Жўжи улуси даврида тинчлик ўрнатилиб, халқ маънавияти юксалди - олим
ALMATY. Kazinform - Алмати шаҳрида Фалсафа, сиёсатшунослик ва диншунослик институти томонидан буюк Жўжи улусининг таваллудининг 800 йиллигига бағишланган давра суҳбати бўлиб ўтди. Учрашувда фалсафа фанлари доктори, профессор Серик Нурмуратов ўз илмий изланишлари натижалари билан ўртоқлашди.
Фалсафа, сиёсатшунослик ва диншунослик институти Фалсафа маркази директори, профессор Серик Нурмуратов Жўжи улуси даврида қозоқ халқининг маънавий дунёси шаклланган, деб ҳисоблайди. Унинг айтишича, Жўжи улуси таркибига кирган ҳудудда тинчлик ўрнатилиб, халқ маънавияти юксалган.
“Жўжи улуси қозоқ ҳудудидан ташқари Шарқий Европа ва Россия ҳудудини қамраб олган. Турклар, татарлар, бошқирдлар, рус халқлари Олтин Ўрда тасарруфига ўтди. Уларнинг қандай фалсафий фикр муштараклиги борлигини сўрасак, уларнинг барчаси ахлоқий масалаларга эътибор қаратганини пайқадик. Бу даврда халқ фалсафаси пайдо бўлди ва барча асарлар шеър шаклида келди. Рабғузий, Сайф Сарой каби ўша давр мутафаккирлари инсон бўлиш йўлини излаганлар. “Жамиятда тотувлик, бирдамлик бўлмаса бўлмайди, акс ҳолда жамият бузилади” деган фикрларни етказди. Бундай ахлоқий тушунчалар кейинчалик қозоқ фалсафасининг асосини ташкил этди. Ҳозирги қозоқ фалсафаси десак, бу - ахлоқий фалсафадир. Назаримда, қозоқ халқи Жўжилар даврида ўз руҳий дунёсини шакллантирган. Мақоллар, муҳаббат қўшиқлари, қаҳрамонлар қўшиқлари ўша даврда пайдо бўлган. Яъни, маънавий жиҳатдан ўсди. Чунки уруш тугади, вазият тинчланди. Ҳамма нарса ўрнатилганда, маънавият юксала бошлайди. Жўжи даври бу жиҳатдан ўзига хосдир. Шунингдек, ҳалол, адолатли, табиатни ҳурмат қилиш каби танқидий ахлоқий тушунчалар шаклланган. Экологик маданият юқори даражада бўлди. Агар овчи керак бўлганидан ортиқ ўлдирган бўлса, жамият томонидан синовдан ўтган бўларди”, - деди Серик Нурмуратов.
Шунингдек, у Жўжи улусининг маданий мероси туркий халқлар ва инсониятга тегишли эканлигини айтади.
“Биз Юсуп Баласағунга, ўзбек ва уйғур билан баҳслашмаймиз. Биз ҳам Ал-Фаробийни туркий бобомиз деймиз. Худди шундай буюк Жўжи улусининг маданий мероси ҳам барчамиз учун умумийдир. Ҳақиқий олим бўлса, меники-сизники демайди. Бу маънавий инсонийликнинг қадрияти сифатида қаралиши керак. Бир миллатга яқинроқ бўлса, шу айтиш керак. Масалан, Менделеевни рус олими, Ньютонни инглиз деймиз. Бироқ улар инсоният учун умумийдир. Абай ҳам инсоният учун умумий шахс”, - дейди олим.
Фалсафа маркази директори Жўжи улусининг тарихи ва фалсафасини билишнинг аҳамияти ҳақида сўзлаб берди.
“Жўжи улусининг улуғворлигини бугунги ва келажак авлодларга тарғиб этишнинг аҳамияти шундаки, биз тарихни ҳаққоний ва холис билишимиз керак. Ҳар бир авлод воқеаларни қайта ишлаш ва давомийликни тушуниши керак. Чунки ҳеч нарса ўз-ўзидан содир бўлмади. Унинг тамойиллари ва қадриятлари бор. Шундай экан, ўтмиш тарихини ҳам, бугунги кунни ҳам яхши билишимиз керак”, – деди Серик Нурмуратов.
Муаллиф: Досбол Атажан
