Ўрта асрларлик Сарайшиқдан топилган косанинг сири нимада
ATYRAÝ. Kazinform – Атирау вилоятидаги ўрта асрларга оид Сарайшиқ шаҳридан кўплаб қимматбаҳо ёдгорликлар топилган. Биринчи археологик экспедиция бу ерда 1950 йилда бошланган.
74 йил аввал биринчи экспедицияга Қозоғистон археология мактаби асосчиси Алкей Марғулан раҳбарлик қилган. Сарайшиқ музей-қўриқхонаси директори бўлган Молдаш Бердимуратов, “Ўша экспедиция таркибида бўлган археологлар Сергей Толстов ва Героним Пацевичлар Сарайшиқ Х-ХІ асрларда Саксин шаҳри ўрнида қурилган, деб ҳисоблашади. Буюк Ипак йўлидаги Сарайшиқни Хоразм асирлари қурган”, – деб ёзади у.
Унинг фикрича, Сарайшиқ шаҳрининг тарихи уч даврга бўлинади.
“Биринчиси, шаклланиш даври, иккинчиси, Олтин Ўрда даврида Европа, Марказий Осиё, Қозоғистонни узоқ Хитой билан боғлаган йирик савдо марказига айланиш даври. Бу даврда Сарайшиққа ҳафтасига 700 дан 1200 гача савдо карвонлари келиб-кетганлиги ҳақида маълумотлар бор. Учинчиси эса, Буюк Нўғай Ўрдасининг маркази бўлганида Иван Грозний юборган гуруҳ қўлидан қулаши”, - дейди марҳум Молдаш Бердимуратов.
1999 йилда Махамбет тумани ҳудудида жойлашган тарихий Сарайшиқ шаҳарчаси қайтадан кўрикдан ўтказилди. Ўшандан бери бу ерда кўплаб қимматбаҳо ёдгорликлар топилган. Улардан бири рангини ўзгартирадиган коса.
“1999 йилда Сарайшиқда қазиш ишлари қайта бошланди. Бундай қазиш ишлари давомида биринчи кўза топилди. Шундан сўнг лойга аралашган тупроқ орасидан коса чиқди. Ўзига хос жиҳати шундаки, қанча асрлар ўтган бўлмасин, косага ҳеч нарса юқмаган. Қудди заводдан чиққандагидек ёрқин. Косани қўлимга олиб, қараб турганимда, ёнимдаги археолог: “Бу қимматли топилма, буни атаб ўтиш керак" деди. Иш кунининг охирига келиб биз ичимлик олдик. Археолог: “Мен бу топилган косадан ичаман”, деганидан сўнг, косани унинг қўлига тутдим. У Жайик дарёсига бориб, косани сув билан ювди. Пиёлага ароқ қуйганимизда косамиз қорайиб кетди. Биз ҳайратда қолдик. Биз ароқни тўкиб юборардик. Ўша косанинг ранги асл ҳолига қайтди. Биз сув қуйдик. Кейин аччиқ кефир қуйдик. Косанинг ранги ўзгармади. Биз машинадан бензин олиб, косага қуйдик. Қизиғи шундаки, коса яна қорайиб кетди. Демак, коса одамга ичмаслик керак бўлган суюқлик ҳақида дарҳол маълум қилади”, – деди Молдаш Бердимуратов.
Бу коса Саройшиқдан топилган қимматбаҳо ёдгорликлардан биридир. Ранги ўзгариб турадиган коса 2000 йил сентябрь ойида Астанадаги Биринчи Президент музейига топширилган.
