Глобал ракета пойгаси: гипертовушли ва баллистик қурол тизимлари
21 ноябрь куни Россия Украина ҳудудида “Орешник” гипертовушли баллистик ракетасини синовдан ўтказди. ҚР Президенти Қасим-Жомарт Тоқаев Украинадаги вазият кескинлашгани сабабли шошилинч чоралар кўриш бўйича топшириқ берди. Шу муносабат билан Kazinform агентлиги мухбири Ерсин Шамшадин очиқ манба ва “Ракета таҳдиди” Стратегик ва халқаро тадқиқотлар маркази маълумотларига асосланиб, Россия, АҚШ, ХХР, Буюк Британия ва Франция қуролли кучларининг ракета тизимларини солиштирди.
Россия
Россия кучли ва яхши ривожланган ракета тизимига эга давлатлардан биридир. Масалан, Р-36 қитъалараро баллистик тизими 16 минг километр масофадаги объектни йўқ қилишга қодир. 11 минг километргача оташ мумкин бўлган «Тополь», «Тополь-М» мажмуалари ҳам катта аҳамиятга эга.
Бугунги кунда Россия Р-28 – «Сармат» қитъалараро баллистик ракетасини синовдан ўтказмоқда. Кутилганидек, ҳужум салоҳияти ва техник имкониятлари аввалги версиядан анча юқори бўлади.
Ўрта масофага мўлжалланган нишонларни, яъни 1000 дан 5500 км оралиғидаги нишонни йўқ қилиш учун мўлжалланган тизимлар орасида денгиз базасидаги «Гранат» қанотли ракетанинг ўрни алоҳида. Дастлаб АҚШнинг «Томагавк» ракетасига рақобатчи сифатида ишлаб чиқилган бўлиб, у 2400 км масофага ҳужум қилиш учун мослаштирилган ва 1984 йилда қуролли кучларга берилган. Шунингдек, Россия ҳаво мудофаасининг Х-101, Х-102 сезила бермайдиган ракеталарини ҳам эслатиб ўтиш жоиз. У ракеталарнинг тезлигини ошириш учун радио блокировка қилувчи қоплама билан таъминлади. Бундан ташқари, у душман кузатув қурилмаларига тушмаслик учун пастдан учади. Х-101 оддий ҳарбий ракета бўлиб, Х-102 эса 250 килотоннагача ядровий зарядни кўтара олади.
Бундан ташқари, 2015 йилдан буён «Калибр» ракеталари яхши натижа кўрсатиб келмоқда. 1500-2500 километр масофага учадиган қурол ҳозирда Россия ҳарбий-денгиз флоти базасида.
Эсингизда бўлса, бунгача Россиянинг 2500 км масофага учадиган 9М729 ракетаси халқаро баҳсларга сабаб бўлган эди. АҚШ Ўрта ва қисқа масофали ракеталарни қисқартириш тўғрисидаги шартномадан (ЎҚМР) келишмовчиликлар туфайли чиқиб кетган эди.
Гипертовуш тизимга келсак, Ҳарбий ҳаво кучларининг «Кинжал» ракетаси ҳақида гапирмаслик мумкин эмас. Ракета соатига 12 350 километр тезликда уча олади, шунинг учун уни душман уриб тушириш қийин. Унинг парвоз масофаси 2000 километрни ташкил этади ва ядровий зарядни ташиш қобилияти туфайли стратегик аҳамиятга эга.
Россиянинг СССРдан қолган меросларидан бири бу Х-55 ракетасидир. Ҳарбий қуролларнинг 2500 км масофага етиши мумкин бўлган кўплаб турлари мавжуд бўлиб, бугунги кунда уларга талаб катта.
Албатта, янги тизим «Орешник»ни ўз ичига олади. Афзаллик етарли, айниқса, ракетага қарши тизимлар бу қуролга келганда заиф. Ҳужум зонаси 2,5-5 минг километрни ташкил этади, маневр қилиш учун учига ядровий заряд ўрнатиш ҳам мумкин.
Қисқа масофали ракета, номидан кўриниб турибдики, 1000 километрлик майдонни уриш учун мўлжалланган. Шу нуқтаи назардан, 2006 йилда Россияда 500 км масофадаги нишонларни ўққа тута оладиган "Искандер" мобиль комплекси ишлаб чиқилган.
АҚШ
АҚШнинг Minuteman III қитъалараро баллистик ракетаси мамлакат ҳарбий базасидаги энг узоқ масофага учувчи қурол ҳисобланади. У 13 000 км масофадаги душман нишонини йўқ қила олади. Кейинги ўринда сув ости кемасига ўрнатилган Trident жойлашган – ракета 12 минг километргача ҳужум қила олади.
Энди АҚШ Minuteman III ракетасини янги Sentinel билан алмаштирмоқчи. Лойиҳага кўра, қурол 2030 йилгача тайёр бўлиши керак, бироқ молиявий муаммолар туфайли у тўхтаб қолган. Бундан ташқари, ўтган йили Minuteman III ракетасининг муваффақиятсиз синови АҚШ ядро қуроли арсеналини янгилаш зарурлигини таъкидлади. Sentinel ракетасига техник хизмат кўрсатиш осон, аммо унинг яроқлилиги ва нархи ҳақида турли фикрлар мавжуд.
Ўрта масофали тизимга келсак, АҚШда «Томагавк» мавжуд. Ушбу ракета 1983 йилда яратилди ва у 2500 километр масофага ҳам оддий портловчи, ҳам ядровий каллакни етказа олишини кўрсатди. Самарадорлиги пастдан учади – радарга тушиши қийин.
АҚШ ядровий арсеналининг энг муҳим қисмларидан бири AGM-86 қанотли ракетаси ҳисобланади. 2500 км гача уча оладиган ракета АҚШ ҳарбий самолётлари томонидан қўлланилади. Мутахассисларнинг фикрича, ракета 2030 йилгача ишлаб чиқилади. Пентагон лойиҳасига кўра, AGM-86 ўрнини босувчи янги ракетанинг салоҳияти аввалгисидан юқори бўлади.
Шу билан бирга, 2009 йилдан бошлаб АҚШ сезилмайдиган JASSM қанотли ракетасини ишлаб чиқаришни бошлади. Қуролнинг афзаллиги шундаки, у 1800 кмгача ҳужум қила олади ва ҳеч қандай из қолдирмайди.
Қисқа масофали ракеталар орасида ATACMS баллистик ракетасининг ўрни алоҳида. 300 километр масофага уча оладиган ракета 1991 йилда Форс кўрфазида кенг қўлланилган.
Буюк Британия ва Франция
Франциянинг М51 баллистик ракетаси сув ости кемаларида яширинган. У 8 минг километр узоқликдаги объектни йўқ қила олади. Бу Франция арсеналидаги энг кучлиси. Буюк Британия эса АҚШнинг Trident ракетаси ёрдамида 12 000 километргача бўлган масофадаги душман нишонига ўқ узиши мумкин.
Шунингдек, Франциянинг SCALP ракетаси ва унинг Британиядаги муқобил версияси ҳисобланадиган Storm Shadow 550 километр масофадаги душман нишонларини юқори аниқлик билан йўқ қилиш имкониятига эга. Франция бу ракетани ҳарбий кемалар ва сув ости кемалари учун мослаштирган. Бу ерда ракетанинг ҳужум масофаси 1400 километргача ошди.
Умуман олганда, Париж ядро арсеналининг асосий элементи ASMP ракетаси ҳисобланади. У 300 килотоннагача бўлган ядро зарядини кўтара олади. 1986 йилда қаторга қўшилган, у соатига 3700 километр тезликда 500 километр масофани босиб ўтиш қобилияти учун кенг қўлланилади.
Хитой
Қурол саноатини модернизация қилиш орқали ХХР илғор ракета тизимини қўлга киритди. Шубҳасиз, унинг асосий ютуқларидан бири Dong Feng-5 қитъалараро баллистик ракетасини яратиш эди. Ракета учиш масофаси 13 000 км гача ва Хитой ядровий арсеналига ёрдам бера олади.
Айни пайтда янги Dong Feng-41 қитъалараро баллистик ракетаси ўрганилмоқда. Агар хитойлик олимлар муваффақиятли натижаларни кўрсатса, ракета 15 минг километргача бўлган масофадаги исталган объектни йўқ қила олади. Бу ихтиро мамлакатнинг ҳарбий салоҳиятини ошириши аниқ.
Бундан олдин, аниқроғи, 2006 йилда 11700 км га етадиган Dong Feng-31 чиқарилган эди. Хитой 1980 йиллардаги ўрта масофага учувчи Dong Feng-4 ракетасини олиб ташлашга уринди, бироқ 5500 кмгача ҳужум қила оладиган ракетанинг афзаллиги фойдаланиш муддатини узайтирди.
Денгиз кучларида Ju Lang-2 ноёбдир. 2015 йилдан буён ракета сув ости кемаларига жойлаштирилади ва 9 минг километргача бўлган масофага ҳарбий ҳужумлар ўтказиш имконини беради.
Кейинги турдаги қуроллар Dong Feng-16, Dong Feng-17 баллистик ракеталаридир. Биринчиси 2015 йилда кенг тарқалган бўлиб,1000 кмгача ҳужум қилиш қобилиятини намойиш этди. Иккинчиси 2019 йилдан фойдаланишга топширилди ва 12 минг километргача масофани босиб ўтади.
Dong Feng-26 баллистик ракетаси эса 4000 км масофага уча олади. Бу Хитойнинг анъанавий портловчи ва ядро каллакларини юқори аниқликда олиб юришга қодир биринчи ракетасидир. Тузилиши транспорт таркибини тезда алмаштиришга имкон бериши сабабли, ракета кўп мақсадли қурол тури сифатида фойдаланилиши мумкин.
Сўз сўнгида «Дозорный», «Сармат», «Восточный ветер» бу достонларда учрайдиган мавзу эмас, балки шафқатсиз қурол номи эканлигини таъкидлаш жоиз. Бу шунчалик шафқатсизки, ракеталар бутун шаҳарни йўқ қилиши, мамлакат ва одамларни қирғин қилиши мумкин.
