Жанубий Корея президенти нега бундай таваккал қилди
ASTANA. Kazinform – 3 декабрь куни президент Юн Сок Ёль Жанубий Кореяда ҳарбий ҳолат жорий этилишини эълон қилган воқеа тезда тарқалди. Бироқ, парламентга буниннг олдини олишга овоз бериш учун кўп вақт талаб этилмади. Бу, бир томондан, мамлакатдаги демократик институтларнинг мустаҳкамлигини кўрсатса, иккинчи томондан, уларнинг заифлигини кўрсатади. Kazinform халқаро шарҳловчиси ушбу мамлакатда содир бўлган воқеалар сабабларини аниқлашга ҳаракат қилди.
Жанубий Корея демократияси
Ҳар ҳолда, 3 декабрь Жанубий Кореянинг 1948 йилдан бери ҳарбий диктаторлар, давлат тўнтаришлари, қўзғолонлар, оммавий қатағонлар ва ҳатто 1979 йилда маҳаллий Марказий разведка бошқармаси бошлиғи қўлида президент Пак Жонг Хи ўлдирилиши билан боғлиқ шов-шувли тарихига нисбатан тинч ўтди.
Бу воқеада энг ҳайратланарлиси Тобуро демократик партияси ва бошқа бир қатор депутатларнинг парламентга киришига тўсқинлик қилиши керак бўлган ҳарбий хизматчилар орасидан бинога кириб келгани эди. Уларнинг баъзилари панжарадан сакраб ўтган, бошқалари эса бинонинг иккинчи даражали кириш эшиги орқали кирган. Парламентга йиғилган 300 депутатдан 190 нафари ҳарбий ҳолат жорий этиш тўғрисидаги қарорни бекор қилиш учун овоз берди.
Шундан сўнг аскарлар ўз казармаларига қайтишди ва президент Юн Сок Ёль ўз қарорини бекор қилди. Энди у ўз ихтиёри билан истеъфога чиқадими ёки ишончсизлик вотумига дучор бўладими, деган савол туғилади. Шунда уни судга бериш эҳтимоли юқори бўлади. Умуман олганда, Жанубий Кореяда президентлар нисбатан тез-тез судланади. Ҳарбий диктаторлар Чон Ду Хван ва Ро Дэ У ва бошқа фуқаролик президентларни эслаш кифоя. Мисол учун, Чон Ду Хван 1979 йилги ҳарбий тўнтаришда иштирок этгани ва Кванжудаги намойишчиларга қарата ўқ узгани учун дастлаб ўлимга ҳукм қилинган, бироқ кейинчалик умрбод қамоқ жазосига алмаштирилган. Аммо кейинроқ кечирди. Ро Дэ У 22 йил қамалмаган бўлса-да, кейинчалик уни авф этган.
2008 йилда собиқ президент Но Му Хён акасининг коррупция бўйича ишида гувоҳ бўлган ва ўз жонига қасд қилган. 2018 йилда собиқ президент Ли Мён Бак коррупцияда айбланиб, 15 йилга қамалган эди. Бу ҳолатда коррупция иши унинг укаси билан боғлиқ эди. Ўша йили собиқ президент, 1979 йилда ўлдирилган Пак Чунг Хининг қизи Пак Кин Хе коррупция ва давлат сирларини ошкор қилганликда айбланиб, 24 йилга қамалган эди.
Умуман олганда, Корея демократияси жуда қаттиқ, аммо маҳаллий ҳарбий диктатуралар ҳам худди шундай қаттиқ. Жанубий Кореянинг биринчи президенти Ли Син Ман ҳам қатъий сиёсатчи бўлган, аммо 1960 йилги қўзғолон пайтида ҳокимиятдан ағдарилган. Ушбу оғир дамларни эслаган жанубий кореяликлар жуда сабрсиз бўлишади.
Қарама-қаршиликнинг мақсади нима?
Аслида президент Юн Сок Ёльнинг ўзи Жанубий Кореянинг нотинч сиёсий ҳаётининг маҳсулидир. У собиқ бош прокурор бўлган ва коррупцияга қарши курашиб ўз номини қозонган. Бироз ёпиқ жамиятда юқори лавозимли амалдорларни ҳам, йирик тадбиркорларни ҳам жиноий жавобгарликка тортадиган бундай прокурор одатда жуда ёпиқ, ҳатто сирли шахс бўлиб, ундан ҳамма қўрқади.
Бироқ, Жанубий Корея демократик давлатида бош прокурор жамоат арбоби бўлиши керак. Охир-оқибат, у катта сиёсатга аралашади. Масалан, 2020 йилда турли партиялар сиёсатчилари иштирокида “Сайлов тўғрисида”ги қонуннинг бузилиши, шунингдек, Улсан шаҳар ҳокими сайлови пайтидаги фирибгарлик ҳолатлари юзасидан текширув ўтказилди. 2020 йил ноябрь ойида Юн Сок Ель ўз лавозимидан четлаштирилди. У норозилик билдирди ва лавозимидан четлаштиш тўхтатилди.
Умуман олганда, у 2021 йилнинг мартигача кутди ва ниҳоят истеъфога чиқиш ҳақида ариза берди. Шундай қилиб, Юн Сок Ёль жуда безовта одам, буни унинг баъзи шахсий хусусиятлари билан изоҳлаш мумкин. Ҳар ҳолда, бундай шароитда ишлаш, албатта, асабийлаштиради.
2022 йилда у консерватив "Халқ кучи" партиясига қўшилди. Жамиятда машҳур бўлган коррупцияга қарши курашчининг сайловолди салоҳияти яхши эканлиги аниқ. Бироқ, у сиёсат ва иқтисод масалаларида унчалик малакали эмас эди. Бу унинг 2022 йилги президентлик сайловларида ғалаба қозонишига тўсқинлик қилмади.
Бироқ 2024 йил апрелида бўлиб ўтган парламент сайловларида мухолифатдаги Тобуро демократик партияси ғалаба қозонди ва 170 ўринни қўлга киритди. Натижада парламент ва президент ўртасида низолар келиб чиқди. “Тобуро” партияси президент томонидан тайинланган одамлар – мудофаа ва ички ишлар вазирлари, прокурорлар, жами 22 нафар мансабдор шахсларни ишдан олишга уринди.
Бундан ташқари, Юн Сок Ёльнинг ўз партияси - "Халқ кучи" ўртасида низолар келиб чиқди. Кўриниб турибдики, партия ўз мағлубиятини президент сиёсати контекстида кўриб чиқди. 2024 йил октябрь ойида “Халқ кучи” партияси раиси Хан Дон Хун президентни рафиқаси ва 2024 йил апрель ойидаги сайловлар билан боғлиқ коррупцион можарога аралашгани учун очиқчасига узр сўрашга чақирди. Бундай нотинч вазиятлардан кейин Юн Сок Ёльнинг асаблари кўзга ташланиши мумкин. Шу боис, авваллари ҳуқуқ-тартибот идоралари вакили бўлган ва Жанубий Корея сиёсатчиларига хос ҳусусиятга эга бўлган у таваккал қилган кўринади.
Қолаверса, парламентни жуда қаттиқ айблашдан нарига ўта олмади. Унинг сўзларига кўра, “миллий ассамблея жиноий гуруҳлар уясига айланиб, мамлакатнинг суд-маъмурий тизимини фалаж қилишга, қонунчилик диктатураси орқали либерал демократия тизимини ағдаришга уринмоқда”. У, шунингдек, таҳдид Шимолий Корея ва “маҳаллий давлатга қарши унсурлар”дан келганини даъво қилди.
Эҳтимол, Юн Сок Ёль ҳарбийлар ва ўнг қанот консерватив кучларнинг қўллаб-қувватлашига ишонган. Аммо Жанубий Кореянинг ҳозирги ҳолатида биз ҳарбий тўнтаришлар даврига қайтишни кута олмаймиз. Албатта, назарий жиҳатдан ҳамма нарса мумкин. Бироқ, маҳаллий ҳуқуқ-тартибот идоралари 1979 йил руҳида куч ишлатишга тайёр эмас. Шунинг учун ҳам депутатлар парламентга нисбатан эркин кириб, овоз беришди. 1960-1980 йилларда улар депутатларга бу ишни қилишга рухсат бермаган бўларди.
Ўтмишга қайтиш мумкин эмас
Замон ўзгармоқда. Юн Сок Ёль Жанубий Кореяни ўтмишга қайтармоқчи эди. Ҳар ҳолда бу мамлакатда 1979 йилдан бери ҳарбий ҳолат эълон қилинмаган. Аммо охир-оқибат, бу ҳам худди Гегельнинг “тарих икки марта такрорланади, аввалига фожиа шаклида, иккинчиси эса ҳазил шаклида” дея таъкидлаганидек бўлди.
Демократик партия чап-либерал бўлса ҳам ва Шимолий Кореяни унчалик танқид қилмаса ҳам, бу унинг Жанубий Кореяда 1940 йиллар охиридаги Ли Син Ман давридагидек "қизиллар" ва "оқлар" ўртасида одатий зиддиятни келтириб чиқариши мумкин дегани эмас. Ли Син Ман давридаги можарода ўн минглаб одамлар ҳалок бўлди.
