Жўжи улусининг Қозоғистон учун аҳамияти: ўтмиш ва келажак ўртасидаги боғлиқлик
Бу йил Қозоғистон муҳим воқеа – Жўчи улуси (Олтин Ўрда) ташкил топганининг 800 йиллигини нишонламоқда. XV аср ўрталарига келиб Жўжи улуси ўз фаолиятини тўхтатди, лекин у нафақат Қозоғистон, балки бутун Евроосиё минтақаси тарихида катта из қолдирди. Kazinform агентлиги Жўжи улусининг тарихий аҳамиятига назар ташлашни таклиф этади.
Жўжи улусининг қулаши
XIV асрнинг иккинчи ярмидан бошлаб Олтин Ўрда марказдан қочган кучлар таъсирида заифлаша бошлади. Темурнинг йиллар давомида қилган юришлари давлатни сезиларли даражада заифлаштирди. Ниҳоят ХV аср ўрталарида қулади.
Иқтисодий бирликнинг йўқлиги ва Чингизхон авлодлари ўртасидаги ҳокимият учун курашнинг бузилиши сабабларини ҳам аташ мумкин. Бундан ташқари, кўчманчи зодагонлар билан шаҳарлар ва деҳқончилик ҳудудларининг ўтроқ юқори табақаси ўртасидаги зиддиятларнинг кучайиши ҳам Жўжи улусининг кучсизланишига таъсир кўрсатди.
Янги давлатларнинг пайдо бўлиши
XV асрда ҳукмдорларнинг аниқ сулолавий тармоқларига эга бўлган барқарор ҳудудий тузилмалар вужудга кела бошлади. Айнан шу даврда барча хонликлар вужудга келди, уларнинг бир қисми XVIII ва ҳатто XIX асрларгача ўз мустақиллигини сақлаб қолди.
Жўжи улусининг қулаши натижасида Сибир хонлиги (1420-1421), Ўзбек хонлиги (1428), Қозон хонлиги (1438), кейин Нўғай Ўрдаси ва Қрим хонлиги (1440, 1441), Қозоқ хонлиги (1465) каби йирик хонликлар вужудга келди.
Жўжи улуси Евроосиё марказининг бутун этносиёсий тарихига катта таъсир кўрсатди. Жўжи улусидан мерос бўлиб қолган сиёсий тузилма, маъмурий амалиёт ва маданий жиҳатлар янги давлатларнинг шаклланишида муҳим рол ўйнаган.
Жўжи улуси ва Қозоқ хонлиги
Жўжи улуси Қозоқ хонлиги тарихи билан тарихнинг янада қадимий даврлари ўртасида боғловчи рол ўйнади.Қозоқ халқининг этногенези асосан Жўжи улуси даврида шаклланган. Улуснинг қулаш пайтида фақат замонавий "Қозоқ" этноними йўқ эди, бу кейинчалик пайдо бўлди.
Қозоқ хонлиги тарихий ворис сифатида Жўжи улусининг маданий-тарихий негизида вужудга келган. Жетисуда тузилган Қозоқ хонлигининг асосчилари Жанибек ва Керей, шунингдек, унинг сўнгги хон Кенесаригача бўлган барча ҳукмдорлари Чингизхон авлодидан бўлган Урусхондан авлодларидир.
Уларнинг аждодлари, ХIV асрда Жўчи улуси ҳукмдорларидан бири бўлган Урусхонни баъзи қозоқ тарихчилари, масалан, Радик Темирғалиев туркий ва мўғул халқларини бирлаштирувчи афсонавий Алашахон билан боғлайдилар.
1500 йилга келиб, Қозоқ хонлиги сезиларли даражада кенгайди, кейин бошқа давлатнинг тарихи янги чегаралар ва янги муаммолар билан бошланди.
Материалнинг инглиз тилидаги асл нусхасини бу ерда ўқиш мумкин.
