Жорий йилда Абай вилоятини сув билан таъминлаш бўйича 53 та лойиҳа амалга оширилиши режалаштирилган
ASTANA. Kazinform – Абай вилояти ташкил этилганига кўп бўлмади. Абай Қўнонбоев, Шакарим Қудайберди, Мухтор Авезовларнинг киндик қони томган ҳудуд ҳозирги кунда жадал тараққиёт йўлида. Шу муносабат билан агентликнинг “Ҳокимга савол” рукни доирасида вилоят ҳокими Нурлан Уранхаев билан суҳбатлашиб, вилоят ҳаёти, амалга оширилаётган лойиҳалар ва бошқа масалалар юзасидан фикр-мулоҳазаларини билдик.
– Нурлан Телманули, ҳокимият йиллар давомида Семейга эътибор бермагани ҳақида миш-мишлар юрибди. Бугун Семей Шарқий Қозоғистон вилоятидан ажралиб, Абай вилоятига айланганига, яъни янги ҳаёт очганига 1,5 йилдан ортиқ вақт ўтди. Бу даврда минтақада қандай ўзгаришлар юз берди? Давлат томонидан ажратиладиган субсидиялар миқдори ошдими?
– Ўтган йили вилоят бюджети ҳажми 2022 йилга (2022 йилда 256 миллиард тенге) нисбатан 418,8 миллиард тенгега ёки 63,6 фоизга ошди. Вилоят маркази – Семей шаҳрини ободонлаштиришга алоҳида эътибор қаратилди. 14 та жамоат жойлари жиҳозланди, 71 ҳовли таъмирланди. 62 та кўчага ёритиш лампалари ўрнатилди. 41 кўп хонадонли уйнинг фасад қисми таъмирланди.
Бундан ташқари, инвесторлар орқали Иртиш дарёсининг икки қирғоғидаги осма кўприк остида жамоат майдони ташкил этилиб, Қабанбай батир кўчасидан Дулатов кўчасигача, Абай кўчасидан Шмидт кўчасигача бўлган қисмида ободонлаштириш ишлари амалга оширилди.
Комплекс ривожланиш режаси юқори стандартларга жавоб берадиган янги урбанистик ёндашув ва "яшил шаҳар" ғоясини ҳисобга олган ҳолда Семейни ривожлантиришнинг Бош режасини ишлаб чиқишни назарда тутади. Бунинг учун бюджетдан 384,4 миллион тенге ажратилди. Иш бошланди, охирги муддат – 2024 йилнинг июль ойи.
2023 йил якунларига кўра, 106,8 фоиз ўсиш суръати билан 363,6 минг квадрат метр уй-жой фойдаланишга топширилди.
Ўтган йили транспорт инфратузилмасини ривожлантиришга 12,8 миллиард тенге йўналтирилди. Жумладан, 235 километр маҳаллий аҳамиятга эга автомобиль йўлларига 9,9 миллиард тенге, 77 километр қишлоқ ичидаги автомобиль йўлларини ўртача таъмирлашга 2,9 миллиард тенге маблағ ажратилди. Семей шаҳрида 40 та кўча (50 километр) ўрта даражада таъмирланди.
Ўтган йили уй-жой коммунал хўжалиги соҳасида Семей шаҳрида 19,3 миллиард тенгега 24 километр иссиқлик тармоқлари янгиланди. Вилоятда сув таъминоти бўйича 53 та лойиҳа амалга оширилмоқда. Улардан 27 таси 2024 йилгача ўтиш даври ҳисобланади. 2023 йилда 6 та объект ишга туширилди.
Таълим соҳасида бугунги кунда вилоятда ўқувчилар учун 8600 та ўрин етишмайди. “Қулай мактаб” пилот миллий лойиҳаси доирасида 2023-2025 йилларда 5700 ўринли 11 та мактаб қуриш режалаштирилган. Ўтган йили 5 та мактаб қурилиши бошланган эди. Жорий йилда яна 6 та мактаб қурилиши бошланади. «KAZ Minerals Management» АЖ маблағлари ҳисобидан 1200 ўринли мактаб қурилмоқда. Таълим инфратузилмасини қўллаб-қувватлаш жамғармаси маблағлари ҳисобидан 510 ўринли 6 та кичик ихчам мактаб, мавжуд мактаблар учун 2100 ўринли 6 та қўшимча бино қурилиши амалга оширилади.
“Қишлоқ соғлиқни сақлаш тизимини модернизация қилиш” миллий лойиҳасини амалга ошириш доирасида вилоятда 2025 йилгача 10,8 миллиард тенгега 65 та бирламчи тиббий-санитария объектини қуриш режалаштирилган. Уларнинг 15 таси амбулатория, 10 таси фельдшерлик-акушерлик пункти, 40 таси тиббиёт пунктидир. Тиббий-санитария биринчи тиббий ёрдам муассасаларини муҳандислик-коммуникация инфратузилмаси тизимларига улаш асосий вазифалардан биридир. Бунинг учун туман ҳокимликлари томонидан лойиҳа-смета ҳужжатлари ишлаб чиқилган. Бугунги кунда 43 та лойиҳа ижобий хулосани олди. Бундан ташқари, ўтган йили ҳар бир туманнинг 5 йиллик ижтимоий-иқтисодий ривожланиш режалари тасдиқланди.
2023 йилда қишлоқларда инфратузилма лойиҳаларини амалга ошириш учун жами 35 миллиард тенге йўналтирилади. У сув таъминоти, йўлларни таъмирлаш, ободонлаштириш, кўчаларни ёритишни ўз ичига олади. Ўтган йили туманларда 213 километр йўл таъмирланди, 87 километр кўча ёритгичлари модернизация қилинди, 11 қишлоқда сув тармоқлари, 2 спорт иншооти ва 1 маданият саройи қурилди, 10 ижтимоий объектда капитал таъмирлаш ишлари амалга оширилди.
– Ижтимоий-иқтисодий жиҳатдан бой ҳудудни ҳар томонлама ривожлантириш бўйича қандай режаларингиз бор, яқин келажакда вилоятда қандай йирик объектлар пайдо бўлади ёки қурилади? Инвестициялар қандай жалб қилинади?
– Вилоятнинг 2028 йилгача бўлган инвестиция лойиҳалари жамғармасига умумий қиймати 2,2 триллион тенге бўлган 7,7 минг иш ўрни яратиладиган 28 та лойиҳа киритилди. Улар асосан рангли металлургия, агросаноат мажмуаси, тоғ-кон саноати, озиқ-овқат, ёғочсозлик ва қурилиш саноатидаги лойиҳалардир. 2023 йилда умумий қиймати 22,3 миллиард тенге бўлган 4 та инвестиция лойиҳаси фойдаланишга топширилди. Жорий йилда 470 та янги иш ўрни яратиш билан 12 та лойиҳани амалга ошириш режалаштирилган.
Умуман олганда, 2028 йилгача комплекс ривожлантириш режаси доирасида қуйидаги лойиҳаларни амалга ошириш режалаштирилган:
- Тоғ-конни қайта ишлаш заводининг кейинги қурилиши билан “Айдарли” мис кони ва “Жанар” ер ости сувлари конларини саноатда ўзлаштириш;
- Кунгабоқар ёғини қуйиш ва ўлчаб-қадоқлаш линиясига эга қайта ишлаш заводини қуриш;
- Кўкентау қишлоқ округидаги Суздаль конида металлургия заводининг СIL участкаси учун кўмирни десорбциялаш ва электролиз цехини қуриш;
- Хромитни бойитиш ва юқори углеродли феррохром ишлаб чиқариш заводини қуриш.
Бесқорағай ва Жарма туманларида 1 минг 800 ўринга мўлжалланган 2 та сут-сутчилик фермаси, 1 минг аҳолига мўлжалланган 1 та озиқ-овқат шохобчаси қуриш, ирригация тизимлари ва ирригация объектлари инфратузилмасини барпо этиш, қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини қайта ишлаш бўйича 3 та объект очиш, қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришини модернизация қилиш режалаштирилган.
Уржар туманида сайёҳлар оқимини кўпайтириш мақсадида «Alazone Arena» концерт аренасида «Alakol Fest» концерт-кўнгилочар ва спорт тадбирларини ўтказиш, 2025 йилда 3 та меҳмонхона ва ресторанлар қуриш ҳисобига ушбу аренани кенгайтириш режалаштирилган. Дам олиш базасини қуриш 2026 йилга мўлжалланган.
Комплекс ривожланиш режасида янги автомобиль қуриш, Семей шаҳридаги осма кўприкни таъмирлаш, шунингдек, Уржар қишлоғидаги аэропорт терминалини таъмирлаш кўзда тутилган. Шунингдек, 2024-2027 йилларда қуруқ порт ва логистика паркини ташкил этган ҳолда “Бақти-Аягўз” темир йўл линиясини қуриш режалаштирилган. Бундан ташқари, “Кеденттранссервис” АЖнинг Семей шаҳридаги юк участкаси негизида транспорт-логистика қувватларини ривожлантириш режалаштирилган.
Ҳозирда “Семей шаҳрида 3-ИЭМ қурилиши” лойиҳаси техник-иқтисодий асослашни ишлаб чиқиш босқичида. Аягўз, Курчатов шаҳарлари ва Кўкпекти қишлоғида иссиқлик манбаларини қуриш, Семей шаҳридаги қозонхоналар ва иссиқлик станцияларини реконструкция қилиш, Семей шаҳарларида иссиқлик, электр, сув таъминоти ва канализация тармоқларини янгилаш, шунингдек, Курчатов ва Аягўз шаҳарларида оқова сувларни тозалаш иншоотларини қуриш режалаштирилган.
Семей шаҳрида чиқиндиларни саралаш линиясини жойлаштириш учун янги замонавий қаттиқ маиший чиқиндилар полигонини қуриш бюджет маблағлари ҳисобидан вилоятни ривожлантириш комплекс режасига киритилган. Комплекс режани амалга ошириш юзасидан амалга оширилаётган чора-тадбирлар натижасида шаҳар ҳудудининг ихчам қурилиши, қарийб 14 мингта янги иш ўринлари яратилиши, муҳандислик-транспорт ва ижтимоий инфратузилма объектларидан самарали фойдаланиш ва ривожлантириш кўзда тутилган.
– Мамлакат маънавиятида алоҳида ўрин тутган Семей шаҳрини тарихий марказ сифатида ривожлантириш борасида қандай чора-тадбирлар кўрилади?
– Қозоғистон Республикасининг 2019 йил 26 декабрдаги “Тарихий-маданий мерос объектларини муҳофаза қилиш ва улардан фойдаланиш тўғрисида”ги Қонунининг 11-моддаси 2-бандига асосан “Семей шаҳар маданият ва тилларни ривожлантириш бўлими” давлат муассасаси; Абай вилояти "тарихий ва маданий қадриятларни аниқлайди, ўрганади, тиклайди", муҳофаза қилиш ва эксплуатация қилишни кучайтириш ва ривожлантиришни назорат қилади.
Маданият ва спорт ишлари вазирининг 2020 йил 14 апрелдаги “Республика аҳамиятига молик тарих ва маданият ёдгорликларининг давлат рўйхатини тасдиқлаш тўғрисида”ги 88-сонли буйруғи ҳамда Абай вилояти ҳокимлигининг 20 мартдаги 58-сонли қарорига асосан, 2023 йил “Маҳаллий аҳамиятга эга бўлган тарих ва маданият ёдгорликларининг давлат рўйхатини тасдиқлаш тўғрисида”ги қарори билан шаҳарда 68 та тарих ва маданият ёдгорликлари рўйхатга олинган. Улардан 10 таси республика, 58 таси маҳаллий ёдгорликлардир. 35 та архитектура ва шаҳарсозлик, 17 та монументал санъат, 16 та тарихий ва археологик ёдгорликлар мавжуд.
Тарихий-маданий объектларнинг 10 таси хусусий, 58 таси давлат муассасаларига тегишли. Биноларни таъмирлаш ишлари кўрсатилган муассасалар ваколатига киради. Айни пайтда ваколатли орган – Тарихий-маданий мерос объектларини муҳофаза қилиш муассасаси томонидан вилоятдаги тарихий-маданий мерос объектларини асраб-авайлаш бўйича “Йўл харитаси” ишлаб чиқилмоқда.
Шаҳардаги тарих ва маданият ёдгорликларини аниқлаш, ўрганиш, тиклаш, муҳофаза қилиш ва улардан фойдаланиш мақсадида Абай вилояти Семей шаҳар маданият ва тилларни ривожлантириш бўлими қошида малакали мутахассислардан иборат ишчи гуруҳи тузилди. 2023 йил 25 декабрь куни “Архитектура қадриятлари: ўтмишни акс эттирувчи тарихий бинолар” мавзусидаги ишчи гуруҳининг биринчи йиғилиши бўлиб ўтди, унда шаҳардаги бир қатор иншоотларни тарих ва маданият ёдгорликлари давлат рўйхатига киритиш масаласи кўриб чиқилди.
Шунингдек, ўлкашунос олимларнинг тавсияси асосида Найманбаев ва Бауиржан Момишули кўчалари кесишмасидаги биноларнинг тарихий қиёфасини тиклаш бўйича янги лойиҳа амалга оширилмоқда. Ҳозирда унинг эскизи ишлаб чиқилмоқда. Бу борада мунтазам ишлар олиб борилади.
– Семей вилояти мақомини йўқотгач, шаҳарнинг аҳволи ёмонлашди, коммунал тармоқлар бутунлай эскирган. Бугунги кунда Давлат раҳбарининг фармойишлари билан шаҳарга ҳам, вилоятга ҳам жиддий эътибор қаратилмоқда. Шаҳарда иссиқлик электр маркази ҳам қурилиши керак эди. Ушбу иншоот қурилиши қачон бошланади? Шаҳар аҳолиси ундан қачон фойдаланади?
– Вилоятдаги иссиқлик тармоқларининг умумий узунлиги 413 километр, жумладан, Семей шаҳрида 326 километрни ташкил этади. Эскириш даражасини пасайтириш мақсадида 2023 йилда Семей шаҳрида 24 километр иссиқлик тармоқларини модернизация қилиш бўйича 9 та лойиҳани амалга ошириш учун республика бюджетидан 19,3 миллиард тенге ажратилди. Улардан иссиқлик тармоқларини янгилаш бўйича 7 та (18,2 километр) лойиҳани амалга ошириш учун вилоят ҳокимлигига 3,5 миллиард тенге ажратилди. Бундан ташқари, 2023 йил июль ойида Семей шаҳрида 5,8 км магистраль иссиқлик тармоқларини янгилаш бўйича 2 та лойиҳани амалга ошириш учун Ҳукумат захирасидан 15,8 млрд тенге маблағ ажратилди.
2023 йил якунлари бўйича 24 километр магистраль иссиқлик тармоқлари режаси 100 фоизга ётқизилди. Бу, ўз навбатида, Абай вилоятидаги иссиқлик тармоқларининг эскиришини 75 фоиздан 66 фоизга қисқартирди. Бундан ташқари, 2023 йилги республика бюджетига ўзгартириш киритиш доирасида Семей шаҳрида 4 та лойиҳа, ўзгарувчан лойиҳаларни амалга оширишни бошлаш учун қўшимча 365,2 млн тенге ажратилди. Шунингдек, 2024-2026 йилларга мўлжалланган республика ва вилоят бюджети лойиҳасида 2024 йилда 9 та лойиҳани амалга ошириш учун 7,8 млрд тенге маблағ ажратилади.
Абай вилоятидаги ичимлик суви тармоқларининг узунлиги 3196,1 километрни ташкил этади. Унинг 47,5 фоизи (1517,9 километр) эскирган ва таъмирлашни талаб қилади. Семей шаҳрида ичимлик суви тармоқларининг эскириши 59,7 фоизга етди. 2023 йилда “Кучли ҳудудлар – мамлакат тараққиётининг драйвери” миллий лойиҳаси доирасида 12 та аҳоли пунктида ичимлик суви тармоқларини қуриш ва реконструкция қилиш ишлари амалга оширилди. Натижада 5 минг 720 нафар аҳоли тоза ичимлик суви билан таъминланди. 2024 йилда вилоятда сув таъминоти бўйича 53 та лойиҳа амалга оширилиши режалаштирилган.
Бугунги кунда Степной қишлоғидан “Семей шаҳридаги 3-ИЭМ қурилиши” лойиҳасини амалга ошириш учун ер участкаси белгиланди. Вилоят ҳокимлиги техник кўрсаткичлар бўйича таклиф киритди. Унга кўра, янги ИЭМнинг электр ва иссиқлик қуввати 360 МВт ва 1200 Гкал/соат бўлиши керак. Лойиҳанинг техник-иқтисодий асосларини ишлаб чиқиш якуний босқичда.
– Абай вилоятида мактабларда ўрин етишмаслиги айтилди. Бу муаммони қандай ҳал қиласиз?
– Бугунги кунда вилоятдаги 302 та мактабнинг 45 тасида 8 минг 698 ўқувчига ўрин етишмайди. Вилоятда “Қулай мактаб” миллий пилот лойиҳаси доирасида 5700 ўқувчига мўлжалланган 11 та мактаб (Семей шаҳри – 3600 ўринли 5 та мактаб, Аягўз тумани — 900 ўринли 2 та мактаб, Ақсуат тумани — 600 ўринли 2 та мактаб, Бесқарағай тумани - 300 ўринли 1 мактаб, Жарма туманида 300 ўринли 1 мактаб) қурилиши режалаштирилган.
Ўтган йили 3000 ўринли 5 та мактаб қурилиши бошланди, жорий йилда 6 та мактаб қурилишини бошлаш режалаштирилган.
2023 йилда лойиҳаларни амалга ошириш учун Миллий жамғармадан 8 020,0 млн тенге ажратилди. 2024 йил учун Миллий жамғармадан 12 092, 984 миллион тенге ажратилди. «KAZ Minerals Management» МЧЖ билан тузилган меморандум доирасида 2023 йилда Семей шаҳрида 1200 ўринли мактаб қурилиши бошланди.
“Абай вилоятини 2023-2027 йилларда ижтимоий-иқтисодий ривожлантириш комплекс режаси” доирасида қуйидаги қурилишлар режалаштирилган:
- 2100 ўринли 6 та умумтаълим мактабига қўшимча (Семей шаҳрида 2 та, Аягўзда 2 та) Таълимни қўллаб-қувватлаш ва инфратузилма жамғармаси маблағлари ҳисобидан;
- Таълимни қўллаб-қувватлаш ва инфратузилма жамғармаси ҳисобидан 510 ўринли 6 та кичик умумий ўрта таълим мактаби (Уржар тумани - 2, Жарма тумани - 2, Ақсуат тумани - 1, Бесқарағай тумани - 1).
