беради. Табиий сув айланишини тиклаш ва қўллаб-қувватлаш иқлим ўзгариши оқибатларини юмшатишнинг энг ишончли йўлидир, - дейди эколог ва халқаро экологик эксперт Булат Есекин.
Сув танқислиги кучайиб бораётган бир шароитда Қамбарота ГЭС-1 қурилиши экспертлар ҳамжамияти назарида ўта мунозарали масала бўлиб қолмоқда. Бир томондан, лойиҳа сув таъминоти ва энергия хавфсизлиги бўйича кўплаб муаммоларни ҳал қилишни ваъда қилмоқда. Бошқа томондан, потенциал экологик хавфлар бундай ташаббусларни амалга оширишда эҳтиёткорлик билан таҳлил қилишни ва кўриб чиқишни талаб қилади.
– Сўнгги йилларда бутун дунёда, АҚШда, Европада энергетик стратегиялар доирасида фойдали кўринадиган юзлаб собиқ ГЭС ва тўғонлар бузиб ташланди. Яъни, бу арзон энергия, ажойиб энергия эди. Бинобарин, бу (ГЭС қурилиши — таҳририят эслатмаси) нотўғри қарордир. Экологлар бу қарорларда иштирок этмайдилар. Демак, буларнинг барчаси фақат алоҳида секторлардаги барча ресурсларни бошқараётганимиз учунгина мумкин. Яъни энергетиклар алоҳида қарор қабул қиладилар. Уларнинг нуқтаи назаридан, бу фойдали ечим, — дея қўшимча қилди эколог ва халқаро эколог Булат Есекин.
Евроосиё тараққиёт банки тармоқ таҳлили маркази раҳбари Арман Ахунбаевнинг фикрича, Қамбарота ГЭС-1 каби йирик қўшма ГЭСнинг қурилиши узоқ муддатли истиқболда Марказий Осиёда сув танқислигини сезиларли даражада камайтиради.
- Бироқ асосий муаммо қурилиш муддатининг узоқлигидир. Келгуси 5 йил ичида минтақа сурункали сув танқислигига дуч келиши мумкинлигини инобатга олсак, бу лойиҳанинг ўзи етарли бўлмайди, деб ҳисоблаймиз, - дейди у.
Кўриб турганимиздек, Қамбарота ГЭСи қурилиши Марказий Осиёда сув хавфсизлиги муаммоларини ҳал этиш бўйича комплекс ёндашувнинг фақат бир қисмидир. Мутахассисларнинг таъкидлашича, минтақанинг барқарор ривожланишини таъминлаш учун барча жиҳатлар – ижтимоий, экологик ва иқтисодий жиҳатларни ҳисобга олиш муҳим.
