Астана осмони: Пойтахт ҳаво ифлосланишига қарши қандай курашмоқда
ASTANА. Кazinform – Сўнгги етти йил давомида Астанада ҳавонинг юқори даражада ифлосланиши доимий бўлиб келган. Биргина ўтган йилнинг ўзида 61 мингдан ортиқ зарарли моддаларнинг концентрация чегарасидан ошиб кетиши қайд этилган. Шу муносабат билан Кazinform мухбири мутахассислар билан биргаликда пойтахтдаги экологик вазиятни ҳар томонлама таҳлил қилди.
IQAir ҳисоботи: Ҳаво сифати куз ва қиш ойларида ёмонлашади
Астана 2021-2025 йилларда атмосфера ҳавосининг юқори даражада ифлосланиши бўйича биринчи ўринни эгаллади. Рўйхатга Алмати, Қарағанди, Ақтўбе, Темиртау, Сатпаев, Петропавл ва Талғар шаҳарлари ҳам киритилган.
Баҳолаш учун ҳаво ифлосланишининг йиллик индекси асос қилиб олинган. Экология ва табиий ресурслар вазирлиги маълумотларига кўра, жорий йилнинг биринчи ярмида Астана ҳавосининг ифлосланиш даражаси жуда юқори бўлган ва 8-сонли станция ҳудудида водород сульфидининг стандарт индекси (СИ) 16,3 га етган – жуда юқори даража.
Астана ҳавосининг асосий ифлослантирувчи моддаларига водород сульфиди, углерод оксиди, азот оксиди ва диоксид, озон ва чанг киради. Маълумки, ўтган йили озоннинг ўртача суткалик концентрацияси рухсат этилган чегарадан 3,2 баробар, майда чанг миқдори эса 1,8 баробар ошди.
Халқаро мониторинг маълумотлари ҳам бу хулосани тўлиқ тасдиқлайди. Хусусан, Швейцариянинг IQAir компанияси (Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Атроф-муҳит бўйича дастурининг технологик ҳамкори) ўтган йилги ҳисоботида Астанада ҳаво сифатининг энг юқори ифлосланиши куз ва қиш ойларида кузатилишини кўрсатди.
Астанадаги вазият ва жаҳон тажрибаси
«Байтақ» яшиллар партияси раиси Азаматхан Амиртаевнинг айтишича, Астана ҳавоси автомобиллар сони ортиб бораётгани сабабли тобора ифлосланиб бормоқда.
– Шаҳарда транспорт воситалари сони кундан-кунга ортиб бораётганини эътибордан четда қолдириб бўлмайди. Йўл ҳаракати вақтида ажралиб чиқадиган карбонат ангидрид, азот оксиди ва бошқа заҳарли газлар шаҳар ҳавосининг сифатини ёмонлаштиради, – дейди эксперт.
Миллий статистика бюроси маълумотларига кўра, жорий йилнинг июнь ойида Астанада рўйхатга олинган автомобиллар сони 468,4 мингтага етган ва 2024 йилга нисбатан 20,3 фоизга ошган.2022 йилдан бошлаб автомобиль паркининг ўсиш суръати тезлашган. Шу билан бирга, Азаматхан Амиртаев автопарк эскирганини таъкидлади.
– Астана йўлларида ҳар бешинчи автомобилда чиқинди газларини тозалаш тизими эскирган ва улар амалда автомобиль чиқиндилари ҳисобланади. 20 ёшдан ошган автомобиллар сони 98,7 мингдан ошиб, 10 ёшдан ошганлар улуши 43,8 фоизни ташкил этади, – дейди спикер.
Шу билан бирга, шаҳардаги жамоат транспорти муаммосини ҳам унутмаслик керак. Астанада 9 минг автобус бор. Улардан фақат 68 таси электр, 335 таси аралаш ёқилғи билан ҳаракатланади. Шу сабабли, иккала тоифадаги транспорт воситалари умумий автобус паркининг 1 фоиздан камроғини ташкил қилади. Кимё фанлари номзоди, доцент Ержан Аққазиннинг фикрича, келажакда LRT тизими ишга тушса, вазият ўзгариши мумкин.
– Электромобиллар сонини кўпайтириш ва LRT тизимини жорий этиш орқали шаҳарда транспорт чиқиндиларини камайтириш мумкин. Мисол учун, АҚШда LRT очилгандан сўнг, карбон монокситнинг кунлик максимал миқдори тахминан 2ц фоизга, баъзи органик бирикмалар эса 60 фоизгача камайди, - деди профессор.
Жаҳон амалиётида транспорт чиқиндиларини камайтиришнинг энг самарали усулларидан бири кам эмиссия зоналарини яратиш ҳисобланади. “Ультра паст эмиссия зонаси” (ULEZ) тизими Лондонда 2019 йилдан бери ишламоқда.
– Тизим шаҳар марказига эски ва экологик тоза бўлмаган транспорт воситаларининг киришини чеклашга қаратилган. Бундай транспорт воситаларидан сезиларли кунлик тўлов олинади, бу эса автомобиль эгаларини экологик тоза транспорт воситаларига ўтишга ундайди. Қозоғистонда бундай тизимнинг жорий этилиши ҳаво сифатини яхшилаши мумкин, - деди Ержан Аққазин.
Шаҳар баландлиги ошди, шамол тезлиги пасайди
Мутахассислар шаҳарсозликда экологик мувозанат бузилаётганини ҳам таъкидладилар. Натижада ҳаво айланиши камайиб, атроф-муҳитга зарар етказмоқдамиз.
– Шаҳар нафақат ҳудуди, балки баландлиги бўйича ҳам ўсиб бормоқда. Бу ер юзасининг нотекислигини оширади ва шамол тезлигини пасайтиради. Натижада, ҳавода тўпланган зарарли зарралар узоқроқ вақт давомида ҳавода қолади ва нафас олиш йўлларига кўпроқ таъсир қилади. Астана ҳавосини яхшилашнинг самарали усулларидан бири ободонлаштириш ишларини давом эттиришдир. Янги турар жой ва бинолар ўрнига истироҳат боғлари, хиёбонлар қуриш керак, – деди Азаматхан Амиртаев.
Иқлим кузатувларига кўра, 2000 йилдан бери Астанада шамолсиз кунлар сони йилига 18 кундан 25 кунга кўпайган. Афтидан, шаҳар атрофида “яшил камар”нинг шаклланиши ва оммавий қурилишлар бу ҳодисанинг кучайишига бевосита таъсир кўрсатган.
Азаматхан Амиртаевнинг сўзларига кўра, ҳали ҳам ўрмон майдонларининг ҳаво айланишига таъсирини тўлиқ баҳолаш зарур.
– Яшил камар — экология учун муҳим лойиҳа. Аммо унинг иқлимга узоқ муддатли таъсирини баҳолашга ҳали эрта, чунки ўрмонлар узоқ вақтдан бери мавжуд эмас. Бироқ, ҳар ҳолда, ўрмон рельефини ўзгартириб, шамолни секинлаштиради, – дейди мутахассис.
Бундан ташқари, ўрмон қоплами қорни ушлаб туриш функциясини ҳам бажаради, бу эса ўз навбатида қишки бўронларни камайтиришга ёрдам беради.
Экология ва энергия: Газлаштириш қандай кетмоқда?
Пойтахт ҳавосини ифлослантирувчи омиллардан яна бири иссиқлик электр станцияларидир. Айниқса, иситиш мавсуми бошланганида шаҳарни қоплаган қалин туман — кўмир ёқишнинг бевосита оқибати. Эколог Азаматхан Амиртаевни шу нарса хавотирга солмоқда.
– Иссиқлик мавсумида асосий ифлослантирувчи кўмир чиқиндилари ҳисобланади. Бу инсон ҳаёти учун жуда хавфлидир. ИЭС ва алоҳида печлар чиқиндилари таркибида углерод оксиди, азот оксиди, водород сульфиди, олтингугурт диоксиди ва азот диоксиди мавжуд. Бу моддалар нафас йўлларига катта зарар етказади, - дейди мутахассис.
Астана шаҳар энергетика бошқармасининг фикрича, муаммони ҳал қилишнинг асосий йўли газлаштиришдир. Пойтахтда 24,4 минг хусусий уй мавжуд бўлиб, уларнинг 14 мингдан ортиғи айни пайтда газга уланган. Қолганлари эса йил охиригача табиий газга уланади.
Бундан ташқари, “Турон”, “Тельман”, “Жануби-Шарқ” иссиқлик электр станциялари қурилиши, шаҳар атрофидаги бир қатор аҳоли пунктларини газ таъминоти тармоқлари қурилиши ниҳоясига етказилди. Шаҳарда газ тақсимлаш тармоқлари қурилиши уч босқичга бўлинган. Газлаштиришнинг икки босқичи қурилиши якунланди.
2024-2026 йилларда республика ва маҳаллий бюджетлар, шунингдек, хусусий инвестицияларни жалб этиш ҳисобидан газлаштиришнинг учинчи босқичини амалга ошириш режалаштирилган.
Комплекс чора-тадбирлар ва истиқболдаги вазифалар
Пойтахтда газлаштиришни кенгайтириш баробарида атмосфера ҳавосининг сифатини яхшилаш борасида ҳам кенг қамровли ишлар амалга оширилмоқда. Экология вазирлиги ҳудудлар ҳокимликлари билан биргаликда Қозоғистон шаҳарларида ҳаво сифатини яхшилаш бўйича махсус йўл харитаси ишлаб чиққанини маълум қилди.
– Шаҳардаги атмосфера ҳавоси ҳолатини мониторинг қилиш 16 та стационар станция ва автоматлаштирилган кузатув станцияларида мунтазам равишда амалга оширилмоқда. Ушбу тизимни модернизация қилиш мақсадида Миллий гидрометеорология хизматининг 2024-2030 йилларга мўлжалланган дастури тасдиқланиб, атмосфера ҳавоси сифатини назорат қилувчи қўшимча станциялар ўрнатилади, – дейилади вазирлик жавобида.
2016 йилда Қозоғистон Париж келишуви доирасида ўз миллий режасини тақдим этганини ҳам биламиз. Унга кўра, 2030 йилга бориб атмосферага иссиқхона газлари чиқиндиларини 1990 йилга нисбатан 15-25 фоизга камайтириш зарур.“Яшил тараққиёт” АЖ бу борада фаол иш олиб бормоқда.
Таъкидлаш жоизки, Давлатимиз раҳбари ташаббуси билан ўтказилаётган “Тоза Қозоғистон” республика акцияси фуқароларнинг атроф-муҳитни муҳофаза қилишдаги фаол иштирокига туртки бўлмоқда. Комплекс чора-тадбирлар Астанада атмосфера ҳавосининг ифлосланиш даражасини пасайтиришга ҳам ёрдам беришига катта умид бор.
