Жанубдан шимолга кўчириш дастури: камчиликлар қачон тузатилади
ASTANA. Kazinform – Бир неча йиллардан буён Қозоғистоннинг жанубий вилоятларидан меҳнат талаб қиладиган шимолий ҳудудларга фуқароларни ихтиёрий равишда кўчириш дастури амалга оширилмоқда. Кўриниб турибдики, аниқ мақсад ва катта маблағ ажратилган ушбу дастур қониқарли натижа бермаяпти. “Қозоғистон Республикасининг шимолий ҳудудларидаги демографик вазият: демографик таҳлил моделлари ва усуллари” мавзусида уч йиллик тадқиқот ўтказган олимлар шундай хулосага келишди.
Астанадаги С.Сейфуллин номидаги Қозоғистон қишлоқ хўжалиги университетида мазкур илмий тадқиқот натижалари муҳокамасига бағишланган халқаро конференцияда мазкур таълим муассасаси доценти, лойиҳа раҳбари Қайрат Бодаухан мамлакатдаги демографик вазият, жумладан, аҳоли сонининг камайиши, урбанизация ва шимолий ҳудудларда туғилишнинг камайиши ва бу билан боғлиқ равишда махсус давлат дастури қабул қилинган билан боғлиқ муаммолар ҳақида гапирди.
“Биз кўчиришни ўз-ўзидан амалга оширдик ва натижага эътибор бермадик. Шимолий вилоятлар муҳожирларни тўғри қабул қилмаган ва дастурни тўғри амалга оширмаган деб бўлмайди. Ахир, бошқа мутахассислар ўзларига керакли соҳага эмас, ўзлари хоҳлаган соҳага кўчиб ўтишди. Жумладан, жанубий ҳудудда ишсиз бўлиб, банклардан кредит олиб, тўлай олмаётган фуқаролар, яъни кам таъминланганлар ўз аҳволини яхшилаш ниятида шимолга йўл олди. Ва улар шимолга боришса ҳам, талаб йўқ. Бу нарсалар катта муаммоларни келтириб чиқаради. 5 йилдан бери амалга оширилаётган дастур самарасиз эканига гувоҳ бўлдик. Агар сиз шимолга кўчсангиз, бу сиз учун ҳамма нарса қилинади дегани эмас. Биринчидан, менталитет бошқача. Иккинчидан, шимолнинг баҳори жанубнинг баҳорига тенг. У ерга бориб яшаш жуда қийин, қиш 6 ой давом этади”, – деди олим.
Унинг фикрича, дастурнинг сифатсиз амалга оширилишига илмий асосланган тадқиқотларнинг йўқлиги сабаб бўлмоқда.
“Кўпинча биз “шунча одамни кўчирдик”, “шунча пул ажратдик”, “кўп одам келди” каби сонли маълумотлар билан чекланамиз. Лекин натижаси маълум эмас, яъни кўп ҳолларда ҳатто “Кўчиб келганлар қандай қилиб ўрнашиб қолдилар?”, “Қанчаси қайтиб кўчиб кетди?”, “Уларнинг аҳволи қандай?”, “Улар қайсидир даражада кейинги миграция оқимига ижобий таъсир кўрсатди?" , "Ҳудуддаги ишчи кучи етишмаслиги муаммосини ҳал қилишга ҳисса қўша олдими?" Кўп масалалар эътиборга олинмайди”, – дейди олим.
Павлодар вилоятидан парламент депутати этиб сайланган Жарқинбек Амантайулининг фикрича, ички миграцияни жонлантириш, хориждан одамларни жалб этиш ва аҳолини қишлоқларга доимий жойлаштириш учун инфратузилмани ривожлантириш зарур. Ахир жанубдан кўчиб келган фуқаролар бор, лекин бир қишдан кейин яна кўчиб кетишади. Натижада давлат томонидан ажратилаётган маблағлар исроф бўлмоқда. Бундан ташқари, у тадқиқот лойиҳаси раҳбарининг ишчи кучи ҳақидаги фикрига қўшилади.
“Аҳоли зич жойлашган ҳудудлар кўпинча ижтимоий заиф гуруҳларни шимолга кўчиради. Шунда шимолдаги маҳаллий ижроия органлари ўз муаммоси билан шуғулланиши керак бўлади. Албатта, давлат томонидан кўрсатиладиган барча ёрдам кўрсатилади. Бироқ маҳаллий маъмуриятлар уларни ишчи кучи керак бўлган жойларда ишга жойлаштира олмайди. Шунинг учун бу масалани илмий нуқтаи назардан ўрганиш жуда муҳимдир. Туркистон шаҳрини қайта тиклаш ва ўзгартиришга ҳаракат қилганимизда ички ҳаракат секинлашганини сездик. Зеро, Астана қургандек келажаги порлоқ шаҳарга одамлар, айниқса, ёшлар оқими кўпайди. Шимолда ҳам шундай катта лойиҳани бошлаш керак. Шаҳарга сиёсий аҳамият ва янги оҳанг берилиши керак. Ўшанда ёшларнинг ўзи ҳам ўша шаҳарга оқиб келади, деб ўйлайман”, – деди Мажилис депутати.
Мажилис депутати Нурлан Ауесбаев ҳам “Фуқароларни жанубдан шимолий ҳудудларга ихтиёрий кўчириш дастури” номи ва мазмуни жиҳатидан яхши, лекин керакли натижа бермаётганини таъкидлайди.
“Тўғрисини айтсам, жанубда ҳам, шимолда ҳам маҳаллий маъмуриятлар бу масала билан яхши ишламаяпти. Ахир тарғибот йўқ, бошқа муаммолар ҳам бор”, – деди депутат.
Шимолий ҳудудлардаги демографик вазият бўйича тадқиқот лойиҳаси раҳбари Қайрат Бодаухан ҳам ишлаб чиқариш марказлари ва йирик университетлар очиш орқали одамларни жанубдан ихтиёрий равишда кўчиб ўтишга ва у ерга жойлашишга ундаш мумкинлигини таъкидлайди.
“Озгина ёрдам бериб, уй-жой бериб, уларни барқарорлаштирамиз, деб айта олмаймиз. Умуман олганда, тадқиқот натижасида биз маълум хулосаларга келдик. Албатта, бу барча муаммоларни ҳал қилади, деб айта олмаймиз. Лекин, илмий изланишлар олиб бориб, ўша ҳудудларда бўлиб, кўчиб келганлар билан суҳбатлашиб, минтақадаги демографик вазият юзасидан мутахассисларни жалб этган ҳолда тадқиқот олиб бориб, маълум бир хулосага келдик. Шимолий ҳудудларда аҳоли сони йил сайин камайиб бормоқда. Масалан, 10 000 киши кўчса, 18 000 киши қайтиб кўчиб ўтади. Демографик прогнозларга кўра, 2050 йилга бориб бу минтақа аҳолиси 30 фоизга камайиши мумкин. Биз бу муаммони ўрганиб, парламент даражасида таклиф киритяпмиз. Шимолий ҳудудларда аҳолини сақлаш, уларнинг ижтимоий-иқтисодий аҳволини яхшилашга ёрдам берадиган комплекс дастур ишлаб чиқиш жуда муҳим”, – деди Қайрат Бодаухан.
Сенат депутати Бекбол Оринбасаров эса қишлоқлардан шаҳарга тўсатдан кўчиб кетиш жараёнидан хавотирда.
“Аввалроқ урбанизация 25 фоизга етган бўлса, сигнал бериш зарурлиги айтилганди. Ҳозир эса урбанизация 75 фоизга етди, деб мақтанамиз. Бу эртага қаерга олиб боради? Одамлар йирик шаҳарлар ва мегаполисларга оқиб келишмоқда. Уларга қандай иш топамиз ёки эртага халқни ким боқади? Бу масалаларни тизимли равишда ўйлаб кўриш керак. Бу давлат ва миллий хавфсизлик масаласидир. Агар яқин келажакда амалга оширилиши керак бўлган йирик лойиҳалар бўлса, уларни имкон қадар шимолий ҳудудларда амалга оширишимиз ва шу орқали аҳолини миграцияга ундашимиз керак. Ақмола пойтахтимизга айланишига ҳеч биримиз ишонмасдик. Энди эса у миллиондан ортиқ аҳолиси бўлган шаҳарга айланди”, – деди сенатор.
