Инфляция: 2025 йилда нимани кутиш керак
ASTANA. Kazinform - Ноябрь ойида Қозоғистон Республикаси Миллий банки ўтган ой давомида инфляциянинг тезлашган суръатларини эъон қилди – 8,5 фоизгача. Бу ҳамкор мамлакатлардаги нархларнинг ошиши, дунёдаги ҳарбий можаролар, шунингдек, глобал савдо ҳажмининг камайиши билан боғлиқ. Бу ҳақда Kazinform агентлиги таҳлилий кузатувчиси материалида.
Инфляция. Куз кўрсаткичлари
Сентябрь ойида ҚР Миллий банки йиллик инфляция август ва сентябрь ойларида ҳам секин пасайишда давом этгани ҳақида хабар бериб, пасайиш етарлича тез суръатда эмаслигини таъкидлади. Август ойида инфляция 8,4 фоизни ташкил этган бўлса, сентябрда бу кўрсаткич 8,3 фоизга етди. Сўнгги йилларда йиллик инфляциянинг энг юқори чўққиси 2023 йил февралига тўғри келди. Кейин инфляция даражаси 21,3 фоизга етди.
Бироқ, октябрь ойида инфляциянинг пасайиш тўлқини тўхтатилди. Октябрь ойи охирида инфляция 0,2 фоиз пунктга тезлашди ва йиллик ҳисобда 8,5 фоизни ташкил этди.
Инфляциянинг ўсишининг асосий сабабларидан бири пуллик хизматлар нархларининг ўсиши бўлиб, ўтган ойдаги 13,6 фоизга нисбатан бир йил давомида 14,3 фоизга ошган. Ноозиқ-овқат товарлари нархлари ҳам 7,8 фоизга (2024 йил сентябрда – 7,6 фоиз), озиқ-овқат маҳсулотлари – 4,9 фоизга (2024 йил сентябрда 5,1 фоизни ташкил этган) ўзгарган. ҚР Миллий статистика бюроси 2024 йил октябрь ойидаги коммунал хизматлар нархларини ўтган йилнинг октябрь ойи билан таққослади. Шундай қилиб, 2023 йил октябрь ойига нисбатан тарифлар совуқ сув учун 60,3 фоизга, марказий иситиш тизими учун – 33,6 фоизга, канализация – 26,9 фоизга ошди.
Таргет ва прогнозлар
Аввалроқ Миллий иқтисодиёт вазирлиги 2025–2029 йилларга мўлжалланган мамлакатни ижтимоий-иқтисодий ривожлантириш прогнозини эълон қилган эди. 2025 йилда Қозоғистонда инфляциянинг 5,5-7,5%, 2026 йилда 5-6%, сўнгра 2027-2029-йилларда 5% гача пасайиши белгиланган.
Ушбу прогнозни шакллантириш учун асос бўлиб, нефть бир баррель нархи 75 доллар ва доллар курси 470 тенге бўлган базавий сценарий бўлди (29 ноябрь ҳолатига кўра, Америка валютасининг курси 520 тенгега яқинлашди – таҳр.). ҚР Бош вазири – Миллий иқтисодиёт вазири Нурлан Байбазаровнинг сўзларига кўра, 2025 йилда ялпи ички маҳсулотнинг реал ўсиши 5,6 фоиз, 5 йил ичида ўртача йиллик ялпи ички маҳсулот ўсиши 5,4 фоизни ташкил этади. Номинал ЯИМ 2025 йилдаги 150,8 триллион тенгедан 2029 йилда 234,2 триллион тенгегача ошади.
Асосий ставканинг ўзгариши
Инфляцияни тартибга солиш учун давлат мақсадли - пул-кредит сиёсати режимини ишга туширади, унинг якуний мақсади нарх барқарорлигидир.
Қозоғистон Республикаси Миллий банкида инфляцияни жиловлашнинг асосий воситаси базавий ставкани (унинг тижорат банкларидан кредитлар учун олинадиган фоиз ставкасини) сақлаб қолиш ёки ошириш ҳисобланади. Қоидага кўра, инфляция кўтарилганда, базавий ставка оширилади, инфляция даражаси пасайса, базавий ставка камаяди. Октябрь ойида Миллий банк базавий ставкани 14,25% даражасида сақлаб қолишни эълон қилди. Бироқ, кеча регулятор ставкани ўзгартириб, уни 15,25% га кўтарди. Ушбу қарор янгиланган прогнозлар ва инфляция рисклари балансини баҳолашни ҳисобга олган ҳолда қабул қилинди.
Молиявий регулятор баёнотида қайд этилишича, молия ва энергетика бозорларидаги ўзгарувчанлик фонида Миллий банк инфляцияни барқарор пасайиш траекториясига тезда қайтариш ва 5 фоизлик кўрсаткичга эришиш учун пул-кредит сиёсатини қўшимча қатъийлаштириш зарурлигини диққат билан кузатиб боради.
Дунёда нима бўляпти
2024 йилда оммавий ахборот воситаларида инфляция энг юқори бўлган мамлакатлар рейтинги эълон қилинди. Ҳисоб-китоблар 193 мамлакатнинг миллий статистика хизматлари маълумотларига асосланган бўлиб, якуний танловга 151 давлат киради. Шу тариқа, 2023 йил охирида Аргентина узоқ йиллик жаҳон етакчиси Венесуэлани ортда қолдириб, инфляция бўйича етакчига айланди.
Аргентинада девальвация фонида нархларнинг кескин сакраши кузатилди, инфляция ноябрь ойидаги 161 фоиздан 211 фоизгача тезлашди. Ливан иккинчи ўринни эгаллади, у ерда йил давомида нархларнинг ўсиш суръати 70 фоизга ошиб, инфляция 192 фоизга етди. Биринчи учликни Венесуэла якунлади, у ерда инфляция бир йил аввалги 234 фоиздан 190 фоизгача пасайди.
Туркия ҳам бу йил энг юқори инфляцияга дуч келди. Миллий валюта курсининг кескин заифлашуви шароитида бу кўрсаткич 60 фоиздан ошди.
Туркия президенти Режеп Таййип Эрдоған узоқ вақтдан бери паст фоиз ставкалари бўйича мажбуриятини бажарганига қарамай, мамлакат марказий банкининг яқинда амалга оширган қатъийлаштиришларини қўллаб-қувватлади. Инфляцияни назорат остида ушлаб туриш учун фоиз ставкалари охир-оқибат 40% га, кейин эса 50% га кўтарилди. Бироқ ўзининг сўнгги сўзларида у инфляция секинлаша бошлагач, аввалги ставкаларни пасайтириш сиёсатига қайтишга содиқлигини айтди. Туркия президенти паст базавий ставкаларга содиқлигини кредитларнинг юқори нархидан озод қилинган “ишлаб чиқариш ва бандлик иқтисодиёти”ни яратиш нияти билан изоҳлайди. Эрдоған, шунингдек, “фоиз ставкалари, инфляция ва валюта курсларининг аёвсиз доирасини бузишга” ваъда берди. Унинг фикрича, ставкаларни пасайтириш кредитларни янада қулайроқ қилади ва хусусий секторнинг ўсишига олиб келади.
Расмий маълумотларга кўра, 2024 йил октябрь ойида Туркияда йиллик инфляция 48,58 фоизга тушиб кетган. Бироқ, инфляциянинг бу даражаси ҳали ҳам юқори. Туркия ҳукумати 2026 йил охиригача инфляцияни бир хонали рақамга туширишни мақсад қилган.
Муаллиф: Шолпан Жабаева
