Учинчи мегаполис: нима учун Чимкентда маошлар Астана ва Алматидагидан анча паст
ASTANA. Kazinform – Учта республика аҳамиятига молик шаҳарлар тенг мақомга эга бўлишига қарамай, Чимкент энг паст даромадга эга, деб хабар беради Kazinform агентлиги мухбири.

Чимкентда иш ҳақининг йиллик ўсиши, расмий статистик маълумотларга кўра, 16,1 фоизни ташкил этди. Бироқ аҳолининг реал даромадлари Астана ва Алматидагидан анча пастлигича қолмоқда.
2024 йилнинг учинчи чорагида ўртача ойлик номинал иш ҳақи:
- Астанада - 504 212 тенге,
- Алматида - 471 264 тенге,
- Чимкентда - 309 733 тенге.

Аҳоли жон бошига ўртача даромадларни солиштирганда бу фарқ янада яққол кўзга ташланади: Чимкентда улар атиги 127 857 тенгени ташкил этади.
“Ўртача иш ҳақи каби кўрсаткич ҳам борки, у ишларнинг ҳақиқий ҳолатини аниқроқ акс эттиради, чунки у мамлакатдаги, минтақадаги ёки бизнесдаги иш ҳақи тўғрисидаги жорий маълумотлар асосида даромадларни акс эттиради. Чимкентда 2024 йилда ўртача иш ҳақи 248 579 тенгени, Астанада 327 598 тенгени, Алматида эса 325 649 тенгени ташкил қилди”, – дея қайд этди Миллий статистика бюроси экспертлари.

Иқтисодчи олим Бекнур Қисиқов маошлардаги фарқни омиллар комбинацияси билан изоҳлайди.
“2018 йилнинг июнигача Чимкент Жанубий Қозоғистон вилояти (ҳозирги Туркистон вилояти) маркази бўлиб, у қишлоқ хўжалиги райони билан боғланган эди. Чимкент маълум маънода қишлоқ хўжалиги саноатининг маркази ҳисобланади. Бироқ Алмати ва Астана Қозоғистоннинг молиявий, иқтисодий ва маъмурий марказлари бўлиб қолмоқда, уларда асосий фондлар ва бюджет жамланган. Айнан ўша ерда мутахассислар одатда юқори маош оладилар. Шуни ҳам таъкидлаш керакки, иш ҳақи даражаси тўғридан-тўғри яшаш нархига боғлиқ. Масалан, Чимкентда Алмати ва Астанадагидан пастроқ. Бу шаҳарларда уй-жой, транспорт ва хизматлар ҳар доим юқори бўлади”, – дейди Евроосиё франчайзинг ассоциацияси президенти Б. Қисиқов.

Унинг қўшимча қилишича, мегаполис мақомига эга бўлишига қарамай, Чимкент Астана ва Алмати билан солиштирганда юқори малакали кадрлар оқими чекланган ва давлат томонидан қўллаб-қувватланиш даражаси ва инвестициялар ҳажмидаги фарқларга эга бўлган шаҳар бўлиб қолмоқда.
“Чимкент ривожланаётганига қарамай, инвестициялар Астана ва Алмати шаҳарларига қараганда анча кам тушмоқда. Инвестицион жозибадорлик эса иш ўринлари яратиш ва иш ҳақини оширишда муҳим ўрин тутади. Чимкентда у аввалгидан сезиларли даражада юқори, аммо ҳали ҳам Алмати ва Астанадагидек эмас. Бироқ, сўнгги тенденциялар Чимкентнинг ривожланаётганини кўрсатмоқда. Ишончим комилки, шаҳар улкан салоҳиятга эга ва айнан сармоялар, малакали кадрлар ва бошқа омиллар унинг келажагини белгилаб беради”, – дейди иқтисодчи.
Социологларнинг таъкидлашича, аҳоли сонининг ўсиши ва мегаполис мақоми иқтисодий ривожланиш таассуротини яратиши мумкин, аммо бу автоматик равишда иш ҳақининг ошишини англатмайди.
“Қозоғистонда маош фақат аҳоли сонига боғлиқ эмас. Масалан, Ҳиндистонни олайлик — бир миллиард аҳолига қарамай, у ерда иш ҳақи пастлигича қолмоқда. Бунинг сабаби шундаки, даромад даражаси кўп жиҳатдан иқтисодиёт секторига боғлиқ. Масалан, мамлакатнинг энг жанубий шаҳри бўлган Чимкентда иқтисодиёт асосан хизмат кўрсатиш ва қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини қайта ишлашга қаратилган. Астанада, аксинча, асосий соҳа давлат хизматлари ва шунга мос равишда ўртача иш ҳақи бюджет сектори ходимлари ва давлат хизматчилари даражасига яқин. Алмати тижорат жиҳатидан энг ривожланган шаҳар сифатида фаол рақобат ва ривожланган саноат туфайли юқори маошга эга”, – дейди социолог, «Сандж» тадқиқот маркази директори Жанар Жандосова.
Бироқ, шаҳарларда, айниқса, нефть саноатида, иш ҳақи анъанавий равишда юқори, гарчи улар касбга қараб сезиларли даражада фарқ қилиши мумкин.

“Масалан, Жанаўзенда иш ҳақи юқорироқ, чунки шаҳар нефть қазиб олишга қаратилган. Якка тартибдаги шаҳарчада битта маош оилани тўлиқ боқиши мумкин. Илгари Қозоғистонда Темиртау ёки Шахтинск каби кўплаб моношаҳарлар мавжуд бўлиб, улар тоғ-кон ва металлургия саноатида ҳам юқори маошлари билан машҳур эди. Умуман олганда, саноатни ривожлантириш ҳақида гапирадиган бўлсак, инвестиция бор жойда иш ҳақи даражаси ҳам ошади. Масалан, конлар фаол ўзлаштирилаётган ҳудудларда, хоҳ нефть, хоҳ олтин, хоҳ Тенгиз, хоҳ Қарачиғанақ, иш кучига талаб дарҳол ошиб боради, бу эса иш ҳақининг ошишига олиб келади”– дея қайд этади социолог.
Маошлардаги фарқлар минтақага қараб алоҳида шаҳарларда ҳам мавжуд. Мисол учун, саноат ҳудудида даромад аҳоли кам малакали касбларда, масалан, ишчилар ишлайдиган шаҳар атрофидаги ҳудудларга қараганда анча юқори бўлиши мумкин.
“Шунинг учун саноат ва инфратузилмани ривожлантириш муҳим. Бу, айниқса, Қозоғистонда долзарбдир, чунки саноат ва савдонинг муваффақиятли ривожланиши аҳоли даромадларини оширишга ёрдам беради. Иш ҳақини янада ошириш учун инфратузилма ва ишлаб чиқаришни ривожлантиришга сармоя киритишни давом эттириш керак. Масалан, Астанада ҳозирда қурилиш ва бошқа лойиҳаларга сармоя киритилмоқда, бу ҳам иш ҳақини оширишга ёрдам беради. Бироқ, агар бундай инвестициялар тўхтаса, ишчилар бошқа ҳудудларга кетиши мумкин», – дея хулоса қилади Жанар Жандосова.
