Яхталар, шамол электр станцияси ва қўй гўшти: Қозоғистон ва БААни нималар бирлаштиради
11-12 май кунлари Абу-Даби Валиаҳд шаҳзодаси Шайх Холид бин Муҳаммад Ол Наҳаён расмий ташриф билан Қозоғистонда бўлади. Kazinform мухбири ташрифнинг аҳамияти ва икки томонлама муносабатларни ривожлантириш йўналишларини таҳлил қилди.
Валиаҳд шаҳзоданинг Қозоғистонга ташрифи Астана ва Абу-Даби ўртасидаги стратегик ҳамкорликдаги муҳим қадамдир. Бу орқали ҳар икки томон ҳам ишонч ва ҳурматга асосланган ҳамкорликни давом эттиришга интилади. Музокаралар чоғида сиёсий, иқтисодий ва сармоявий масалаларнинг истиқболдаги ривожланиш салоҳияти муҳокама қилиниши кутилмоқда. Ташриф якунлари бўйича икки давлат ўртасидаги стратегик ҳамкорликни мустаҳкамлашга қаратилган қатор ҳужжатлар имзоланиши режалаштирилган.
Валиаҳд шаҳзода: БАА ривожланишидаги асосий рол
Шайх Холид бин Муҳаммад бин Зоид Ол Наҳаён БАА Президенти ва Абу-Даби амири шайх Муҳаммад бин Зоид Ол Наҳаённинг тўнғич ўғли. 1982 йил 8 январда Абу-Дабида туғилган. У турмуш ўртоғи Фотима бинт Сурур Ал Наҳаён билан тўрт фарзандни тарбияламоқда. У сиёсатда фаол ва стратегик ислоҳотларда иштирок этувчи мамлакат раҳбариятининг янги авлоди саналади.
Валиаҳд Аризона давлат университети (сиёсат фанлари бўйича бакалавриат) ва Жоржтаун университетини (халқаро муносабатлар магистри) тамомлаган. Бундан ташқари, у Лондон Қироллик коллежида ҳарбий фанлар доктори илмий даражасини олди ва жаҳон етакчиларини тайёрлайдиган Сандхерст (Буюк Британия) Қироллик ҳарбий академиясида ҳарбий тайёргарликдан ўтди.
2016 йилдан бери Шайх Холид миллий хавфсизлик соҳасида бир қатор юқори лавозимларда, жумладан, БАА Миллий хавфсизлик бўлими раҳбари ва Миллий хавфсизлик бўйича маслаҳатчи ўринбосари лавозимларида ишлаган. 2023 йил март ойида у Абу-Даби Валиаҳд шаҳзодасига айланди ва Амирлик Ижроия кенгаши раиси этиб тайинланди.
Энди у иқтисодиёт ва тадқиқот соҳаларини бошқаради. ADNOC энергетика корпорацияси, БАА Геномик кенгаши ва ATRC илғор технологиялар кенгашига раислик қилади. Юқори технологиялар ва барқарор ўсиш соҳасидаги етакчи сиёсатчилардан бири. Муҳим ташаббуслар қаторига 50 миллиард дирхам қийматидаги Ghadan 21 дастури, Hub71 технология маркази, Миллий геном стратегияси ва Абу Дабининг 2031 йилгача бўлган саноат стратегияси киради.
2023 йил март ойида Абу-Даби Валиаҳд шаҳзодаси бўлганидан бери Шайх Холид бир қатор муҳим хорижий тадбирларда қатнашди. Ёдингизда бўлса, ўтган ойда Рим Бирлашган Араб Амирликлари номидан Рим Папаси Францискнинг дафн маросимида қатнашган эди. У Бразилияда бўлиб ўтган G20 саммитида иштирок этгани, у ерда Миср президенти Абдел Фаттоҳ ас-Сиси ва Франция президенти Эммануэль Макрон, Италия бош вазири Жоржа Мелони, Жанубий Африка президенти Сирил Рамафоса билан музокаралар ўтказганини биламиз. 2023 йил сентябрь ойида у Ҳиндистонга расмий ташриф билан борган ва Бош вазир Нарендра Моди билан учрашган.
Сиёсий мулоқот
Қозоғистон ва Бирлашган Араб Амирликлари ўртасида дипломатик муносабатлар 1992 йил 1 октябрда ўрнатилган.2006 йилда Абу-Дабида Қозоғистон элчихонаси, бир йил аввал Астана шаҳрида Бирлашган Араб Амирликларининг элчихонаси очилган. Бугунги кунда икки давлат дипломатиясини Фавқулодда ва Мухтор Элчилар Мадияр Менилбеков ва Муҳаммад Саид Муҳаммад ал-Арикий муваффақиятли олиб бормоқда. Ўтган 30 йил давомида мамлакатлар ўртасидаги муносабатлар ўзаро ёрдам ва самарали мулоқот доирасида ривожланганига гувоҳ бўлдик.
Ҳозирда Қозоғистон ва Амирликлар ўртасидаги икки томонлама муносабатларни тартибга солувчи шартномавий-ҳуқуқий база шакллантирилди. Юздан ортиқ ҳужжатдан иборат кенг кўламли келишув сиёсий ва иқтисодий бурилишга хизмат қилгани ҳеч кимга сир эмас. Битимлар барча соҳаларни қамраб олади: савдо-иқтисодий ҳамкорлик бўйича: сармояларни рағбатлантириш ва ўзаро ҳимоя қилиш бўйича; икки томонлама солиққа тортишнинг олдини олиш тўғрисида; маҳкумларни экстрадиция қилиш тўғрисида; фуқаролик ва тижорат ишлари бўйича юридик ёрдам кўрсатиш тўғрисида шартномалар ҳам мавжуд.
Албатта, бундай юксак сиёсий алоқаларда давлат раҳбарларининг шахсий учрашувлари, бевосита топшириқлари ҳал қилувчи ўрин тутади. Бу борада интенсив қадам бор. Масалан, Президент Қасим-Жомарт Тоқаев 2020 ва 2023 йилларда БААга расмий ташрифлар билан, 2022 ва 2023 йилларда эса амалий ташрифлар билан бўлган. Амирликлар ҳам четда қолмаган; 2018 йилнинг июль ойида БААнинг амалдаги Президенти шайх Муҳаммад бин Зоид Ол Наҳаён Қозоғистонга ташриф буюрди.
Халқаро майдонда қўллаб-қувватлаш
Қозоғистон ва БААнинг халқаро майдондаги умумий жиҳати уларнинг яқин қарашларидадир. Ҳар икки давлат суверенитет, ҳудудий яхлитлик ва бир-бирининг ички ишларига аралашмаслик тамойилларига содиқдир.
Дўст мамлакат Астананинг ташқи сиёсий ташаббусларини қўллаб-қувватлайди. Қозоғистон ОҲИЧК, Жаҳон ва анъанавий динлар етакчилари съезди, Озиқ-овқат хавфсизлиги бўйича Ислом ташкилотида қатор ғояларни амалга оширишга ўз ҳиссасини қўшди.
Иқтисодий ҳамкорлик
Иқтисодиёт Қозоғистон ва Амирликлар ўртасидаги муносабатларнинг асосий устуни ҳисобланади. QazTrade Савдо сиёсатини ривожлантириш маркази маълумотларига кўра, ўтган йили ўзаро товар айирбошлаш ҳажми 277,4 миллион АҚШ долларини ташкил қилган. Афсуски, Қозоғистон экспортининг улуши камайди – ўтган йили у 131,1 миллион АҚШ долларига зўрға етди (2023 йилда – 209,5 миллион доллар). Бунга хом нефть ва мис ташишнинг вақтинчалик тўхтаб қолиши сабаб бўлган.
Бироқ импортда ижобий тенденция кузатилмоқда: 2024 йилда Қозоғистон БААдан 146,3 миллион АҚШ доллари қийматидаги маҳсулот олди, бу 2023 йилга нисбатан қарийб 25 фоизга кўпдир. Амирликлар импортининг асосий қисмини қувур ва нефть маҳсулотлари, двигателлар, фармацевтика маҳсулотлари, енгил саноат товарлари ташкил этади.
Қозоғистоннинг экспорт позициясини кумуш, инерт газ, қўй гўшти ва дуккаклилар эгаллайди. Янги экспорт маҳсулотлари ассортименти ҳам кенгайиб бормоқда: Қозоғистон яхталари, ўғитлар, пўлатдан ясалган буюмлар БААга жўнатилди.
Кези келганда инвестиция лойиҳаларига алоҳида эътибор қаратиш лозим. 2005 йилдан 2023 йилгача Амирликлар Қозоғистонга тўғридан-тўғри сармоя киритиш учун 3,7 миллиард доллар сармоя киритди. Биргина 2022 йилнинг ўзида бу кўрсаткич 416,7 миллион АҚШ долларини ташкил қилди. Фаол инвесторлар орасида Mubadala, Masdar ва ADQ каби қайта тикланадиган энергия, рақамлаштириш ва логистика инфратузилмаси соҳасидаги етакчи ташкилотлар мавжуд.
БАА матбуотидаги хабарларга кўра, Шайх Холиднинг ташрифи чоғида Қозоғистон ҳукумати ва Masdar ўртасида 1 ГВт қувватга эга шамол электр станциясини қуриш бўйича келишув имзоланади. Лойиҳа Марказий Осиёда “яшил энергия” соҳасида йирик қўшма ташаббусга айланиши мумкин.
Гуманитар ва маданий алоқалар
Қозоғистон ва БАА ўртасидаги маънавий уйғунлик узоқ вақтдан бери сезилиб келмоқда. Айниқса, маданий яқинлик ҳақида гап кетганда. Томонлар инсонпарварлик ташаббусларини амалга ошириб, таълимни фаол ривожлантирмоқда. Амирликларда Қозоғистон маданият ҳафталиги, Астана балет театри чиқишларини, кўргазма ва ҳунармандчилик ярмаркасини ўтказиш анъанага айланган. 2023 йилда Астана шаҳрида мусулмон оқсоқоллари кенгашининг бўлими очилади, ундан аввал Абу-Дабида “Абай” маданият саройи ва “Дунё болалар нигоҳи билан” кўргазмаси очилди.
Икки томонлама тарихда янги саҳифа 2019 йилда бошланган кўринади. Ўша йили БААнинг биринчи космонавти Бойқўнғир космодромидан коинотга учирилди. Бундай муносабатлар икки давлатнинг космик соҳадаги ҳамкорлигига янги йўналиш бахш этиб, узоқ йиллик ҳамкорликни мустаҳкамлаган кўринади.
Эслатиб ўтамиз, Шайх Холиднинг Қозоғистонга ташрифи давлат раҳбари Қасим-Жомарт Тоқаевнинг махсус таклифига биноан амалга оширилмоқда. БАА ахборот маконидаги маълумотларга кўра, Амирликлар учрашувда савдо-иқтисодий алоқалар, энергетика, сармоя ва барқарор технологияларни муҳокама қилади.
