Янги қоидалар бўйича улушли қурилиш: Қозоғистонда уй-жой бозори қандай ўзгаради
ASTANA. Kazinform - 31 августда Қозоғистонда улушли қурилишда иштирок этишни тартибга солувчи янги қонун кучга кирди. Бу кўчмас мулк бозори ва қурилиш саноатига қандай ўзгаришлар олиб келади? Олдин қўлланилган шартнома шакллари энди тақиқлангани ва янги қоидаларни бузганлик учун қандай жазо чоралари қўлланилиши ҳақида Kazinform материалидан ўқинг.
Давлат раҳбари 30 июнда “Қозоғистон Республикасининг айрим қонуний ҳужжатларига уй-жой қурилишида улушли иштирок, автомобиль йўллари ва ногиронлиги бўлган шахсларни ташиш хизматларини кўрсатиш масалалари бўйича ўзгартиш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида”ги қонунни имзолади.
Ўзгартиришларнинг биринчи тўплами улушли қурилиши жараёнининг қонунийлиги ва шаффофлигини таъминлаш, шунингдек, ҳиссадорларнинг ҳуқуқ ва қонуний манфаатларини ҳимоя қилишга қаратилган. Ўзгартиришлар Фуқаролик, Жиноят, Жиноят-процессуал, Фуқаролик процессуал ва Ижтимоий кодексларга ҳамда бошқа 14 та қонун ҳужжатларига тааллуқлидир.
Қандай чекловлар жорий этилди?
Янги қонун уй-жой қурилиши соҳасига иккита асосий ўзгаришларни киритди. Биринчидан, қурилиш компанияларига улушчиларнинг маблағларини «Қозоғистон уй-жой компанияси» АЖ (ягона оператор – таҳр.) кафолатисиз ёки маҳаллий ижро ҳокимияти органининг (ҳокимият – таҳр.) рухсатисиз жалб қилиш тақиқланади. Иккинчидан, квартираларни нақд пулга сотиб олиш энди тақиқланган — акциядорларнинг маблағлари фақат иккинчи даражали банклар орқали қурилиш компанияларига ўтказилиши мумкин.
Адвокат Аржан Садуақаснинг сўзларига кўра, биринчи ўзгариш, кичик бўлса-да, уй-жой нархларига таъсир қилиши мумкин, шу билан бирга қурилиш бозорини ишончсиз ўйинчилардан “тозалаш” мумкин.
“Қисқа муддатда нархларнинг бироз ошиши ёки таклифнинг қисқариши мумкин. Бунинг сабаби шундаки, бир қатор кичик компаниялар нақд пулсиз ўз фаолиятини давом эттира олмайди ва бу фонда нархлар бироз ошиши мумкин. Бироқ, узоқ муддатда бозор кичик ва молиявий жиҳатдан беқарор компаниялардан халос бўлади. Фақат ишончли ва барқарор қурувчилар қолади. Бу, ўз навбатида, истеъмолчиларга сифатли ва қонуний ҳимояланган уй-жойларга эга бўлиш имконини беради”, - деди ҳуқуқшунос.
Нақд тўловларни тақиқлаш - сояли схемаларга зарба бўлади
Квартираларни нақд пулга сотиб олишни тақиқлаш ҳам жиноий даромадларни легаллаштиришнинг олдини олиш ва кўчмас мулк бозорига ноқонуний даромадлар оқимини чеклашга қаратилган.
“Ушбу ўзгартиришлар фуқароларнинг молиясини ҳимоя қилиш учун қабул қилинди. Илгари, қурилиш компаниялари квартираларни нақд пулга сотиш, харидорлардан олдиндан пул йиғиш таклифи одатий ҳол эди, лекин кейинчалик қурилишни бошламай турарди. Ушбу схемалар, айниқса, акциядорларни жалб этиш учун рухсати бўлмаган компаниялар орасида кенг тарқалган эди. Бундан ташқари, ноқонуний даромад манбаларини яшириш амалиёти ҳам мавжуд эди. Айрим шахслар жиноий ёки коррупция йўли билан топган пулларини легаллаштириш мақсадида квартираларни сотиб олганлар. Банк орқали тўловни амалга оширишда мажбурий молиявий мониторинг ўтказилади, зарурат туғилганда “Сиз бу маблағларни қаердан олдингиз?” деган савол туғилади. Шунинг учун бу низомни коррупцияга қарши курашда ҳам самарали восита деб ҳисоблаш мумкин”, - дея тушунтирди Аржан Садуақас.
Шунингдек, адвокат, уй-жойни нақд пулга сотиб олиш кўпинча фирибгарлик схемаларига олиб келишини таъкидлади. Шундай қилиб, банклар орқали нақдсиз тўлов нафақат коррупция хавфларини олдини олади, балки фуқароларни ишончсиз қурувчиларнинг эҳтимолий ҳийласидан ҳимоя қилади.
Қозоғистон уй-жой компаниясининг кафолати - улушчининг маблағларини ишончли ҳимоя қилади
ҚР Саноат ва қурилиш вазирлигининг Қурилиш, уй-жой ва коммунал хўжалиги масалалари қўмитаси раиси Бақитжан Жунисбековнинг таъкидлашича, қурилиш компаниялари “Қозоғистон уй-жой компанияси”дан (ҚУЖК) кафолатни мажбурий олиши уй-жой сотиб олувчи фуқароларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш механизмини сезиларли даражада мустаҳкамлайди.
“Кафолат олиш учун қурувчи ваколатли компания билан биргаликда лойиҳанинг ҳуқуқий тозалигини, унинг иқтисодий мақсадга мувофиқлигини ва барча иштирокчиларнинг молиявий тўлов қобилиятини тасдиқловчи барча зарур ҳужжатларни тақдим этган ҳолда ҚУЖКга ариза беради. ҚУЖК лойиҳани комплекс баҳолашни, жумладан, техник, иқтисодий, молиявий ва ҳуқуқий баҳолашни, шунингдек, юзага келиши мумкин бўлган хавфларни ва молиялаштириш тузилмаларини таҳлил этади. Кафолат шартномасини имзолашдан олдин ваколатли компания бош пудратчи билан шартнома тузиши, ҚУЖК ва муҳандислик ташкилоти билан уч томонлама шартнома тузиши шарт. Иккинчиси техник назоратни амалга оширади, қурилиш-монтаж ишларининг муддатлари ва ҳажмини назорат қилади, акциядорлар маблағларидан мақсадли фойдаланишни таъминлайди”, - деди у Марказий коммуникациялар хизматида бўлиб ўтган матбуот анжуманида.
Бундан ташқари, унинг сўзларига кўра, барча дастлабки тартиб-қоидалар бажарилгандан сўнг, ҚУЖК ва ваколатли корхона ўртасида кафолат шартномаси тузилади, унда томонларнинг мажбуриятлари ва кафолат ҳодисаси юзага келганлигини тан олиш шартлари кўрсатилган.
“Ягона оператор кафолати акциядорларга қурилаётган уй-жой учун қўшимча гаров тақдим этмасдан ипотека кредити олиш, шунингдек, “Отбаси банк” тизими орқали пенсия жамғармаларидан фойдаланиш имконини беради. Шундай қилиб, кафолат механизми акциядорнинг ишончли ҳуқуқий ҳимоясини, қурилишни молиялаштиришнинг шаффофлигини ва ишлаб чиқарувчи учун молиявий қийинчиликлар юзага келган тақдирда лойиҳани якунлашни таъминлайди”,- деди Бақитжан Жунисбеков.
Янгиланган умумий қурилиш механизми қандай ишлайди?
- Қўмита раисининг сўзларига кўра, улушчиларни ҳимоя қилишнинг янгиланган механизми қуйидаги асосий босқичларни ўз ичига олади:
- Ишлаб чиқувчи лойиҳа-смета ҳужжатларини (ЛСҲ) ишлаб чиқади;
- Банк ишлаб чиқарувчини таҳлил қилади, уларнинг молиявий аҳволини, касбий тажрибасини, ишбилармонлик обрўсини ва бошқа омилларни баҳолайди;
- Махсус банк ҳисоби очилади;
- Қурувчи белгиланган қурилиш ишларининг муайян босқичлари тугаганлигини ҳужжатли тасдиқлаш шарти билан босқичма-босқич маблағлардан фойдаланиш имкониятини қўлга киритади;
- Банк шартномасини имзолагандан ва маҳаллий ижро этувчи ҳокимиятдан (ҳокимиятдан) рухсат олгандан сўнг, ишлаб чиқарувчига пайчиларнинг маблағларини жалб этишга расман рухсат берилади;
- Пайчилар маблағларни тўғридан-тўғри қурилишчига эмас, балки фақат банкдаги махсус ҳисобларга ўтказадилар;
- Банк қурилиш ишларининг боришини кузатиб боради, бу жараёнга мустақил техник экспертларни — муҳандислик компанияларини жалб этади;
- Маблағлар қурилишчига асосий қурилиш босқичлари — бино каркасини кўтариш, ойна ўрнатиш, муҳандислик коммуникацияларини ўтказиш ва ҳоказолар тугагандан сўнг қатъий равишда ишлаб чиқарувчига ўтказилади.
- Барча қурилиш босқичлари тугагандан сўнг, банк назорат функцияларини тўхтатади. Мулкга эгалик ҳуқуқи пайчиларга ўтади.
