Ғарбий Қозоғистонда сайғоқлар муаммосини қандай ҳал қилиш мумкин
ОRAL. Кazinform — Ғарбий Қозоғистон вилоятида йиллар давомида сайғоқлар сонининг кўпайиши жиддий муаммога айлангани рост. Бу ҳайвонлар атроф-муҳитга қандай таъсир қилади? Сайғоқлардан азият чекаётган фермерларга товон пули кўриб чиқиладими? Шу муносабат билан Кazinform мухбири мутахассислар билан учрашиб, муаммони ўрганди.
Ёввойи ҳайвонлардан касалликлар юқиши мумкинми?
Ғарбий Қозоғистон инновацион технология университети ветеринария ва биотехнология илмий-тадқиқот институти директори, ветеринария фанлари доктори, профессор Ғайса Абсатировнинг таъкидлашича, Орал популяцисида сайғоқлар сонининг ҳаддан ташқари кўпайиши ем-хашак ва сув манбаларининг танқислигини келтириб чиқармоқда, ишлаб чиқарувчиларга муаммо туғдирмоқда. ҳудудларда қишлоқ хўжалиги товарлари ва шахсий фермер хўжаликлари эгалари истиқомат қилиши маълум.
Олимнинг айтишича, бунга вилоятнинг жанубида жойлашган Жанақала, Бўкей ўрдас, Жанибек ва Казталов туманлари чорвачиликлик ривожлантириши ҳам сабаб бўлмоқда.
Бир томондан, чорва молларининг ҳаддан ташқари кўпайиши ва бошқа томондан, сайғоқлар экотизимнинг бузилишига олиб келади. Бу ҳудудларда аллақачон яйлов ва ўтлоқлар етишмайди.
“Сайғоқлар табиатан жуда эҳтиёткор ҳайвонлар, уларга яқинлашиб бўлмасди. Бироқ, бу - тарих. Сайғоқларнинг ҳаддан ташқари ўсиши туфайли этологияда (ҳайвонларнинг хатти-ҳаракатларининг биологик асосларини ўрганувчи фан) ўзгаришлар юз берди. Дарҳақиқат, сайғоқлар қўрқувини йўқотиб, ҳар қандай мавсумда аҳоли пунктлари ва фермер хўжаликлари яқинида бемалол кезиб, молларга қўшилиб ўтлаб юрибди. Вилоятда ветеринария ҳолати унчалик қулай эмаслигини инобатга олсак, касал ва ўлик сайғоқлардан касаллик тарқалиш хавфи ҳам ортади”, – дейди олим.
Тадқиқотлар шуни кўрсатадики, популяциянинг ҳаддан ташқари кўпайиши нафақат сайғоқларнинг ўзига таъсир қилади, балки касалликларнинг чорва моллари ва ҳатто одамларга тарқалишига олиб келади. Сайғоқларнинг катта қисми касалликдан ўлиши мумкин. Бундан ташқари, касаллик ҳайвонлардан юқиши мумкин.
Ҳозирги вақтда Орал популяциясидаги сайғоқларнинг сони 3 миллиондан ошди. Сайғоқларнинг қорамол, дайди итлар ва бошқа ҳайвонлар билан яқинлашиши турли касалликларнинг пайдо бўлишига таъсир қилади. Буни фермерлар ва аҳоли томонидан юборилган сурат ва видеолар ҳам тасдиқлайди.
Сўнгги йилларда турли қон касалликларини тарқатувчи кана чорва моллари учун ҳам, ёввойи ҳайвонлар учун ҳам муаммога айланган. Резидентлар, шунингдек, баъзи экспертлар ва блогерлар унинг кўпайишини сайғоқлар билан боғлашади. Бу - тўғри эмас.
Каналарни экотизимнинг аъзоси деб айтиш мумкин. Улар тупроқда, майда буталарнинг илдиз тизимида, кемирувчиларнинг уяларида, молхоналарда, қиш даврида гўнг қолдиқларида бўлади ва баҳордан ҳайвонларни безовта қилади.
Каналар Қозоғистоннинг сайғоқлар йўқ бошқа ҳудудларида ҳам учрайди. Унга қарши курашиш йўллари бор, дори воситалари етарли. Шунинг учун чорвадорлар каналар кўпайишини сайғоқлардан кўрмасликлари керак, аммо эмлаш ишларини ўз вақтида амалга оширишлари керак.
“Экология ва табиий ресурслар вазирлиги сайғоқлар бошини сақлаб қолишга қарор қилди. Яъни, сайғоқлар сонини тартибга солиш ишлари 2029 йилгача тўхтатилди. Шу билан бирга, қишлоқ хўжалиги ерларини муҳофаза қилишга кўмаклашишга алоҳида эътибор қаратилди. Бироқ, сайғоқлар бор жойларда, шу жумладан аҳоли пунктлари яқинида ушбу ҳайвоннинг ўлаксаларини йиғиш ва утилизация қилиш муаммоси ҳал этилмаган. Бу уларнинг вазифасига кирмаса-да, бу билан “Охотзоопром” ишлаб чиқариш бирлашмаси ва “Бўкейўрда” давлат қўриқхонаси жамоалари шуғулланмоқда. Бундан ташқари, уларда ветеринария шифокорлари, ўлик сайғоқларни сўйиш ва лаборатория текшируви мақсадида патологик материал олиш учун зарур жиҳозлар йўқ. Маҳаллий ижроия ҳокимияти органларининг ветеринария хизмати ёввойи ҳайвонлар билан ишлаш уларнинг фаолият доирасига кирмаслигини айтади ва муаммолардан юз буришади”, – дейди Ғ.Абсатиров.
Сайғоқ шохларидан фойда олиш учун мумкинми?
Профессорнинг сўзларига кўра, сайғоқлар ўлаксалари йилдан-йилга кўпайиб бораётгани ўз-ўзидан аён.
Ўлик сайғоқлар шохларидан самарали фойдаланиш муаммосини ҳал этиш зарур. Ҳозирги вақтда сайғоқларни муҳофаза қилиш билан боғлиқ барча тузилмалар (“Охотзоопром”, “Бўкейўрда” қўриқхонаси) Қозоғистон Республикаси Жиноят кодексининг 339-моддаси (ўсимлик ёки ҳайвонларнинг ноёб ва йўқолиб кетиш хавфи остида турган турлари билан қонунга хилоф равишда муомала қилиш, шунингдек уларнинг қисмлари ёки дериватларидан фойдаланиш тақиқланган) бу муаммолардан ўзларини четга олишади.
Шу билан бирга, ўлик сайғоқларнинг шохини териб олган тақдирда, аҳоли миллионлаб тенге миқдорида жаримага тортилади ва бир неча йилга озодликдан маҳрум қилинади.
Сайғоқлар сонини тартибга солиш билан боғлиқ тезкор гуруҳ аъзоларининг айтишича, бундан ҳуқуқбузарларнинг оилалари азият чекмоқда. Шу сабабдан биргина Жанақалъа туманида 54 нафар бола отасиз тарбияланмоқда.
“Сайғоқларнинг, жумладан, такаларининг ўлаксалари чорва моллари кўмиладиган жойларда ёқиб юборилади. Бизнингча, қимматбаҳо табиий бойликларни бу тарзда йўқ қилиш ниҳоятда исрофгарчиликдир. Ниҳоят, депутатлар Қозоғистон Республикаси Жиноят кодексининг 339-моддасини қайта кўриб чиқиш вақти келди. Шохларни йиғиш ва сақлашни тўғри ташкил этиш керак. Шох йиғувчиларга мукофот берилиши, шох сотишдан тушган маблағ эса сайғоқлар мавжуд ҳудудларда яшовчи аҳоли ва фермерларнинг муаммоларини ҳал қилишга йўналтирилиши мумкин. “Охотзоопром” ва “Бўкейўрда” бригадалари ҳам штатда ветеринария мутахассислари билан таъминланиб, ўлаксаларни патологик очиш, шох йиғиш ишларини тегишли ҳужжатлар билан амалга ошириш учун рухсат берилиши керак”, - деди Ғ.Абсатиров.
Жанибек туманида яшовчи фермер Бауржан Сабанов далалар, ўтлоқлар ва яйловларда ёввойи ҳайвонлар ўтлагани учун ҳисоб-китоб усули ишлаб чиқилмагани туфайли товон пули кўриб чиқилмаганини айтди.
Унинг фикрича, Қозоғистон Республикаси Жиноят кодексининг 339-моддаси қайта кўриб чиқилиши ва сайғоқлар ўлаксаларини йиғиш ишлари тўғри йўлга қўйилиши керак.
“Ҳар йили 400 мингга яқин сайғоқ такаси нобуд бўлади. Табиат қонуни шундай. Лекин ҳеч ким сайғоқ шохларидан фойдаланиш билан шуғулланмайди. Сайғоқ шохлари икки йилгача сақланиши мумкин. Келгуси йилда Ғарбий Қозоғистон вилоятида сайғоқлар сони қарийб 8 миллионга етиши мумкин. Шу боис, энг аввало, сайғоқлар ўтлаган ерларни ҳисоблаш методикасини яратиш, жабрланганларга товон пули тўлаш зарур. Иккинчидан, фермерларга томорқасини тўсиш учун 80 фоизгача субсидия ажратиш керак. Натижада, фермерлардан ўз ерларига ўт экишни сўраш яхшидир. Учинчидан, ов ҳисобига сайғоқлар сонини тартибга солиш имкони бўлса, қишлоқларда сўйиш, музлаткич цехларини очиш керак. Тўртинчидан, ўлик сайғоқ шохларини йиғиш учун жойларни ўзимизда очиб, уларни сақлаш ва қайта ишлашни Алматида эмас, балки вилоятда йўлга қўйган маъқул. Бешинчидан, сайғоқларни асраш учун питомник очишга тайёр бўлган инвесторни топиш ортиқча бўлмайди. Бундай мисоллар бор. Бу нафақат сайғоқларни асраш, балки унинг иқтисодий самарадорлигини оширишга ҳам ҳисса қўшади. Иш ўринлари очилиб, гўшт, тери ва суякларни қайта ишлаш мумкин эди. Бунинг учун амалга ошириш воситаларини топиш керак бўлади”, - дейди Б.Сабанов.
Вилоятда сайғоқлар сони 500-550 мингдан ошмаслиги керак
Ғарбий Қозоғистон вилояти ўрмон хўжалиги ва ҳайвонот дунёси ҳудудий инспекцияси бошлиғи Нурлан Раҳимжановнинг маълум қилишича, вилоятда сайғоқлар асосан Казталов, Жанибек, Бўкей ўрдаси, Жанақала, Тасқала ва Ақжайиқ туманларида яшайди.
Текширув натижаларига кўра, сайғоқларнинг сони доимий равишда кўпайиб бормоқда. Масалан, 2018 йилда — 135 минг, 2019 йилда — 217 минг, 2021 йилда — 545 минг, 2022 йилда — 801 минг, 2023 йилда — 1 миллион 130 минг, 2024 йилда — 1 миллион 620 минг сайғоқлар ҳисобланган. Бу йилги қуралайларни қўшиб ҳисоблаганда буғуларнинг сони 2 миллион 300 мингга яқин.
Сўнгги йиллар таҳлилига кўра, куз-қиш мавсумида, айниқса қор кўп бўлганда, сайғоқларнинг асосий қисми Бўкей ўрдаси ва Жанақала туманлари ва Атирау вилоятида яшайди. Россия Федерациясининг Астрахан вилоятига ҳам кўчиб ўтади.
“Сайғоқлар сонининг кўпайиши вилоятда қатор муаммоларни келтириб чиқармоқда. Сайғоқлар миграциясининг аниқ чегаралари йўқлиги сабабли улар кўпинча чорва билан бирга ўтлайдилар, бирга сув ичишади. Ғарбий Қозоғистон вилояти олимларининг биологик асосларига кўра, ҳудудда сайғоқларнинг оптимал сони 500-550 минг бошдан ошмаслиги керак. Ер тақчиллиги сабабли, уй ҳайвонлари билан бирга кийиклар сонининг кўпайиши касалликнинг бир-биридан юқиши хавфини оширади. Айни пайтда фермер хўжаликларининг яйловлари, экин майдонларига катта зарар етказмоқда”, – дейди Н.Рахимжанов.
Инспекция раҳбари табиий йўл билан нобуд бўлган сайғоқлар сони ҳам кўпайиб бораётгани, аммо уларни йўқ қилиш бўйича аниқ норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар мавжуд эмаслигини таъкидлади.
Шу боис вилоят ҳокимлиги томонидан “2022-2024 йилларга мўлжалланган ёввойи ҳайвонлар ўлимини аниқлаш, шунингдек, уларнинг ўлаксаларини йўқ қилишдан манфаатдор давлат органларининг ўзаро ҳамкорлиги схемаси” тайёрланди.
Бу схема бўйича сайғоқларнинг ўлаксалари топилганда “Охотзоопром” инспектори, участка инспектори ва ветеринар уч томонлама далолатнома тузади. Кейин тегишли туман ҳокимлиги кўмагида ҳайвонлар “қабристони”га олиб кетилиб, йўқ қилинади.
Бироқ маҳаллий аҳоли бу масаладан норозилигини билдиришмоқда, чунки мол “қабристонлари” ўлаксаларга тўла. Масалан, 2022 йилда — 390, 2023 йилда 1336 та ўлакса йўқ қилинган бўлса, жорий йилда бу кўрсаткич 5719 тага етди.
“Шуни инобатга олиб, сайғоқлар яшайдиган ҳудудларда стационар ёқиш печларини ўрнатиш учун зарур маблағ ажратилди. Сўнгги пайтларда ижтимоий тармоқларда сайғоқларнинг ўлаксалари топилгани ҳақидаги видео ва фото материаллар тарқалмоқда. Бироқ сайғоққ ўлаксалари ҳамма жойда учрайди, яъни уларнинг оммавий ўлими қайд этилмаган. Жорий йилнинг август-сентябрь ойларида “Миллий ветеринария маълумот маркази” мутахассислари томонидан Ғарбий Қозоғистон вилояти ҳудудида эпизоотик мониторинг ўтказилди. Шу доирасида 4 та намунадан одам ва ҳайвонлар учун ўта хавфли бўлган 9 та касаллик (майда моллар вабоси, пастереллёз, листериоз, овсил, сил, бруцеллёз, каприпокс билан боғлиқ касалликлар, қутуриш, куйдирги) бўйича текшириш ўтказилди ва салбий натижаларни кўрсатди. Аммо шуни ҳисобга олиш керакки, сайғоқлар сони оптимал сондан бир неча баробар кўпайганлиги сабабли юқумли касалликлар тарқалиб кетиши мутлақо мумкин”, – дейди Н.Рахимжанов.
Унга кўра, сайғоқларни муҳофаза қилиш тадбирларига “Охотзоопром” муассасасининг 49 нафар инспектори, 35 та автомобиль ва қор техникаси, 9 та мобил бригада сафарбар этилган. Жорий йилдан бошлаб деҳқонларнинг экин майдонларини қўриқлашга инспекторлар жалб қилиниб, бу куч камаймоқда.
Шу боис Қозоғистон Республикаси Экология ва табиий ресурслар вазирлиги “Охотзоопром” объектидаги ходимлар сонини 112 нафарга етказиш ва қўшимча моддий-техник жиҳозлар билан таъминлаш масаласини кўриб чиқмоқда. Шу билан бирга, Россия Федерацияси билан чегарада экокоридорлар яратиш лойиҳаси амалга оширилса, сайғоқларнинг бир қисми қўшни давлатга ўтиб, вилоят юки енгиллашади.
Бокей ўрдаси ва Жанибек туманлари деҳқонларининг айтишича, айни пайтда сайғоқлар нафақат Ғарбий Қозоғистонда, балки қўшни Атирау вилоятининг Қурманғази туманининг Балқудиқ ва Суйиндик қишлоқ округларида, ундан кейин эса Астрахан вилоятига ҳам ўтмоқда.
“Ўз вақтида вилоят кенгаши депутати сифатида 2016 йилдан бери сайғоқлар масаласини кўтариб келганман. Сенат раиси, Парламент депутатлари, Қишлоқ хўжалиги, Экология вазирлари билан учрашдим, ёздим. Ҳали қарор қилинмаган. сайғоқлар сони 3 миллиондан ошди, ҳозир боши Қурманғази туманида, охири Жанибек туманидаги Ақоба қишлоқ округида. Бу ҳайвон шу тарзда ўсишда давом этади ёки табиат ўзини ўзи тартибга солади. Бу йил яйловнинг аҳволи ёмон. Қишлоқ аҳли ўлган сайғоқларнинг ҳеч кимга фойдаси бўлмаган шохларини териб, кейин қамалади. Ҳукумат буни била туриб нега қонуний йўл қўймаяпти? Илгари ўқув муассасалари бўлган. Шундай муассаса очиб, шох олиб, ундан дори ишлаб чиқариш, экспорт қилиш, маблағни жамғармага ўтказиш, шундай оғир аҳволда фермерларга ем-хашак олишда ёрдам бериш анча самарали бўлар эди. Яна бир нарсани айтиб ўтиш керакки, сайғоқлар ҳаво рўйхатида тўғри ҳисобланмайди. Чунки вертолёт ери Россия ҳарбий полигонига берилган Хаки Сор устидан уча олмайди. Қолаверса, Россияга чегарадан ўтаётган кийик ҳисобга олинмайди”, - дейди Жанибек туманида яшовчи “Алем” фермер хўжалиги раҳбари Ескендир Елемесов.
Сайғоқлар етказган зарарни қандай қоплаш мумкин?
“Охотзоопром “ҲБ” РДКК Ғарбий ҳудудий филиали ходимларининг маълум қилишича, Ғарбий ҳудуд ўрмон хўжалиги ва ҳайвонот дунёси ҳудудий инспекцияси бошлиғининг 2024 йил 17 майдаги 1-6/51-сон буйруғига асосан , “Ғарбий ҳудудда экилган экинлар ва далаларга сайғоқларнинг зарар етказилишининг олдини олишда фермер хўжаликларига кўмаклашиш” кўргазмали тезкор штаб” ташкил этилди ва иш олиб бормоқда.
Ўтган йилдан бери мавжуд бўлган ва жорий йилда жорий этилган WhatsApp чатлари текширув гуруҳига тезкорлик билан фермер хўжаликларига ёрдам бериш имконини беради.
Маҳаллий инспекторлар етарлича кучга эга бўлмагани боис, бошқа вилоятлардан гуруҳлар ёрдамга келган.
“Охотзоопром” РДКК Ғарбий ҳудудий бўлими маълумотларига кўра, жорий йилнинг ўтган даврида дала ва яйловларга сайғоқларнинг кириб келиши билан боғлиқ 26 та ҳолат қайд этилган (жумладан, Жанибек ва Тасқала туманларида 10 тадан).
ҒҚВ қишлоқ хўжалиги бошқармаси бошлиғи Жасулан Халиуллиннинг сўзларига кўра, туманлардан ўтган йили сайғоқлар пайҳон қилган майдонлар ҳақида маълумотлар олинган.
“Биз бу йил бундай маълумотларни йиғмадик, чунки харажатларни тўлаш методологияси йўқ ва компенсация кўриб чиқилмаган. Бугунги кунда Қишлоқ хўжалиги вазирлиги томонидан компенсация тўлаш тамойили ва методологияси ишлаб чиқилмоқда. Деҳқон ерларини тўсиб қўйиш учун субсидия тўлаш масаласига келсак, электр тўсиқ учун субсидия тўлаш принципи мавжуд. Бироқ, электр тўсиқ самарали эмас эди, чунки сайғоқлар уни бузади. Шу боис Казталов ва Бўкей ўрдаси деҳқонлари сайғоқлар ўта олмайдиган илмоқли тўрлар билан тўсишга киришди. Бу тажрибани вазир ўринбосарлари келганида кўрсатдик. Айни пайтда вазирлик ушбу тўсиқ туфайли инвестиция маблағларинини субсидиялаш тамойилига ўзгартириш киритиш устида ишламоқда. Вазирлик лойиҳасига кўра, қоида тасдиқлангач, сайғоқлар яшайдиган ҳудудларда экин майдонларини шундай тўр билан ўраб олган фермерларга 50 фоизлик субсидия тўланади”, — деди Ж.Халиуллин.
“Бўкейўрда” резервати нима билан шуғулланади?
Ҳукуматнинг 2022 йил 25 майдаги қарори билан “Бўкейўрда” давлат табиий резервати ва “Ашчийўзек” давлат қўриқхонаси ташкил этилди.
Резерват раҳмари Улан Мамирбаев тақдим этган маълумотларга кўра, “Бўкейўрда” давлат резервати 343 040,1 гектар майдонни эгаллаган бўлиб, Бўкей ўрдаси, Жанибек, Казталов ва Жанақала туманлари ерларини ўз ичига олади. Шу жумладан, қўриқхона майдони — 181.758 га, буфер майдони — 161.282 га, қўриқлаш майдони — 124.381 га.
Бундан ташқари, “Ашчиўзек” давлат қўриқхонаси (314504,1 га) Казталов (Қошанкўл ва Қораўба) ва Жанибек (Жақсибай, Борси, Қамисти, Акоба қишлоқ округлари)да жойлашган.
У.Maмирбаевнинг таъкидлашича, сайғоқларни асраш ва муҳофаза қилиш қўриқхонанинг мақсадларидан бири холос. Чунки қўриқхона ҳудудида сайғоқлардан ташқари “Қизил китоб”га киритилган ҳайвон ва қушлар, ноёб ўсимликлар ҳам бор.
Резерват ходимлари ҳайвонлар ва қушлар, ўсимликларни ўрганиш ва рўйхатга олиш ишларини олиб боради. Масалан, жорий йилнинг февраль ойида ўтказилган қишки ҳайвонларни рўйхатга олиш жараёнида 2023 йилга нисбатан уларнинг турлари кўпайиб, сони кўпайгани маълум бўлди. Бу резерват ҳудуди ҳайвонлар учун қулай эканлигидан далолатдир.
Вазирликнинг маълумотлари қандай?
Экология ва табиий ресурслар вазирлигидан олинган маълумотларга кўра, комплекс давлат муҳофазаси тадбирлари натижасида сайғоқлар сони 2003 йилдаги 21 минг бошдан 2024 йилда 2,8 миллион бошга кўпайган. Сайғоқлар туғиш мавсумидан олдин ўтказилган баҳорги рўйхатга кўра, Қозоғистонда сайғоқлар сони 2 миллион 813,6 минг бошни ташкил этиб, Совет Иттифоқи давридаги мамлакатдаги энг юқори кўрсаткичдан (1,2 миллион) ошиб кетган.
Жорий йилдаги қуралайларни ҳисобласак, сайғоқлар 4,1 миллион бошга етса, жумладан, 2,3 миллион бош - Орал, 1,6 миллион бош - Бетпақдала, 92,2 минг бош - Устюртда.
2006 йилдан бери Қозоғистон Ҳукумати сайғоқлар яшайдиган жойларда алоҳида муҳофаза қилинадиган табиий ҳудудларни 5 миллион 081,485 минг гектарга кенгайтирди. Улар орасида Бетпақдала популяциясини сақлаб қолиш учун “Ирғиз-Торғай”, “Олтин дала”, Ғарбий Қозоғистон вилоятида “Бўкейўрда” давлат қўриқхоналари ташкил этилган.
Ҳозирда дунёдаги кийикларнинг 98 фоиздан ортиғи Қозоғистонда яшайди.
“Жорий йилнинг 16 август куни Қозоғистон Республикаси Экология ва табиий ресурслар вазири Россия Федерацияси Табиий ресурслар ва экология вазирлиги вакиллари билан Ғарбий Қозоғистон вилоятида сайғоқларнинг қўшни давлат ҳудудига эркин ўтиши учун экокоридорни кенгайтириш масаласи муҳокама қилинди. У ерда сайғоқларнинг йўналишлари ва концентрациясини аниқлаш мақсадида ҳамкорликда мониторинг ўтказиш ва таклиф ишлаб чиқиш учун ишчи гуруҳ ташкил этиш бўйича келишувга эришилди. 18 октябрь куни трансчегаравий сайғоқлар популяциясини сақлаш бўйича ишчи гуруҳининг видеоконференция форматида биринчи йиғилиши бўлиб ўтди. Унда сайғоқлар сонини биргаликда ўрганиш ва мониторинг қилиш, ҳайвонларнинг давлат чегараси орқали назорат остида, тўсиқларсиз ва хавфсиз ўтишини таъминлаш, сайғоқларнинг Қозоғистон ва Россиянинг қўшни вилоятлари қишлоқ хўжалигига етказган зарари ва унинг олдини олиш, биргаликдаги ишлар олиб бориш масалалари муҳокама қилинди. СИТЕС конвенцияси доирасида сайғоқлар популяциясини сақлаб қолиш борасидаги чора-тадбирлар муҳокама қилинди. Айни пайтда ишчи гуруҳ йиғилиши баённомаси лойиҳаси томонлар томонидан маъқулланган ва имзолаш арафасида”, — дейилади вазирлик ахборотида.
Вазирлик кўрилаётган чора-тадбирларга қарамай, сайғоқлар сонининг назоратсиз кўпайиши яйлов ва сув тақчиллигига, қишлоқ хўжалиги ерларининг пайҳон қилинишига сабаб бўлаётгани ҳақида далиллар борлигини инкор этмайди. Бундан ташқари, юқумли касалликнинг пайдо бўлишига олиб келиши ҳам мумкин.
Мисол учун, 2015 йилда Бетпақдала популяциясининг 80 фоизигача нобуд бўлган. Қишлоқ хўжалиги ҳайвонлари касалликларга чалиниб, зарар кўриши мумкин.
Фермерларга кўмаклашиш мақсадида ҳудудларда тезкор штаблар ташкил этилиб, қишлоқ хўжалиги ерларини қўриқлаш учун 175 киши ва 77 техника сафарбар этилди. Бироқ, сайғоқларнинг кўпайиши туфайли бу этарли емаслиги маълум бўлди.
“Қишлоқ хўжалиги вазирлиги томонидан инвестиция маблағларини фойдаланишда агросаноат комплекси субъекти томонидан амалга оширилган харажатларнинг бир қисмини субсидиялаш тамойилига ўзгартириш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида”ги қишлоқ хўжалиги ерларини илмоқли тўр билан ўраб олиш нархини пасайтириш тўғрисида буйруқ лойиҳаси ишлаб чиқилди (ҚР Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2018 йил 23-июлдаги 317-сон буйруғи). Ҳозирда лойиҳа бўйича тегишли давлат органлари билан келишишлар олиб борилмоқда”, — дейилади Экология вазирлиги ахборотида.
Мажлис депутати нима дейди?
Ғарбий Қозоғистон вилоятидан сайланган Мажилис депутати Снежанна Имашева сўнгги йилларда мамлакатда сайғоқлар сони бир неча баробар кўпайганини тасдиқлади. Бу ҳайвонларнинг ушбу турининг популяциясини қўллаб-қувватлаш ва сақлаш бўйича Ҳукумат чоралари туфайли мумкин бўлди, чунки сайғоқлар ҳимоясиз ҳайвон ҳисобланади.
Унинг сўзларига кўра, ҳайвонларнинг кўпайиши қишлоқ хўжалиги учун муаммо туғдиради, бу эса одамлар ўртасида низоларни келтириб чиқаради. Шунинг учун ҳокимият бу можарони ҳал қилишга ҳаракат қилиши керак. Фанда бу муаммони ҳал қилишнинг кўплаб усуллари мавжуд.
“Иккинчи масала, менимча, фермерларга компенсация тўлаш тўғридир. Бироқ, шу билан бирга, яйлов ва экин экиш учун ер бериш усулларини қайта кўриб чиқиш керак. Тарихан ўтувчи йўллар ва сайғоқларнинг яшаш жойлари бўлган ерлардан қишлоқ хўжалигида фойдаланиш мумкин эмас. Бу ҳайвонлар ва фермерлар ўртасида доимий низоларни келтириб чиқаради. Бундай можаро туфайли деҳқонларга доимий равишда товон тўлаб туриш яхши эмас. Билишимча, айни пайтда ваколатли органлар томонидан фермерларга қишлоқ хўжалиги ерларини сайғоқлардан ҳимоя қилиш учун маблағ ажратиш бўйича чора-тадбирлар ишлаб чиқилмоқда”, – дейди С. Имашева.
Шу тариқа кўтарилган масала юзасидан раҳбар-мутахассислар, деҳқонлар, депутатлар ўз фикр-мулоҳазалари билан ўртоқлашди. Бу ҳақда Экология ва табиий ресурслар вазирлиги маълумотларини келтирган эдик. Бундан кўриниб турибдики, сайғоқлар билан боғлиқ қатор масалалар юзасидан қарорлар қабул қилинмоқда.
