Ўзбекистонда Президент сайлови: номзодлар кимлар ва у сиёсий тизимни қандай ўзгартиради
Навбатдан ташқари президентлик сайловларининг ўтказилишига сабаб нима?
8 май куни конституциявий референдумни якунлаган Ўзбекистон раҳбари Шавкат Мирзиёев Олий Мажлиснинг икки палатаси раҳбарлари билан учрашди ва навбатдан ташқари президентлик сайлови ўтказиш ташаббуси билан чиқди.
30 апрелда бўлиб ўтган референдум натижасида қабул қилинган Конституциянинг янги таҳририда моддалар сони 128 тадан 155 тага, нормалар 275 тадан 434 тага кўтарилди. Шунга кўра, асосий қонун матни 65 фоизга янгиланди. Улар орасида, Ўзбекистон Президентининг ваколат муддатини 5 йилдан 7 йилгача узайтириш, ўлим жазосини тақиқлаш, Ўзбекистон фуқароларини хорижий давлатларга ўтказишни чеклаш каби бандлар бор. Конституцияга мувофиқ, давлат камбағалликни қисқартириш ва аҳоли бандлигини таъминлаш бўйича бир қатор янги мажбуриятларни олади.
Фото: ArTono/Shutterstock
Шавкат Мирзиёевнинг навбатдан ташқари сайлов ўтказиш ҳақидаги баёноти Ўзбекистон учун ҳам, халқаро ҳамжамият учун ҳам кутилмаган бўлди. Шунинг учун президентнинг ўзи сайлов ўтказиш тўғрисида қарор қабул қилиш сабабини тушунтирди.
«Албатта, бундай қарорга келишга нима эҳтиёж бор эди, деган асосли савол туғилади. Нега мен президентлик муддатимнинг қолган уч ярим йилидан воз кечаман?! Кўриб турганингиздек, асосий қонунга кўра, биринчи навбатда, ҳокимиятнинг барча тармоқлари ислоҳ қилинади. Иккинчидан, янгиланган Конституцияда президент, Парламент, Ҳукумат, вазирлар, ҳокимлар зиммасига сиёсий ва ижтимоий-иқтисодий муаммолар юзасидан янги вазифалар юкланди. Учинчидан, халқ биздан барча соҳаларда ўта муҳим ва долзарб ўзгаришлар, ислоҳотларни кутяпти. Тўртинчидан, ҳозир дунёда ва минтақамизда мураккаб жараёнлар кечмоқда. Шундай экан, ҳозирги вақтда ривожланишнинг тўғри ва самарали йўлини топиш ва уни ҳаётга татбиқ этиш энг долзарб масалага айланиб боряпти», - деди Шавкат Мирзиёев.
Фото: president.uz
Президент мазкур сайлов қонунчилик асосида, очиқ ва адолатли ўтишига ишонч билдирди. Бундан ташқари, партиялар, Президентликка номзодлар юрт тинчлиги ва фаровонлиги, халқ фаровонлигини юксалтиришга қаратилган ғоя ва ташаббусларни илгари сурмоқда, деган фикрни билдирди.
Президент сайловида кимлар номзод бўлиши мумкин?
Амалдаги қонунчиликка кўра, президент лавозимига камида 35 ёшга тўлган, давлат тилини яхши билган, сайловга қадар 10 йил давомида мамлакат ҳудудида муқим яшаган Ўзбекистон фуқароси сайланиши мумкин.
Бу Ўзбекистоннинг янги Конституцияси кучга киргандан кейинги биринчи сайлов бўлади. Энди президентнинг ваколат муддати 5 йилдан 7 йилгача узайтирилди. Шунга кўра, ўзгартирилган асосий қонун Шавкат Мирзиёевга ушбу лавозимга кетма-кет икки муддатдан кейин учинчи марта сайланиш имкониятини тақдим этади.
Сайлов кодексига кўра, сиёсий кампания бошланишига 4 ой қолганида расман рўйхатга олинган сиёсий партиялар Президентликка номзод кўрсатиш ҳуқуқига эга. Айни пайтда Ўзбекистонда бешта партия: Ўзбекистон Халқ демократик партияси, «Миллий тикланиш» партияси, «Адолат» социал-демократик партияси, Ўзбекистон Либерал-демократик партияси ва Экологик партия рўйхатга олинган.
Фото: Евгений Сорочин / «Газета.uz»
Сайлов жараёнининг бошланиши
8 майда Ўзбекистон раҳбари жорий йил 9 июлда навбатдан ташқари Президент сайловини ўтказиш тўғрисидаги фармонни имзолади.
Ўзбекистон Марказий сайлов комиссияси маълумотларига кўра, президент овоз бериш санасини тасдиқлаганидан кейин 2 ой ичида сайлов ўтказилади. Шунга кўра, МСК 10 майда сайлов кампанияси бошланганини эълон қилди.
Фото: trend.az
Май ойи охирида Ўзбекистон сиёсий партиялари ўз номзодларини аниқлаб, тегишли ҳужжатларни МСКга топширди. Комиссия эксперт гуруҳи томонидан 31 майдан 2 июнгача бўлган муддатда партиялар томонидан кўрсатилган номзодларнинг қонун ҳужжатларига мувофиқлиги текширилди. Натижада номзодлар етарлича имзо тўплаган, деган хулосага келди.
5 июнда Марказий сайлов комиссияси навбатдан ташқари президентлик сайловларида иштирок этиш учун 4 нафар номзоднинг расмий рўйхатга олинганини эълон қилди. Номзодларнинг сайловолди ташвиқоти 7 июндан бошланди.
8 июль - сукунат куни, яъни тарғибот қилиш тақиқланган. 9 июлда ўзбекистонликлар сайлов участкаларига бориб, мамлакатнинг навбатдаги президентига овоз беради.
9 июль – сайлов куни таътилда ёки хизмат сафарида бўлган сайловчилар муддатидан олдин овоз беради. Хусусан, улар 28 июндан 5 июлгача ўз танловини амалга оширишлари керак.
Ўзбекистон Сайлов кодексининг 59-моддасига кўра, сайловда халқнинг 50 фоиздан ортиқ овозини олган номзодлардан бири ғолиб деб топилади. Агар номзодларнинг ҳеч бири сайловчиларнинг ярмидан кўп овозини ололмаса, МСК келаси ой сайловнинг иккинчи босқичини ўтказади. Кейинги босқичда энг кўп овоз тўплаган икки номзод қатнашади, мос равишда энг кўп қўллаб-қувватлаган номзод ғалаба қозонади.
Ўзбекистон Президентлигига номзодлар сифатида кимлар рўйхатга олинган?
29 майда Ўзбекистон Халқ демократик партияси биринчи бўлиб ўз номзодини маъқуллади. Партия номидан президентлик сайловида унинг етакчиси Улиқбек Иноятов иштирок этади.
Улуғбек Илясович Иноятов 1962 йил 6 августда Тошкент шаҳрида туғилган, икки олий маълумотли. Иқтисодчи муҳандис, педагогика фанлари доктори, профессор. 2013-2018 йилларда Халқ таълими вазири лавозимида ишлаган. Кейинчалик Наманган давлат университети ректори бўлди. 2019 йилда ЎзХДП Марказий Кенгаши раиси, 2020 йилдан эса Олий Мажлис Қонунчилик палатаси спикери ўринбосари лавозимида ишлаб келяпти.
Фото: xdp.uz/ru/
Шу куни «Адолат» социал-демократик партияси Ўзбекистон Олий суди раисининг собиқ ўринбосари Робахон Маҳмудовани президент сайловига номзод этиб тасдиқлаш тўғрисида қарор қабул қилди.
Робахон Анваровна Махмудова 1958 йил 9 ноябрда Фарғона вилоятида туғилган. Ҳуқуқшунослик факультетини тамомлаган. Суд-ҳуқуқ тизимида 1999 йилдан буён ишлаб келади. 2020 йил январь ойида Олий Мажлис Сенати депутати этиб сайланган. У ерда Фан, таълим ва соғлиқни сақлаш қўмитасига раислик қилган. 2020 йил июль ойида Президент тақдимномасига биноан Робахон Махмудова Ўзбекистон Республикаси Олий суди раисининг биринчи ўринбосари – маъмурий ишлар бўйича судлов ҳайъати раиси лавозимига тайинланди. Ҳозир ҳам бу лавозимда хизмат қилади.
Фото: Шухрат Латипов / «Газета.uz»
30 майда бўлиб ўтган Ўзбекистон ҳукмрон Либерал-демократик партиясининг навбатдаги қурултойида партия сиёсий кенгаши аъзоси Шавкат Мирзиёевни президент сайловида номзод сифатида кўрсатиш тўғрисида қарор қабул қилинди.
Шавкат Миромонович Мирзиёев 1957 йил 24 июлда Ўзбекистоннинг Жиззах вилояти Зомин туманида туғилган. Тошкент ирригация ва мелиорация институтида олий маълумот олиб, ўқишни тугатгач, шу ўқув юртида ишлаган. Бу ерда ишлаб юриб, кичик илмий ходимдан ўқув ишлари бўйича проректор лавозимигача кўтарилди.
Шавкат Мирзиёев сиёсий фаолиятини 1990 йилда бошлаган. Дастлаб ЎзССР Олий Кенгаши депутати этиб сайланган. 1992-2003 йилларда Тошкент шаҳри ҳамда Жиззах ва Самарқанд вилоятлари туман ҳокими лавозимларида ишлаган. 2003 йил декабрдан Ўзбекистон бош вазири бўлди.
Фото: president.uz/ru
2016 йил 4 декабрда бўлиб ўтган навбатдан ташқари президентлик сайловида Шавкат Мирзиёев 88,6 фоиз овоз олиб, Ўзбекистон Президенти этиб сайланди. У ҳокимиятга келган биринчи даврдан бошлаб мамлакат ҳаётининг барча жабҳаларида кенг кўламли ислоҳотлар амалга оширилди. Кейинроқ, 2021 йил октябрь ойида бўлиб ўтган навбатдаги президентлик сайловида Шавкат Мирзиёев 80,1 фоиз овоз олиб, иккинчи муддатга сайланди.
Амалдаги давлат раҳбари номзодини Ўзбекистон «Миллий тикланиш» демократик партияси қўллаб-қувватлади.
Сўнгги бўлиб 30 майда ўз номзодини Ўзбекистон Экологик партияси тақдим этди. Номзод сифатида мазкур сиёсий иттифоқ раҳбари Абдушукур Ҳамзаев кўрсатилган.
Абдушукур Худойқулович Ҳамзаев 1973 йил 10 декабрда Сурхондарё вилоятида туғилган, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор. 1999-2017 йилларда Самарқанд қишлоқ хўжалик институтида ассистент, катта ўқитувчи, деканнинг ўқув ишлари бўйича ўринбосари, маънавий-маърифий ишлар бўйича проректори лавозимларида ишлаган. 2017-2022 йилларда Ўрмон хўжалиги илмий-тадқиқот институтига раҳбарлик қилган. 2022 йилдан Ўзбекистон Экология партияси Марказий Кенгаши ижроия қўмитаси раиси.
Фото: © УзА
Сайлов - конституциявий ислоҳотларнинг оқилона давомидир
Ўзбекистон Президенти навбатдан ташқари сайловларни ўтказиш давлат ҳокимияти фаолиятини такомиллаштириш, янгиланган Конституция талабларига мувофиқ халқ ҳокимияти тамойилини тўлиқ амалга ошириш имконини беришини таъкидлади.
«Асосий қонунимизга кўра, давлат ҳокимиятининг манбаи халқдир. Бинобарин, давлат ҳокимиятининг модернизация қилинган тизимида халқ мандатни фақат ўзи ишонган раҳбарга беради. Ҳозирги вазиятда бу энг тўғри ва адолатли қарор бўлади, деб ўйлайман», - деди Шавкат Мирзиёев.
МСК маълумотларига кўра, бу йилги сайловга тайёргарлик кўриш ва уни ўтказиш учун 174,1 миллиард сўм (15 миллион доллар) ажратилган. Бу 2021 йилда бўлиб ўтган Президент сайловини ташкил этиш учун ажратилган маблағдан 41 фоизга камдир.
Фото: Юлия Акмурзина
Муаллиф: Алихан Асқар
