Япония технологияси, Smart city ва университетлар филиаллари: Токио Астанага нималарни ваъда қилди
ASTANА. Кazinform – Бугун Давлат раҳбарининг Японияга расмий ташрифи якунланди. Бу шунчаки расмий ташриф эмас, балки икки мамлакат ўртасидаги келажакдаги муносабатларни белгилаб берган муҳим ташаббус эди. Расмий қабуллар даражаси, кенг кўламли иқтисодий келишувлар, юқори даражадаги музокаралар – буларнинг барчаси Қозоғистон-Япония муносабатларида янги давр бошланганидан далолат беради. Шу муносабат билан Каzinformнинг таҳлилий шарҳловчиси сўнгги уч кунлик муҳим воқеалар бўйича экспертларнинг фикрларини билиб олди ва икки мамлакат томонидан қабул қилинган қарорларга чуқурроқ нигоҳ ташлади.
Япония дипломатиясидаги одат
Япония рамзийликка алоҳида аҳамият берадиган мамлакат ва бу ўзига хослик унинг ташқи сиёсат позициясида яққол сезилади. Унинг қайси давлат билан қандай муносабатлари борлиги, кимни яқинлаштириши ва кимга ишониши унинг дипломатик имо-ишораларидан кўриниб турибди. Буни ўз табиатига мос келадиган жиддийлик билан қилиш одат тусига кирган.
Бу Қасим-Жомарт Тоқаевнинг Японияга биринчи расмий ташрифи давомида кузатган протокол элементлари билан боғлиқ. Масалан, Давлат раҳбарининг иш дастури императорлик аудиторияси билан бошланди, ундан сўнг Император Нарухито номидан ташкил этилган расмий қабул маросими бўлиб ўтди.
Япония дипломатиясида бундай юксак шараф фақат сиёсий салоҳиятга эга раҳбарларга берилади. Бу шуни англатадики, Кунчиқар мамлакати Қозоғистонни Марказий Осиёдаги энг ишончли ҳамкори деб билади ва Япония бизнес вакилларига янги йўналиш кўрсатди.
Яна бир қизиқарли факт шундаки, Япония амалиётида бир кунда ҳурматли меҳмон учун иккита расмий қабул ташкил этиш камдан-кам учрайди. Бироқ, бу тенденция бузилди ва Давлат раҳбари бир кунда ҳам император, ҳам Бош вазир билан учрашди. Хусусан, Япония Бош вазири Санаэ Такаичи билан учрашувда савдо-иқтисодиёт, инвестиция, транспорт ва логистика, энергетика соҳаларидаги муносабатлар тафсилотлари муҳокама қилинди.
– 21 йил олдин "Марказий Осиё + Япония" форматидаги ташқи ишлар вазирларининг биринчи учрашуви бўлиб ўтди. Сиз унга ўзингиз раислик қилдингиз. Бугун сиз Президент сифатида "Марказий Осиё + Япония" форматидаги давлат раҳбарлари учрашувида иштирок этмоқчисиз. Биз Қозоғистонни қонун устуворлигига асосланган эркин ва очиқ дунё тартибини мустаҳкамлашда стратегик шерик деб биламиз. Ўзаро манфаатли муносабатларни янада ривожлантириш учун сиз билан яқин ҳамкорликни давом эттириш ниятидамиз, — деди Санаэ Такаичи.
Сиёсатда ишорасиз сўз йўқ ва халқаро муносабатларнинг японча услубида ҳар бир жумла ҳокимият позицияси билан чамбарчас боғлиқ. Шунинг учун биз Бош вазирнинг мамлакатнинг Марказий Осиёдаги роли ҳақидаги фикри ва стратегик муносабатларни ўрнатиш нияти Япониянинг расмий позицияси эканлигини тушунишимиз керак.
Қозоғистонда Япония автомобиллари ишлаб чиқариладими?
Қозоғистон жамияти Япон компанияларининг тоғ-кон ва машинасозлик саноатига киришини исташи рост. Шу муносабат билан Давлат раҳбари йирик компаниялар вакиллари билан учрашув ўтказди ва келажакдаги лойиҳаларни муҳокама қилди. Келинг, улардан бир нечтасига тўхталиб ўтамиз.
Япониянинг Komatsu компанияси пойтахтда ускуналарни капитал таъмирлаш ва тиклаш учун ишлаб чиқариш мажмуасини қурмоқчи. Компания директорлар кенгаши раиси Хироюки Огава Марказий Осиёда катта салоҳият ва имкониятлар борлигига ишонади. Komatsu янги мажмуани минтақадаги йирик марказга айлантириш ниятида, бу ерда минтақадаги кончилик компанияларининг ускуналари қисқа вақт ичида арзон нархларда таъмирланади ва тезкор хизмат кўрсатилади. Ўз навбатида, мамлакат расмийлари хорижий инвесторларга ишлаб чиқаришни маҳаллийлаштириш ва илғор технологияларни жорий этишни таклиф қилмоқда.
Mitsui компанияси ҳам Астанада қуриладиган мажмуада иштирок этади. Корхона мажмуанинг халқаро таъминот занжирини шакллантиришга, инфратузилмани ривожлантиришга, энергетика ва саноат тармоқларини кенгайтиришга ёрдам бериши режалаштирилган.
Қурилиш ва кончилик ускуналари ишлаб чиқарувчи Hitachi Construction Machinery Японияда фаолият юритади ва компания ўз саноатида дунё етакчилари қаторида. Компания Марказий Осиё мамлакатлари орасида Қозоғистонга жуда яқин. У аллақачон кўплаб қўшма лойиҳаларни амалга оширган. Hitachi Construction Machinery экскаваторлари, юк машиналари ва бошқа ускуналари 150 дан ортиқ мамлакатларда, жумладан, Қозоғистондаги йирик конларда фаолият юритмоқда.
Қасим-Жомарт Тоқаев компания президенти Масафуми Сэнзаки билан учрашувда келажакда ишлаб чиқаришни маҳаллийлаштириш устувор вазифа бўлишини айтди. У рақамлаштириш, "яшил" технологияларни жорий этиш ва автоном транспорт тизимини яратиш йўналишидаги имкониятлардан фойдаланишга чақирди.
Учрашувдан сўнг Hitachi Construction Machinery президенти Масафуми Сэнзаки Қозоғистон бозори учун ўз прогнозини билдирди.
– Бизнинг Қозоғистонда жуда катта ва муваффақиятли бизнесимиз бор. Биз қурилиш лойиҳалари соҳасида ҳам, кончилик саноатида ҳам фаол ишлаяпмиз. Бизнинг нуқтаи назаримиздан, бу асосий стратегик бозорлардан биридир. Кончилик саноатида биз Eurasian Machinery Group компанияси билан ҳамкорлик қиламиз, унинг 40 фоизи бизга, 60 фоизи эса Қозоғистон компаниясига тегишли. Натижада, биз кончилик ускуналари бозорида етакчи мавқега эгамиз. Қозоғистон биз учун муҳим бозор ва қурилиш ускуналарининг асосий истеъмолчиси бўлгани учун биз бу ерда муваффақиятли бизнесимизни янада ривожлантириш ниятидамиз, – деди у.
Шунингдек, у келажакдаги инвестиция режалари ҳақида ҳам тўхталди.
– Ҳозирда Қозоғистонда мингдан ортиқ ускуналаримиздан фойдаланилмоқда, уларнинг аксарияти кончилик саноатига тегишли. Хусусан, 200 дан ортиқ экскаватор ва 400 тоннагача юк кўтариш қувватига эга 100 га яқин карьер самосваллари ишламоқда. Бу — жуда катта бозор. Ишончим комилки, Қозоғистоннинг кончилик саноати келажакда ҳам жадал ривожланиб бораверади, – деди Масафуми Сэнзаки.
Сиёсатшунос Ғазиз Абишевнинг сўзларига кўра, Япониядаги муҳандислик мажмуаси дунёдаги энг кучли саноат тармоқларидан биридир. Икки мамлакат ўртасида бу йўналишда келишув ишлаб чиқариш қувватини ошириши мумкин.
– Япония экспорт ҳажми бўйича дунёда етакчи давлатлар қаторида. Бу асосан туризм ёки бошқа соҳалар эмас, балки муҳандислик ва ускуналар ишлаб чиқариш билан боғлиқ. Улар орасида гаджетлар, компьютерлар, телефонлар ва бошқа юқори технологияли маҳсулотлар бор. Қозоғистон учун бу соҳага қизиқиш ҳар қачонгидан ҳам юқори. Аммо булар XX аср технологиялари, - деди у.
Мутахассиснинг фикрича, Қозоғистон биринчи навбатда XX асрнинг технологик базасини қайта тиклаши керак.
– АҚШнинг ўзида технологиялар ХХ асрнинг иккинчи ярмида, айниқса 1990-йилларга келиб ривожланди. Мустақилликка эришгандан сўнг, биз кўплаб ишлаб чиқариш технологияларини йўқотдик. Заводлар қурилмоқда, йирик корхоналар сони камайди. Менимча, муҳандислик Қозоғистоннинг кейинги босқичга ўтиши учун зарур. Чунки биз дарҳол XXI асрга ўта олмаймиз, — дея қўшимча қилди Абишев.
Унинг сўзларига кўра, Япония ускуналарини мамлакатга импорт қилиш қўшимча иш ўринлари яратишга ҳисса қўшади.
– Агар биз Япония муҳандислик мутахассисларини жалб қилсак, улар учун қулай шароитлар яратсак ва уларга Қозоғистонда заводлар очишга рухсат берсак, бу камида 10 мингта янги иш ўринларини яратишга йўл очади. Натижада иқтисодиёт сезиларли даражада мустаҳкамланади. Японияда етарли миқдордаги капитал мавжуд ва улар уни бутун дунё бўйлаб жуда эҳтиёткорлик билан инвестиция қилишларини таъкидлаш керак, — деди эксперт.
Японияда энергетика ва минерал хомашё хавфсизлиги учун масъул бўлган йирик давлат муассасаси мавжуд. Унинг номи — JOGMEC. Қасим-Жомарт Тоқаев ташкилот вакили билан учрашувда энг муҳим минералларни геологик қидирув, қазиб олиш ва қайта ишлаш мавзусини муҳокама қилди. Хусусан, биз томонларнинг табиий ресурсларни барқарор бошқариш ва Қозоғистонда ваколатхона очиш бўйича ўхшаш фикрларга эга эканлигини пайқадик. Бундай келишув япон ишлаб чиқариш ва технология компанияларининг ички бозорга кириб келишига ҳисса қўшишига шубҳа йўқ.
Президентнинг улкан компанияларга ташрифининг давоми Rakuten Group билан музокаралардир. Бугунги кунда компания энг илғор глобал рақамли экотизимни яратишда катта тажрибага эга. Технологик ривожланиш ва рақамли трансформациянинг янги даврига кирган Қозоғистон учун Rakuten Group базасидан тўлиқ фойдаланиш қимматли бойлик бўлиши аниқ. Ҳозирча мамлакат компаниянинг саратон касаллигини даволаш учун биотехнология соҳасидаги ривожланишидан манфаатдор.
Шуни таъкидлаш жоизки, ўтган йили икки мамлакат ўртасидаги савдо айланмаси тахминан 2 миллиард долларга етди. Қозоғистон Япония бозорига уран, нодир металлар ва нефть етказиб беради. Япония эса иқтисодиётнинг асосий инвестор сифатида бугунги кунга қадар 8,5 миллиард доллардан ортиқ маблағ сармоя киритди. Ушбу ташриф давомида 60 дан ортиқ икки томонлама ҳужжатлар, жумладан, 3,7 миллиард доллардан ортиқ тижорат шартномалари имзоланди.
Устуворлик - таълимда
Қозоғистон нафақат Япониядан илғор технологияларни, балки таълим моделини ҳам ўзлаштирмоқчи эканлиги рост. Масъул вазирлик узоқ вақтдан бери Кунчиқар юртга таълим лойиҳаларини таклиф қилиб келмоқда. Уларнинг ҳар бирига Япония жамиятининг консерватив қарашлари томонидан тўсиқ бўлди.
Президент мазкур ташрифи давомида музларни эритиб, Япония университетлари билан алоқаларни бошлади: Токиодаги иккинчи кунида у Бирлашган Миллатлар Ташкилоти Университетига ташриф буюрди ва маъруза ўқиди. У тингловчиларга япон этикаси, глобал геосиёсий вазият ва БМТ ҳақида бир қатор фикрларни билдирди.
Эсингизда бўлса, 2004 йилда Қасим-Жомарт Тоқаев ўша пайтдаги Япония ташқи ишлар вазири Ёрико Кавагучи билан биргаликда "Марказий Осиё + Япония" форматига ташаббускор бўлган эди. Энди, 20 йилдан сўнг, икки сиёсатчи яна учрашди. Ёрико Кавагучи БМТ университетида Президентнинг маърузасини тинглади ва кейин Президентнинг икки томонлама ҳамкорликни ривожлантиришга қўшган ҳиссасини баҳолади.
– Маъруза муфассал, кенг кўламли масалаларни қамраб олди. Тоқаев БМТ, шунингдек, ички ва глобал халқаро институтлар доирасидаги ислоҳотлар ҳақида ўз фикрларини билдирди. Шахсан мен унинг ғоялари менга жуда яқин. Менимча, у бошқа давлатларни бу йўналишда бирлаштиришга қаратилган ташаббусларга раҳбарлик қила олади.
Қозоғистон — минтақавий держава ва Марказий Осиёдаги етакчи давлатдир. Шу билан бирга, унинг ташқи сиёсати минтақадан анча ташқарига чиқади. Улар орасида Иброҳим келишувини қўллаб-қувватлаш масаласи ҳам бор ва мен буни тўғри қадам деб биламан. Қозоғистон бошқа мамлакатларга ёрдам кўрсатишни бошлади ва бу мақсадда махсус қўллаб-қувватлаш институтини яратди. Бу қадамлар мамлакат глобал даражага етганини ва ўзининг халқаро миссиясини тизимли равишда амалга ошираётганини кўрсатади, — деди Ёрико Каwагучи.
Президент маърузасидан кўп ўтмай, Фан ва олий таълим вазири Саясат Нурбек ижобий янгиликлар билан ўртоқлашди. Вазирлик Осиё-Тинч океани минтақасидаги етакчи олий таълим муассасаси бўлган Рицумейкан Осиё-Тинч океани университети билан ҳамкорлик шартномасини имзолади. Бундан ташқари, Л.Н. Гумилёв номидаги Евроосиё миллий университети ва Hitachi High-Tech Europe GmbH компанияси ўртасида меморандум имзоланди.
Минтақадаги сув танқислиги муаммоси фан ва таълим орқали ҳал қилинадиган кун яқинлашмоқда. БМТнинг Сув ресурслари маркази Қозоғистон миллий сув хўжалиги ва ирригация университети базасида очилади. Марказнинг яратилиши сув ресурсларини бошқаришга илмий асосланган ёндашувларни ишлаб чиқиш, янги авлод муҳандислари ва менежерларини тайёрлаш имконини беради. Ушбу соҳадаги Япония университетлари ва Японияда жойлашган БМТ тузилмалари таълим ва тадқиқот дастурларини ишлаб чиқишда иштирок этиши маълум бўлди.
Ташриф давомида икки мамлакат расмий делегациялари аъзолари 14 та ҳукуматлараро ва идоралараро битимларни имзоладилар. Ҳужжат тафсилотлари ошкор қилинмаган бўлса-да, қайси соҳаларда тараққиёт кузатилиши олдиндан маълум эди. Улар орасида тинчликпарвар атом энергияси ва таълим соҳасида кўплаб янгиликлар мавжуд.
Масалан, таълим соҳасида учта соҳада келишувларга эришилмоқда. Биринчиси — Ritsumeikan University филиалини очиш. Агар келишув муваффақиятли бўлса, келгуси йили Қозоғистонда Япония университетининг биринчи филиали пайдо бўлиши мумкин.
Иккинчиси — Hitachi корпорацияси билан келишув. Японлар ядро энергетикаси соҳасида кадрлар тайёрлаш учун илмий ускуналар етказиб бериш вазифасини ўз зиммаларига оладилар.
Охиргиси — академик мобиллик, профессорлар алмашинуви ва Япония университетлари билан ҳамкорлик масаласини ҳал қилишдир.
Ватандошлар давраси
Шуни таъкидлаш керакки, Президент Токиога уч кунлик ташрифи давомида ўзини расмий музокаралар билан чекламади. Давлат раҳбари Токио губернатори Юрико Коикэ билан рақамлаштириш ва Smart city технологиялари муҳокама қилди ва Токио фавқулодда вазиятлар марказига ташриф буюрди.
Дастлабки норасмий тадбирлардан бири Японияда таҳсил олган ва турли соҳаларда ишлаётган қозоғистонликлар билан учрашувга бағишланди. Узоқдаги ватандошлар Давлат раҳбари билан жонли суҳбатлашдилар ва сиёсий ва ижтимоий масалалар бўйича фикр алмашдилар.
Шунингдек, Президент Токиода профессионал сумо курашчиси Ерсин Балтағул билан учрашди. Японияда таҳсил олган ва ўн йилдан бери йирик халқаро мусобақаларда етакчи ўринни эгаллаб келаётган сумо курашчиси қозоғистонликлар орасида ҳам, Токиода ҳам яхши танилган. Қасим-Жомарт Тоқаев ҳатто император Нарухито билан учрашувида курашчининг ютуқлари муҳокама қилинганини айтди.
Саммит муҳокамаси: ядровий ҳамкорлик, янги инвесторлар ва Япони технологияси
Давлат раҳбарининг ташрифи «Марказий Осиё — Япония» саммити билан якунланди. Ушбу учрашув иккала мамлакат учун ҳам тарихий аҳамиятга эга. 2004 йилда Япония «C5+1» форматини таклиф қилган биринчи давлатлардан бири бўлди. Кейинчалик, аксарият йирик давлатлар «Марказий Осиё плюс» платформасини маъқулладилар ва Кунчиар мамлакат томонидан таклиф қилинган халқаро ҳамкорлик модели тезлашди. Президент «Марказий Осиё — Япония» саммитидаги нутқини Япониянинг очиқ мулоқотга қўшган ҳиссаси билан бошлашни танлади.
Давлат раҳбари Марказий Осиёнинг, жумладан, Қозоғистоннинг энергетика хавфсизлиги бўйича бир қатор фикрларни билдирди. У Япония тажрибаси, инновациялари ва инвестицияларини, айниқса анъанавий энергия манбаларини ривожлантириш ва қайта ишлаш лойиҳаларига жалб қилишга қизиқишини билдирди.
Бундан ташқари, атом энергетикасида икки томонлама ҳамкорлик учун катта салоҳият мавжуд. Қозоғистон келажакдаги АЭС фаолиятида дўст мамлакат технологиясидан фойдаланиш ниятида ва ядровий чиқиндиларни бошқариш, ядровий хавфсизлик ва фуқаролик мудофааси соҳаларида юқори малакали мутахассисларни тайёрлашдан манфаатдор.
Марказий Осиё ноёб ер элементлари ва бошқа муҳим минералларга бой. Минтақа мамлакатлари ушбу ресурсни тоза ва энергия тежамкор ишлаб чиқаришга айлантирмоқчи. Шу муносабат билан Қозоғистон Next-Generation SmartMining Plus лойиҳасини ишга туширмоқда.
– Қозоғистон Япония билан минерал ресурсларни қидириш, қазиб олиш ва қайта ишлаш соҳасида ҳамкорликни кучайтиришдан манфаатдор. Шу билан бирга, биз чуқур қайта ишлаш ва барқарор ишлаб чиқариш занжирини шакллантиришга эътибор қаратган ҳолда тўлақонли саноат кластерини яратишга устувор аҳамият берамиз. Шунинг учун Қозоғистон Япония билан қўшма Next-Generation SmartMining Plus лойиҳасининг ишга туширилишини олқишлайди. Ушбу ташаббус ишлаб чиқариш жараёнини рақамлаштиради ва экологик барқарорликни оширади, — деди Президент.
Қозоғистон шунингдек, қишлоқ хўжалиги соҳасида япон компанияларини кўришни жуда хоҳлайди. Бизга Кунчиқар мамлакатининг ресурсларни тежайдиган технологиялари, чўлга чидамли экинларни етиштириш ва "ақлли" фермер хўжаликларини ривожлантириш тажрибаси жуда зарур. Шунинг учун Президент сув соҳасида тадқиқот платформасини яратиш, амалий фанлар соҳасидаги олимлар ва тадқиқотчиларнинг Астанада учрашувини ўтказиш ва қўшма сув ресурсларини бошқаришни ривожлантириш дастурини ишлаб чиқиш зарур деб ҳисоблайди. Бу ишларга Япония олимлари ва экспертлари жалб қилинади.
Япония ҳақида гапирганда, рақамлаштириш ва сунъий интеллект ҳақида гапирмасликнинг иложи йўқ. Саммитда Марказий Осиё ва Япониянинг рақамли трансформацияси, сунъий интеллектни ривожлантириш масалалари муҳокама қилинди. Ҳозирда Токиода Марказий Осиё мамлакатлари ва Япония ўртасида сунъий интеллект соҳасида ҳамкорликни ўрнатиш ташаббуси мавжуд. Президент ушбу платформани Марказий Осиёдаги энг йирик IТ стартапи - «Astana Hub» ва халқаро экотизимга эга Alem.ai маркази базасида жойлаштириш масаласини кўтарди. Хулоса қилиб айтганда, бу Марказий Осиёдаги сунъий интеллект саноати келгуси йилларда жадал ривожланиб боришини англатади.
«Central Asia + Japan» мулоқотида мамлакат ўзига керакли соҳани тўлиқ қамраб олишга ҳаракат қилганини айтиш мумкин. Япония ҳукуматига Қозоғистонда университетлар ва таълим марказларининг филиалларини очиш, Ягона туристик йўналишни ишлаб чиқиш ва виза тартибларини соддалаштириш бўйича таклифлар киритилди. Энг муҳими, учрашувда иштирок этган раҳбарлар кейинги "Марказий Осиё - Япония" саммитини Қозоғистонда ўтказишга келишиб олдилар.
