Турк дунёсининг пойтахти Анау шаҳри ҳақида нималарни биламиз
ASHGABAT. Kazinform – Анау шаҳри Туркманистоннинг Аҳал вилояти марказидир. Ашхобод яқинида жойлашган. 2008 йилда шаҳар мақомини олди. Аҳолиси 30 мингга яқин. Бугунги кунда бу ривожланган инфратузилмага эга ва жадал ривожланаётган замонавий шаҳар.
Бу жойнинг тарихи 7 минг йилдан ортиқроқдир. Замонавий шаҳар яқинида Анау маданиятига мансуб қадимий манзилгоҳлар харобалари бор. Тахминан бу цивилизация милоддан аввалги V-I минг йилликларда мавжуд бўлган. Шумер цивилизациясининг замондоши.
Америкалик археолог Рафаэль Пумпелли биринчи марта 1904 йилда Туркманистон жанубидаги чўлда қадимий аҳоли пунктлари қолдиқларини кўрган ҳолда ушбу маданият ҳақида саёҳат эслатмаларини нашр этди.
Тўлиқ миқёсли қазишмалар фақат 70-йилларда, совет археологлари ҳайратланарли кашфиёт қилганларида бошланган. Шу билан бирга, бу харобалар оддий аҳоли пункти эмас, балки 161 км майдонга тарқалган бир неча аҳоли пунктлари тизими эканлиги аниқланди.
Аҳоли пунктлари ичидаги барча бинолар бир-биридан бир неча метр масофада жойлашган бўлиб, узунлиги 100-150 метр бўлган кичик хоналардан иборат эди. Бино қолдиқлари ва топилган уй-рўзғор буюмлари Анау цивилизацияси қадимда Ўрта Осиёдаги энг илғор цивилизациялардан бири бўлганлигини кўрсатади. Аҳоли пункти ҳудудидан сопол идишлар, суяк қувурлари, пичоқлар ва қуш шаклидаги тутқичли болталар топилган. Бу осори-атиқаларнинг барчаси дунёнинг турли музейларида, жумладан, Анау шаҳар музейида сақланади. Баъзи яхши сақланган уйларнинг деворларида ҳали ҳам одамларнинг суратларини, шунингдек, вақт ўтиши билан қисман ўчиб кетган турли безакларни кўришингиз мумкин.
Айрим археологик маълумотларга кўра, Анау цивилизацияси милоддан аввалги 2-минг йиллик охирида Ўрта Осиёга келган кўчманчилар томонидан вайрон қилинган. Аммо қадимги даврларда (милоддан аввалги III аср) қурилган Анау қалъаси бугунги кунгача сақланиб қолган. Бу 10 метрли тепаликда кўтарилган бир хил доирадир. Қалъанинг диаметри тахминан 300 м, атрофида минора деворларининг қолдиқлари, шунингдек, асрлар давомида тўлиб қолган чуқурлик бор.
Қалъадан топилган дастлабки топилмалар Анаунинг асли парфиялик бўлганлигини кўрсатади. VII-XII асрларда қалъа араблар қўлида бўлган, кейин мўғуллар томонидан вайрон қилинган, аммо XIII аср охирида яна тикланган. Ўрта асрларда қалъа кичик шаҳарчага айланди.
Ҳозиргача фақат бир нечта қадимий бинолар сақланиб қолган, улардан энг машҳури Сейид Жемалитдин масжидидир. У XV асрда қурилган, бироқ 1948 йилдаги Ашхобод зилзиласида қаттиқ вайрон бўлган ва бугунги кунда унинг тикланган қолдиқларигина қолган. Бироқ, масжид ўз аҳамиятини сақлаб қолди ва ҳамон сайёҳлар ва тадқиқотчилар учун катта қизиқиш уйғотмоқда. Бунгача масжид мажмуаси масжиднинг ўзи, Шайх Жамолид қабристони ва баланд гумбазли залли иккита катта бинодан иборат эди. Реставраторлар мажмуа пойдеворини, майдондаги ғишт ишларини ва қабрни тиклашга муваффақ бўлди. Аммо уларнинг асосий муваффақияти - олма дарахти шохлари билан ўралган аждаҳонинг қайта тикланган мозаикаси ва масжид "Гўзаллик уйи" деб номланган ёзувдир. Аждаҳо тасвири масжидлар учун хос эмас ва бу расмнинг Ўрта Осиёда альтернативаси йўқ. Бундай махсус расмнинг пайдо бўлишининг сабаби узоқ вақтдан бери тадқиқотчиларни ҳайратда қолдирди. Сюжетнинг энг ишончли талқинини таниқли археолог ва санъатшунос Галина Пугаченкова берган. У аждарни “XV асрда Анау вилоятида яшаган асосий туркман қабиласининг тотеми” деб ҳисоблаган... Албатта, масжидда сариқ аждаҳонинг пайдо бўлишини тушунтирувчи гўзал афсона ҳам бор. Унинг сўзларига кўра, қишлоқ аҳолиси аждаҳони ўлимдан қутқариб қолгач, олтин совға қилган, шунинг учун масжидда аждаҳо чизган. Ўшандан бери аждаҳо қишлоқнинг тотемига айланди, аҳоли унга сажда қилади ва афсонани авлоддан-авлодга ўтиб келган.
Эслатиб ўтамиз, 2023 йилнинг декабрь ойида Озарбайжоннинг Шуша шаҳрида Анау шаҳри туркий дунёнинг 2024 йилги маданий пойтахти (ТУРКСОЙ) деб тантанали равишда эълон қилинган эди.
