Жинсий заифлик ташхиси қўйилган эркаклар ҳам ЭКО орқали ота бўлиши мумкин - репродуктолог
PETROPAVL. Кazinform — Бугунги кунда бепуштлик ва жинсий ожизлик ҳукм эмас. Қозоғистонда «Аңсаған сәби» экстракорпорал уруғлантириш дастури доирасида бепуштлик муаммоси ҳал этилмоқда. "Пробиркадан чиққан" гўдак одатий ҳолга айланди. Бироқ, ЭКО ҳақида ҳали ҳам кам тушунча мавжуд. Шу муносабат билан Шимолий Қозоғистон вилояти бош репродуктологи Виктор Проценко мухбирнинг саволларига жавоб берди.
— Қачондан буён мамлакатимизда, жумладан, Шимолий Қозоғистон вилоятида экстракорпорал уруғлантириш йўлга қўйилган?
— Қозоғистонда ЭКО биринчи марта 1996 йилда Алматидаги “Экомед” тиббиёт марказида йўлга қўйилган. У 2010 йилда ШҚВда жорий этилган. Дастлаб республика бўйича бор-йўғи 100 квота ажратилган бўлса, 2010 йилдан бошлаб мингтагача квота ажратилди. Улар орасида вилоятга 15-25 квота берилган. «Аңсаған сәби» дастурига кўра, 2021 йилдан бошлаб республикага 7 минг, вилоятга 200 квота ажратилади. Тўрт йил ичида ШҚВга 777 квота ажратилди. Мамлакатда ЭКО 1996 йилдан бери бошланган бўлса, ҳозирда “пробиркадан чиққан" биринчи бола 28 ёшга тўлди.
— ЭКО орқали туғилган боланинг кейинги ҳаётини назорат қилиш мумкинми?
- Йўқ, улар ҳисобга олинмайди. Ваҳоланки, 2021 йилдан буён вилоятда 236 нафар аёл фарзанд кўрган бўлса, уларнинг 27 нафари эгизак фарзанд дунёга келтирган. Ўтган йили ЭКОда қатнашганлар бу йил туғишмоқда.
— «Аңсаған сәби» дастурида кимлар иштирок эта олмайди?
— Мажбурий ижтимоий тиббий суғурта доирасида ушбу дастурда бепул иштирок этиш мумкин. Пулли версияси ҳам мавжуд. Чет эл фуқаролари, фуқаролиги бўлмаганлар, 42 ёшдан ошганлар, уруғсиз эркаклар ва овариал захираси паст аёллар қатнаша олмайди.
— Агар эркакда жинсий заифлик бўлса, бу дастур орқали у биологик ота бўла оладими?
- Ҳа, бўлиши мумкин. Агар спермограммада сперма йўқлиги аниқланса, у ҳолда эркакка Micro-TESE операциясидан ўтиш тавсия этилади. Бу эркаклар ожизлигини даволашнинг юқори технологияли усули. Ҳаётий жинсий ҳужайралар микроскопик усуллар ёрдамида эркак уруғидан жарроҳлик йўли билан чиқарилади ва кейин ЭКО орқали қўлланилади.
— ЭКО пайтида боланинг жинсини танлаш мумкинми?
- Йўқ, бу мамлакатда қонун билан тақиқланган.
— Репродуктолог сифатида қандай касалликларга ёрдам бера олмайсиз?
- Агар аёл бачадонсиз бўлса, ёрдам бера олмайман. Шундай аёллардан бири бизга ёрдам сўраб келди, негадир операция ўтказилиб, бачадони олиб ташланган. Аммо у фарзанд кўришни хоҳлади, биз унга фақат суррогат онанинг ёрдамидан фойдаланишни таклиф қилдик.
Бундан ташқари, агар мижозда саратон, оғир диабет, 42 ёшдан ошган ва ёшга боғлиқ гормонал ўзгаришлар бўлса, биз ёрдам бера олмаймиз.
— Репродуктологга қачон мурожаат қилиш керак?
- Инсоннинг фарзанд кўриш имконияти чекланган. Шунинг учун ўз вақтида шифокорга мурожаат қилиш керак. Агар бир йилдан ортиқ ҳомиладор бўлмаган бўлса, эр-хотин мутахассисга бориб, текширувдан ўтиши лозим. Фарзандли бўлишни хоҳловчи аёлнинг ёши 35 ёшдан ошган бўлса, унинг тухумдонларидаги тухумдонлар захираси йилдан-йилга камайиб боради, агар ҳомиладорлиги охирига етмаса ва тез-тез ҳомиласи тушиб қолса, у мутахассис ёрдамига муҳтож.
Умуман олганда, агар аёл ортиқча вазнга эга бўлса, бу унинг ҳомиладорлигига салбий таъсир қилади. Бундан ташқари, ёмон одатлар - чекиш, стресс, инфекциялар, гормонал бузилишлар ва тухумдонларнинг паст захираси - кўпинча ҳомиладор бўлиш учун профессионал ёрдам талаб қилади.
- ЭКО орқали туғилган болалар касалванд бўлади дейишади, буни изоҳлаб беринг...
- Йўқ, бу нотўғри фикр. Ҳеч қандай фарқ йўқ, умуман олганда, бу ҳақда жамоатчилик орасида бир неча миш-мишлар тарқалди, масалан, "пробирка"да туғилган бола келажакда бепушт бўлади, ЭКО қилдирган аёл саратон касаллигига чалинади ёки сунъий уруғлантириш орқали фақат эгизаклар, ёки уч эгизаклар ёки касал ва ақли заиф бола туғилади, агар сиз бир неча марта ЭКО қилдирсангиз, табиий равишда ҳомиладор бўласиз - буларнинг барчаси ёлғон, афсона.
Умуман олганда, ЭКО генетик материални қайта ишлаш билан шуғулланмайди, биз бунга аралаша олмаймиз. Бу усул уруғланиш даврида ва ундан кейин аёл танасида юзага келадиган табиий жараённи такрорлашга ҳаракат қилади. Илмий тадқиқотлар натижаларига кўра, табиий равишда ва экстрокорпарал уруғлантириш орқали туғилган болалар ўртасида фарқ йўқ.
