Жорий йилнинг 9 ойида Қозоғистоннинг иқтисодий ўсиши 6,3% ни ташкил этди
ASTANА. Кazinform - Ҳукумат Давлат раҳбари Қасим-Жомарт Тоқаевнинг халққа йўллаган Мурожаатномасидаги кўрсатмалари доирасида иқтисодиётни ривожлантириш бўйича барқарор ўсишни таъминлаш, тадбиркорликни қўллаб-қувватлаш, шунингдек, инвестиция жозибадорлигини оширишга қаратилган бир қатор чора-тадбирларни амалга оширмоқда.
2025 йилнинг 9 ойида мамлакат иқтисодий ўсиши 6,3% ни ташкил этди. Бугунги кунда транспорт, қурилиш, савдо ва саноат тармоқлари иқтисодиётнинг ҳаракатлантирувчи кучига айланмоқда.
Макроиқтисодиёт ва молиявий барқарорлик
Жорий йилнинг 9 ойи натижаларига кўра, мамлакат иқтисодий ўсиши 6,3% га етди, бу йил бошидаги кўрсаткичдан 2,3 фоиз пунктга юқори. Ўсиш суръати январдан сентябргача тезлашди: январда - 3,8%, январь-февралда - 5,4%, январь-мартда - 5,6%, январь-апрелда - 6%, январь-майда - 6%, январь-июнда - 6,3%, январь-июльда - 6,3% ва январ-августда - 6,5%.
Ушбу ўсиш суръати иқтисодиётни диверсификация қилиш ва тармоқларнинг мувозанатли ривожланиши туфайли эришилмоқда. Ўсишнинг асосий омиллари транспорт ва омборхона хизматлари (+21,2%), қурилиш (+14,9%), савдо (+8,8%), тоғ-кон саноати (+9,3%) ва ишлаб чиқариш (+6,2%) бўлди.
Асосий капиталга инвестициялар ҳажмининг ўсиши ўрта ва узоқ муддатли барқарор ривожланиш учун мустаҳкам пойдевор яратмоқда.
Жорий йилнинг январь-сентябрь ойларида инвестициялар ўтган йилга нисбатан 13,5% га, жумладан, ишлаб чиқариш саноатида 30,7% га ошди.
Инвестицияларнинг жонланиши бизнес фаоллигининг ўсиши, иккинчи даражали банклар томонидан бизнесга кредит бериш ҳажмининг ошиши, инфратузилма ва инвестиция лойиҳаларини амалга ошириш, шунингдек, "Инвестициялар учун тариф" ва "Келажак мактаблари" дастурлари билан боғлиқ.
Тадбиркорликни ривожлантириш ва инвестициялар
Мамлакатда фаолият юритаётган кичик ва ўрта бизнес субъектлари сони ортиб бормоқда. 2025 йил 1 сентябрь ҳолатига кўра, мамлакатда 2 174 309 та корхона рўйхатга олинган, бу ўтган йилнинг шу даврига (2 043 760 та) нисбатан 6,4% га кўп.
КЎБ субъектларининг иқтисодиётдаги улуши 38,6% гача (+0,9 фоиз пункт) ошди ва маҳсулот ишлаб чиқариш 11,4% га ўсиб, 18,7 триллион тенгега етди.
Бизнес муҳитини яхшилаш
2024 йилги "Бизнес юритиш тўғрисида"ги қонун туфайли бизнесни текширишлар камаймоқда. Янги ёндашувга кўра, назорат тизими текширишлардан профилактика чораларига ўтиш нуқтаи назаридан қайта кўриб чиқилди.
Бош прокуратура маълумотларига кўра, 2024 йилда 53 320 тадбиркор текширилган, бу мораторийдан олдинги 2019 йилга (126 561) нисбатан 42,1% га кам.
Бу тенденция 2025 йилда ҳам давом этмоқда. Жорий йилнинг дастлабки 6 ойида текширишлар сони 1,9% га камайиб, 46 375 тани ташкил этди, бу 2019 йилнинг биринчи ярмига нисбатан 73,8% га кам.
Бундан ташқари, бизнес учун 10 мингдан ортиқ ортиқча талаблар бекор қилинди ва «1 in 2 out» тамойили (мавжуд иккита тартибга солиш механизмини олиб ташлаш ва битта янги талабни киритиш) тартибга солиш юкини оширмаслик имконини берди.
Йил охирига қадар рухсатномалар олиш учун малака талабларини қайта кўриб чиқиш режалаштирилган ва уларни олиш шартлари оптималлаштирилади.
Бизнес ва давлат ўртасидаги самарали ўзаро таъсир учун "Менинг бизнесим" деб номланган шахсий кабинет функциясига эга «eGov Business» мобил иловаси ишга туширилди. Унинг орқали корхоналарни рўйхатдан ўтказиш, солиқ тақвими, сертификатлар олиш ва рақамли ҳужжатларни имзолаш ва бошқа кўплаб 30 дан ортиқ давлат хизматларидан осонгина фойдаланиш мумкин.
Бизнесни давлат томонидан қўллаб-қувватлаш
2024 йил натижаларига кўра, умумий қиймати қарийб 1,3 триллион тенге бўлган 26 мингдан ортиқ бизнес лойиҳалари имтиёзли молиялаштириш чоралари билан қамраб олинди.
2025 йилда микро ва кичик бизнес субъектлари учун кредитларни субсидиялашни назарда тутувчи имтиёзли кредитлашнинг янги механизми тасдиқланди. Субсидияланган кредит миқдори 200 миллион тенгедан ошмайди, фоиз ставкаси 12,3% ни ташкил этади ва кредит муддати 3 йилгача.
Янги "Өрлеу" имтиёзли кредитлаш дастури ишга туширилди, унинг доирасида тадбиркорлар 10 йилгача бўлган муддатга 12,6% ставка билан 7 миллиард тенгегача кредит олишлари мумкин. Бугунги кунда 392 миллиард тенге миқдорида бизнес субъектларининг 1095 та лойиҳаси молиялаштирилди.
"Даму" жамғармаси негизида иккита кафолат фонди яратилди.
1-кафолат жамғармаси доирасида 281 миллиард тенгега тенг 1618 та лойиҳа қўллаб-қувватланди, шундан кафолатлар миқдори 154,4 миллиард тенгени ташкил этди.
2-кафолат жамғармаси доирасида 7,1 миллиард тенгега тенг 1 лойиҳа қўллаб-қувватланди, шундан кафолатлар миқдори 2,8 миллиард тенгени ташкил этди.
Ягона жорий реестр яратилди, у 100 дан ортиқ молиявий ва молиявий бўлмаган чораларни ўз ичига олади. Унинг самарадорлигини кузатиш учун дастурни амалга ошириш устидан шаффофлик ва назоратни таъминлаш имконини берувчи «Baqylauda» тизими жорий этилди.
Давлат улушини камайтириш ва рақобатни ривожлантириш
Жорий йилнинг 1 сентябрь ҳолатига кўра, 922,1 миллиард тенгега тенг 396 та давлат объекти рақобат муҳитига ўтказилди, 69 та объект қайта ташкил этиш ёки тугатиш учун юборилди.
Йирик давлат компаниялари IPO/SPOга киритилди:
"Қазмунайгаз" АЖ - 153,9 миллиард тенгега,
«KEGOC» АЖ - 22,6 миллиард тенгега,
"Эйр Астана" АЖ - 10,6 миллиард тенгега.
Иқтисодиётни модернизация қилиш бўйича давлат комиссияси баланс қиймати 3 триллион тенгедан ортиқ бўлган 400 дан ортиқ компанияларни оптималлаштиришни қўллаб-қувватлади.
2026-2030 йилларда оптималлаштиришнинг уч босқичи режалаштирилган:
1-босқич (2026) - тахминан 200 та объект;
2-босқич (2027-2028) - 100 дан ортиқ компания;
3-босқич (2029-2030) - асосан иссиқлик ва энергетика соҳаларида фаолият юритадиган тахминан 60 та компания.
Асосий мақсад давлат активларини рақобатбардош муҳитга ўтказиш, иқтисодиёт самарадорлигини ошириш ва хусусий бизнесни ривожлантириш учун шароит яратишдир. Бундан ташқари, рақобатбардош соҳаларда давлат корхоналари сонининг янада кўпайишига йўл қўймаслик учун тартибга солиш шартлари ишлаб чиқилмоқда. Давлатнинг тадбиркорлик фаолиятида иштирок этиши учун асослар камайтирилмоқда.
Иқтисодиётни монополиядан чиқариш
Давлат раҳбарининг топшириғига биноан, 2022 йилдан бери Иқтисодиётни монополиядан чиқариш бўйича комиссия фаолият юритиб келмоқда. Натижада, қисқа вақт ичида илгари хусусий субъектлар томонидан назорат қилинган активлар ва маблағлар давлат мулкига қайтарилди.
Хусусан, Шарқий Қозоғистон вилоятидаги мулк комплекси, 7 та бино, 162 та темир йўл ва қурилиш иншоотлари, 7 та автомобиль ва бошқа (2 мингдан ортиқ) мулклар республика ва шаҳар мулкига ўтказилди.
Бундан ташқари, "Қозоғистон халқига" жамоат фондига 1 миллиард тенге ўтказилди. Таълим инфратузилмасини қўллаб-қувватлаш фондига 100 миллион доллар ва 1,49 миллиард тенге ўтказилди.
Давлат харидлари тизимини ислоҳ қилиш
2025 йил 1 январдан бошлаб "Давлат харидлари тўғрисида"ги янги қонун кучга кирди.
У сотиб олинган товарлар ва хизматлар сифатини яхшилаш, процедуралар давомийлигини қисқартириш ва шаффофликни оширишга қаратилган. Харид қилиш муддати 30 иш кунидан 10 иш кунигача уч баравар қисқартирилди.
Жамоатчилик мониторинги олиб борилмоқда ва етказиб берувчиларнинг масъулияти кучайтирилди.
"Тайёр ҳолда топшириш" механизми жорий этилди ва субпудрат қилинган ишлар ҳажми 30% гача қисқартирилди.
Кичик ҳажмдаги харидларни амалга ошириш учун битта манбадан 100 БҲМгача товарлар, 500 БҲМгача ишлар ва хизматлар сотиб олиш ҳуқуқи жорий этилди. Қишлоқ ҳокимликлари учун битта манбадан харид қилиш чегараси 3 минг БҲМдан 4 минг БҲМгача оширилди. 2019 йилдан бери битта манбадан давлат харидлари ҳажми 34% дан 26% гача камайди.
Мавжуд харид платформаларини (goszakup.gov.kz, zakup.sk.kz, mitwork.kz) бирлаштириш орқали "Электрон молия маркази" АЖ базасида Ягона харид платформаси яратилди.
2025 йилнинг 9 ойи натижаларига кўра, давлат харидлари ҳажми 9,4 триллион тенгени, маҳаллий ишлаб чиқарувчилар билан тузилган шартномалар сони 140 712 донани, миқдори 399,86 миллиард тенгени ташкил этди. Бу ўтган йилнинг шу даврига нисбатан анча юқори (умумий қиймати 202,5 миллиард тенге бўлган 109 909 та шартнома).
Инвестиция сиёсати
Қозоғистон 2029 йилга бориб ЯИМни икки баравар оширишни ва камида 150 миллиард доллар инвестицияларни жалб қилишни мақсад қилган.
Шу мақсадда, ягона бизнес экотизимини ташкил этувчи 2029 йилгача инвестиция сиёсати концепцияси янгиланди. Инвестиция штаби ташкил этилди ва миллий рақамли инвестиция платформаси ишга туширилди.
Рақобатбардош устунликларни ҳисобга олган ҳолда минтақавий ва тармоқ таклифларини ишлаб чиқадиган "Инвестицияга буюртма бериш" тамойили жорий этилди.
60 миллион доллардан ортиқ қийматдаги устувор тармоқлардаги инвестиция лойиҳалари учун 25 йил давомида Қозоғистон қонунчилигининг барқарорлигини кафолатлайдиган инвестиция шартномаси тузиш кўзда тутилган. 2024 йилда 6 та, 2025 йилда яна 21 та шундай шартнома имзоланди.
Махсус иқтисодий ва саноат зоналарига, шунингдек, инглиз қонунчилиги тамойиллари асосида ишлайдиган ва "яшил" ва ислом молиявий воситаларини қўллаб-қувватлайдиган Астана халқаро молия марказига алоҳида эътибор қаратилмоқда.
Қозоғистоннинг инвестиция жозибадорлиги
Қозоғистон Марказий Осиё минтақасидаги етакчи инвестиция йўналишларидан бири сифатидаги мақомини сақлаб қолишга муваффақ бўлди. ЮНКТАД маълумотларига кўра, 2024 йилда денгизга чиқиш имкони бўлмаган мамлакатлар учун эълон қилинган бешта "яшил майдон" лойиҳаларидан тўрттаси Қозоғистонда амалга оширилган.
Қозоғистонга тўғридан-тўғри хорижий инвестициялар ҳажми 17,2 миллиард долларни ташкил этди, 45 та янги лойиҳа амалга оширилди ва 6200 та иш ўрни яратилди.
Инвестицияларнинг асосий йўналишлари:
- кончилик ва карьер саноати - 6,5 миллиард доллар,
- ишлаб чиқариш саноати - 2,8 миллиард доллар,
- савдо - 5,3 миллиард доллар,
- касбий ва илмий фаолият - 0,9 миллиард доллар.
Энг йирик инвесторлар: Россия (4,1 миллиард доллар), Нидерландия (3,8 миллиард доллар), Жанубий Корея (1,2 миллиард доллар), Бельгия (1,2 миллиард доллар) ва Хитой (1,2 миллиард доллар).
2025 йилнинг биринчи ярми натижаларига кўра, тўғридан-тўғри хорижий инвестицияларнинг умумий оқими 10,1 миллиард долларни ташкил этди, бу ўтган йилнинг шу даврига нисбатан 1,1% га кўп.
Ҳукумат инвестицияларни жалб қилиш, бизнесни ривожлантириш ва иқтисодиётни монополиядан чиқариш бўйича бу ишларни давом эттиради.
Шуни таъкидлаш жоизки, аввалроқ Давлат раҳбари иқтисодиёт 2019 йилдан бери 16 фоизга ўсганини айтган эди.
