Жаннат меваси: қозоғистонликлар йилига 35 минг тонна хурмо истеъмол қилишади
Одатда Рамазон ойи келиши билан хурмога талаб ортади. Бир ой давомида бу маҳсулот бутун дунё мусулмонлари дастурхонидан узилмайди, чунки хурмо ўзининг озуқавий хусусиятлари билан қадимдан маълум бўлган. Бунга илмий далиллар етарли. Қозоғистонликлар хурмони қанчалик тез-тез истеъмол қиладилар ва улар бизга қайси давлатдан келишади ва уларнинг шифобахш хусусиятлари қандай? Kazinform мухбири шарҳини тақдим этамиз.
Хурмо - ифторлик таомномасининг асосий меваси
Ҳа, хурмо Қуръони Каримда зикр этилган мевалардан бўлиб, Пайғамбаримиз (с.а.в.) хурмо ёки сув билан ифторлик қилардилар. Шунинг учун хурмо билан оғиз очиш суннат эканини билган мусулмонлар дастурхонга хурмо қўйишни анъанага айлантирган.
Айрим ҳадисларда – Муҳаммад пайғамбар (с.а.в.) издошлари томонидан ёзилган ҳикматлар тўпламида хурмо “жаннат меваси” деб аталади. Дин олими ва муҳаддис Абу Исо ат-Термизий (824) хурмони қуйидагича таърифлайди:
“У заҳарланишга қарши хусусиятга эга. Кимки кунни еттита сиқилган (ажва) хурмо билан бошласа, у куни заҳарланиш ва жодугарлик хавфи йўқдир».
“Қанзул-уммол” ҳадислар тўпламидаги 26-ҳадисда эса:
"Эрталаб оч қоринга хурмо истеъмол қилинг, чунки улар қуртларни ўлдиради", дейилади.
Ҳа, Рамазон рўзасини хурмо билан очиш тавсия этилади, чунки хурмонинг озуқавий кучи жуда кўп, у витамин ва минералларга бой.
Оиша онамиз (р.а.) айтишларича, Пайғамбаримиз (с.а.в.) янги пишган хурмо билан, янги пишган хурмо бўлмаса, қуруқ хурмо билан, у йўқ бўлса, сув билан оғиз очган (Абу Довут, Сиём, 21). Хурмо билан оғиз очиш суннат эканини билган мусулмонлар муқаддас ойда дастурхонга хурмо қўйишни анъанага айлантирган. Хурмони таом шоҳи ҳам дейиш мумкин. Унинг таркибидаги катта миқдордаги шакар кун давомида рўзадорнинг танасининг заифлигини йўқотади, шунинг учун мутахассислар хурмони бошқа вақтларда ҳам тез-тез истеъмол қилишни маслаҳат беришади.
“Қуръонда тилга олинган барча мевалар, жумладан, хурмо ҳам инсон организмига фойдали, кўплаб касалликларга даво эканлигини замонавий тиббиёт исботлаган. Бу фикрлилар учун сабоқдир. Айниқса, меваларнинг пишганлиги ва улардаги бой минерал ва витамин заҳиралари ажабланарли эмас. Уларнинг барчаси бир тупроқда ўсган бўлса-да, ранги ва таъми ҳар хил”, — дейилади Қозоғистон мусулмонлари диний бошқармаси расмий сайтида.
Умуман олганда, исломда хурмонинг алоҳида ўрни бор. Хурмо сўзи Қуръони Каримда 20 мартадан ортиқ учрайди.
Замонавий тиббиётнинг кашфиётлари деярли барча қадимги позицияларни тасдиқлайди. Хурмо шифобахш хусусиятларга эга. Баъзи экспертларнинг таъкидлашича, кунига 2 та хурмо инсон танаси учун зарур бўлган кунлик витамин ва минералларни ўз ичига олади. Ҳақиқатан ҳам шундайми, келинг, ушбу маҳсулот таркибига назар ташлайлик. Қуйидаги инфографикада 100 г хурмо таркибидаги витамин ва минераллар миқдори кўрсатилган.
1 хурмода Б5 витамини - 16%, калий - 14,8%, кремний - 553,7%, магний - 17,3%, марганец - 13,1%, мис - 20,6%, хром - 118% мавжуд.
Хурмо қон босими, асаб тизими, ақлий фаолият, қон ҳосил бўлиш жараёни ва мушак тизимининг тўғри ишлашига ижобий таъсир кўрсатади. Мева таркибида кўриш ва тиш саломатлиги учун фойдали бўлган А витамини ва фторид ҳам мавжуд.
Хурмо ҳам антибактериал хусусиятга эга, шунинг учун улар инсон саломатлиги учун хавфли бўлган ҳеч қандай бактерия, микроб ёки паразитларни олиб юра олмайди. Бундан ташқари, уни оч қоринга истеъмол қилиш паразитларни ва патоген бактерияларни ўлдиради.
Бундан ташқари, хурмони камқонлик, қондаги холестеринни камайтириш, касалликдан кейин саломатликни тиклаш, ошқозон-ичак ва ошқозон ости бези саратонининг олдини олиш учун истеъмол қилиш мумкин.
Ҳомиладор аёллар ҳам ушбу мевани истеъмол қилишлари керак деб ишонилади:
"Туғриқ пайтида аёлга хурмо беринг. Агар унга янги хурмо беролмасангиз, қуритилганидан беринг, чунки аёл учун хурмодан афзалроқ мева йўқ” (Умдат ал-қори, 68).
Хурмо туғруқдан кейинги даврда онанинг соғлиғини тиклаш учун ҳам фойдалидир. Агар эмизикли оналар хурмо истеъмол қилсалар, бу болани ҳар томонлама ривожланиши учун муҳим бўлган витаминлар билан бойитиб, чақалоқ танасининг кўплаб касалликларга чидамлилигини оширади.
Қозоғистонга хурмо қайси давлатлардан олиб келинади?
«QazTrade» савдо сиёсатини ривожлантириш маркази маълумотларига кўра, сўнгги олти йилда – 2018-2023 йилларда мамлакатимизга 24 та давлатдан хурмо импорт қилинган. Асосий экспортчилар Эрон, Исроил, Жазоир, Саудия Арабистони, Тунис, Иордания. Ўтган йили Қозоғистонга қарийб 16,2 минг долларга 35,6 минг тонна хурмо олиб келинган. Коронавирус пандемияси даврида истеъмол 43 минг тоннагача ошди.
Аксарият хурмолар Эрондан сотиб олинади. 2023 йилда бу мамлакатдан 28 минг тоннадан ортиқ импорт қилинган.
Нархлар импорт қилинадиган хурмо турига қараб ҳам фарқланади. Ҳеч бир ваколатли орган қайси давлатда хурмонинг килограмми қанча туришини айта олмади. Мамлакатимизда буни ҳеч ким кузатмайди. Шундай қилиб, биз фақат умумий миқдорни билдик.
Дарвоқе, дунёда энг машҳур хурмо навлари асосан Марокаш ва Исроилда етиштириладиган карамел таъмли меджул ва Деглет-нур – Жазоир, Тунисда қуруқ, аммо ажва навлари Исломда ўзига хос ўринга эга Мадина ва Саудия Арабистонида, Мазафати Эрон ва Саудия Арабистонида ва Форс Сафавий нави бошқа Форс кўрфази мамлакатларида ўстирилади.
Ҳамма нарса ўз ўрнида бўлиши керак
Умуман олганда, хурмо юқори калорияли таом ҳисобланади. Унинг энергия қиймати 100 г учун 292 ккал. Бундан ташқари, ҳар қандай ширин маҳсулот сингари, хурмода кўп шакар мавжуд. Масалан, 100 г шакарнинг гликемик индекси 70 бирликни ташкил қилади. Ва 100 г хурмода бу индекс 45 бирликни ташкил қилади. Хурмо конфет ва бошқа ширинликларни осонгина алмаштиради. Шу сабабли, замонавий диетологлар ортиқча вазндан халос бўлишни хоҳлайдиганларга, шунингдек, "соғлом овқатланиш" га ўтмоқчи бўлганларга ширинликларни хурмо билан алмаштиришни маслаҳат беришади. Шу билан бирга, хурмо жуда мос келади - унинг таркибида лактоза ва глютен мавжуд эмас.
Бундан ташқари, кўплаб қандолат дўконларида шакар ўрнига майдаланган хурмо унидан тайёрланган тортлар ва хурмо солинган турли ширинликлар таклиф қилинмоқда. Бироқ, шакарнинг юқори миқдорига қўшимча равишда, бу мева юқори инсулин индексига эга - 100 дан ортиқ. Шунинг учун қандли диабетга чалинганлар хурмо емагани маъқул.
Бундан ташқари, фруктоза кўп бўлганлиги сабабли, у шиширади, ичакларни безовта қилади ва ҳатто диареяга олиб келади. Шунинг учун ошқозон яраси билан оғриган одамлар учун хурмо керак эмас.
Парҳезшуносларнинг айтишича, хурмо бизнинг углевод алмашинувимизга оддий ширинликларга қараганда кўпроқ таъсир қилмайди. Ахир, биз одатда қошиқ билан шакар емаймиз. Мисол учун, агар сиз хурмони шакар билан эмас, балки сутли шоколад билан солиштирсангиз, унда унинг гликемик индекси 70 га тенг, шакар билан бир хил, аммо углеводлар миқдори деярли икки баравар кўп, яъни углевод алмашинуви ҳақида гап кетганда, бу яхшироқдир. Шу сабабли шифокорлар углеводларнинг кунлик меъёридан ошиб кетмаслик учун хурмоларни ўртача миқдорда, масалан, катталар учун кунига 10 та хурмо истеъмол қилишни тавсия қиладилар.
Ҳар ҳолда, деярли барча мутахассислар - шифокорлар, диетологлар, нутрицологлар, илоҳиётчилар - ҳамма нарсанинг чегараси бўлиши кераклигини айтадилар. Хурмони кўп истеъмол қилиш танага зарар, унинг ўрнида фойдаланиш эса шифодир.
