Жанубий Корея атом электр станциясининг асосий хусусиятлари нимада

ASTANА. Кazinform - Маълумки, 6 октябрь куни мамлакат аҳолиси АЭС қурилиши бўйича якуний қарорни қабул қилади. Ўша кунга режалаштирилган умумхалқ референдумида “Қозоғистонда атом электр станцияси қурилишига розимисиз?” деган саволга ҳамюртлар аниқ жавоб беришади. Таъкидлаш жоизки, сўнгги пайтларда мамлакат аҳолиси АЭС қурилишини қўллаб-қувватлаётганлар сони ортиб бормоқда. Масалан, “Демократия институти” жамоат бирлашмаси томонидан август ойида ўтказилган сўровда АЭС қуриш ғоясини қўллаб-қувватловчилар сони 53,1 фоизни ташкил этган бўлса, жорий ойда уларнинг сони 60,2 фоизга етди.

“Қозоғистон атом электр станциялари” МЧЖ миллий ядро маркази ва Ядро технологиялари хавфсизлиги илмий-техника маркази мутахассисларини жалб этган ҳолда жаҳон даражасидаги реактор етказиб берувчиларнинг технологияларини чуқур ўрганди. Ушбу тадқиқотлар натижасида энг истиқболли вариантлар танлаб олинди ва тўртта етказиб берувчидан иборат қуйидаги қисқа рўйхат тузилди:

• Хитой CNNC компаниясининг HPR-1000 реактори;
• Кореянинг KHNP компаниясининг APR-1400 APR-1000 реакторлари;
• Россиянинг "Росатом" компаниясининг ВВЭР-1200 реактори;
• Франциянинг EDF компаниясининг EPR-1200 реактори.

Бугунга қадар мамлакат атом саноати мутахассислари Франциядаги EDF, Хитойнинг CNNC, Жанубий Кореядаги KHNP ва Россиянинг Росатом компаниялари томонидан бошқариладиган АЭСларда бўлиб, уларнинг фаолияти билан яқиндан танишдилар. Булар орасида Корея атом электр станциясига алоҳида тўхталишни лозим кўрдик.

Бу мамлакатда 26 та реактор ишламоқда. Улар давлатга зарур бўлган умумий электр энергиясининг 30 фоизини ишлаб чиқаради. Улардан бири – Син-Ханул-2 реактори фақат ўтган йили фойдаланишга топширилган эди. Сеул-3 ва Сеул-4 реакторлари қурилмоқда. Бундан ташқари, 2 та реактор ўз фаолиятини тўхтатган. Корея компаниялари томонидан қурилган битта атом электр станцияси эса хорижда, яъни Бирлашган Араб Амирликларида ишлаб турибди. Корея ва БААдаги атом электр станциялари APR-1400 реактори билан ишлайди.

APR-1400 - Корея электр энергияси корпорацияси (KEPCO) томонидан ишлаб чиқилган сув-сувли реактори. У учинчи авлод реактори ҳисобланади ва Жанубий Кореянинг KHNP ва KEPCO компаниялари томонидан ишлаб чиқилган 1000 МВт қувватга эга икки контурли OPR-1000 ядро реакторининг такомиллаштирилган версиясидир.

APR-1400 реактори 1992 йилда ишлаб чиқилган бўлса-да, у Корея ядровий хавфсизлик институтидан фақат 2002 йил май ойида мувофиқлик сертификатини олди. 2014 йил декабрь ва 2015 йил март ойларида аризалар АҚШ ядровий тартибга солиш комиссиясига топширилди. Шундай қилиб, қайд этилган реактор АҚШнинг асосий хавфсизлик тавсияларига жавоб бериши тасдиқланди. 2017 йил октябрь ойида Европа атом электр станциялари бўйича коммунал хизматларнинг техник маслаҳат гуруҳи реактор лойиҳасини маъқуллади. Ва 2019 йил август ойида АҚШ Ядровий тартибга солиш комиссияси APR-1400 реакторини сертификатлаб, тузилма АҚШ хавфсизлик талабларига тўлиқ жавоб беришини тасдиқлади.

Агар Қозоғистон умумхалқ референдуми натижасида АЭС қурилиши бўйича ижобий қарор қабул қилса, Жанубий Корея атом электр станциясини қуриш учун айнан шу реакторни таклиф қилмоқчи.

Жанубий Кореяда атом электр станциясини 4 қисмдан иборат дейиш мумкин: реактор биноси, ядровий чиқиндиларни сақлаш омбори, турбина биноси ва назорат зонаси. Реактор жойлашган бино эса гумбаз шаклида қурилади. Ташқаридан қарасангиз, Астанадаги Миллий архивнинг гумбазли қисмини эслатади. Дастлаб, бино қуриладиган майдоннинг пойдеворига гранит тош ётқизилиб, устига бетон қуйилади. Гумбазнинг баландлиги 72 метрни ташкил қилади. Бу 24 қаватли бинонинг баландлигига тенг. Унинг диаметри 54 метрни ташкил қилади. Девор қалинлиги 1 метр 37 сантиметр. Девор атрофига диаметри 57 мм бўлган арматура солинади ва гумбаз бўйлаб 6 мм бўлган ўнлаб арматуралардан тўқилган қўшимча қалин темир арқон ўрнатилади. Кейин бетон қуйилади. Бундай қалинликдаги девор ва кўплаб арматура билан қуйма реакторда тўсатдан авария юз берганда радиациянинг ташқарига тарқалишини олдини олади. Ташқаридан самолёт урилган бўлса ҳам, тўп билан ўқ узилса ҳам бардош беради. У 900 000 тонналик зарбага бардош бера олади.

Реакторда электр энергияси ишлаб чиқариш учун 900 мингга яқин ядро ёқилғиси бўлган капсула ишлатилади. Капсула - асоси 20 см, узунлиги 4 метр, ҳар бир девор бўйлаб 16 та темир таёқчали қурилма. Бундай қурилманинг вазни 640 кг ни ташкил қилади. 241 та шундай капсула зудлик билан реакторга жойлаштирилади ва улардан 10 таси 1,5 йилдан кейин алмаштирилади. Ушбу капсулаларни алмаштириш учун реакторнинг ишлаши 7-10 кунга вақтинча тўхтатилади. Айтиш жоизки, битта кичик ядровий ёқилғи, яъни боланинг бармоғидек катталикдаги 15 тонна кўмирни электр энергияси билан таъминлашга қодир.

Реактор жойлашган участканинг пастки қаватида сарфланган капсулалар учун сақлаш хонаси мавжуд. Омбор кенглиги тахминан 10 метр ва узунлиги 15 метр бўлган ҳовуздир. Ҳовуз 100 фоиз борат кислотаси билан тўлдирилган. Сеул-1 реактори остидаги шундай ҳовузда 200 та капсула сақланади. Сақлаш муддати - 20 йил. Агар бу даврда ҳовуз тўлган бўлса, у бошқа омборга ўтказилади. Ядро ёқилғиси қуввати тугаб, яроқсиз ҳолга келгандан кейин ҳам иссиқлик чиқаришда давом этади. Мисол учун, 200 та капсулани ўз ичига олган ҳовуздаги борат кислотасининг ҳарорати 30 даража. Ва агар ҳовузда тоза сув бўлса, унда унинг ҳарорати бундан анча юқори бўлади, яъни капсула нурланишни давом эттиради. Шу боис жанубий кореяликлар ядровий ёқилғи чиқиндиларини кўмиб ташлаш каби чорани ўйлаб ҳам кўришмайди.

Сеул атом электр станцияси реакторни совутиш учун Сариқ денгиздан сониясига 50 тонна сув олади. Реактор бу сувни 324 даражага қадар иситади ва уни қувур линияси орқали буғ генераторига помпалайди. Буғ генераторида сув 240 градусгача камаяди ва юқори босимли турбинага етади. Шундай қилиб, ротор бўйлаб пичоқларни айлантириб, электр энергиясини ишлаб чиқаради. Турбинадаги босим - 158 бар (босим ўлчов бирлиги). Пичоқлар бир дақиқада 1800 айланишни амалга оширади ва 24000 вольт электр энергияси ишлаб чиқаради. Юқори босимли турбинада сув 10-40 даражагача совийди. У денгизга қайтиб келганида эса сувнинг ҳарорати тахминан 7-8 даражани ташкил қилади. Умуман олганда, бу реакторларда ишлатиладиган сув буғланади ва 0 фоизга тенг ҳавога тарқалади. Денгизга оқизилган сув радиация таъсирига учрамайди. Ахир реактор совутиш суви ва денгиз суви бир-бирига аралашмайди, яъни ёпиқ цикл технологияси қўлланилади.

Айтиш жоизки, яқинда Атом электр станцияси қурилишини қўллаб-қувватлаш бўйича Халқ штаби ташкил этилган эди. Унинг таркибига 6 та сиёсий партия, шунингдек, 20 га яқин республика жамоат бирлашмаларининг 250 га яқин вакили кирди. Штабнинг мақсади - АЭС қуришнинг илғор ғояси атрофида одамларни тўплаш. Бугун штаб вакиллари мамлакатнинг барча ҳудудларида халқ билан учрашиб, кенг кўламли тушунтириш ишларини олиб бормоқда.