Трамп vs Харрис: АҚШдаги президентлик сайловлари Қозоғистонга қандай таъсир қилиши мумкин
ASTANA.Kazinform – Бугун АҚШда навбатдаги президентлик сайловлари бошланади. Муҳим сиёсий кампания кейинги давлат раҳбари ким бўлишини ҳал қилиши керак. Асосий рақобатчилар Дональд Трамп ва Камала Харрисдир. Қайси бирини олсак ҳам, у сиёсий элитада устунлик қилади ва Оқ уйда обрўга эга. Биринчи номзод 2017-2021 йилларда мамлакатни бошқарди, кейинги номзод эса куч тузилмасидаги асосий ўйинчилардан бири ҳисобланади. Океаннинг нариги томонидаги халқ танлови Қозоғистонга таъсир қиладими? Бошқарувдаги президент Марказий Осиё билан муносабатларни қандай силжитиши мумкин? Kazinform агентлиги мухбири Ерсин Шамшадин мавзуни урганишга ҳаракат қилди.
Иқтисодий қатлам: нефть ва "яшил" энергия
Ҳозирча президентликка номзодларнинг асосий сиёсий позициялари Украинадаги можаро ва ноқонуний миграция бўйича қарама-қарши. Уларнинг ҳеч бири сайловолди дастурида Марказий Осиё бўйича ўз позициясини очиқ билдирмаган. Шу боис, узоқ вақт давомида режалаштирилган истиқболли лойиҳалар ўзгаришсиз қоладиганга ўхшайди. Кейинги қадам давлатлараро муносабатларга боғлиқ бўлади.
Қозоғистон ва АҚШ ўртасидаги музокаралар сўнгги йилларда муваффақиятли кечганини биламиз. Бунгача ҚР Президенти Қасим-Жомарт Тоқаев расмий ташриф билан икки марта океанни кесиб ўтиб, сармоявий ва стратегик музокаралар олиб борди. Ҳатто БМТ Бош Ассамблеяси ва «С5+1» форматидаги саммит ҳам куч билан дипломатик алоқаларни мустаҳкамлади. Шу боис жорий йилнинг биринчи ярмида АҚШга жўнатилган товарлар ҳажми 888,8 миллион долларга етди. Давлатлар нефть ва радиоактив элементларни экспорт қилишда муҳим ҳамкорга айланди. 2024 йилнинг олти ойида 578 миллион долларга 0,9 миллион тонна нефть ташилган. Бу 2023 йилга нисбатан қарийб уч баробар кўпдир.
Шу нуқтаи назардан, халқаро телекоммуникациялар нефть қазиб олишга боғлиқ бўлганлиги сабабли, номзодларнинг ушбу мавзудаги позициясини аниқлаш муҳим аҳамиятга эга. Бу келажакда экспорт ҳажми ва даромад даражасига таъсир қилиши мумкин. Масалан, “яшил” энергияга ўтишга қаратилган Green New Deal резолюциясини олайлик. Камала Харрис лойиҳани қўллаб-қувватлайди, Дональд Трамп эса бунга қарши. Унинг сўзларига кўра, Green New Deal нафақат мамлакатда нефть қазиб олишни чеклайди, балки иқтисодиётни ҳам заифлаштиради, деган гумон бор. Шу сабабли, АҚШда нефть қазиб олишни кўпайтириш ва шу билан суюқ ёқилғи нархини тартибга солиш мумкин, деб ишонилади. Трамп Пенсильвания штатида нефтчилар билан учрашув чоғида ўз сўзларини такрорлади:
“Агар мен президент этиб сайлансам, Green New Deal режаси амалга оширилмайди, ёқилғи нархининг ошишини тўхтатаман”, – деди у.
Мутахассисларнинг фикрича, АҚШда нефть қазиб олиш нарх сиёсатига таъсир этса-да, экспортимиз ҳажмига таъсир қила олмайди. Чунки жаҳон корхоналари ва хусусий сектор ҳали “яшил” энергияга тайёр эмас, муқобил энергия нефтга бўлган талабни камайтириш учун етарли имкониятларга эга эмас.
Иккала номзоднинг ҳам ташқи сиёсатга йўналтирилган иқтисодий режаси бўлмаслиги мумкин, аммо биз уларнинг ички иқтисодий қарори дунё мамлакатларига таъсир қилишини инкор эта олмаймиз. Масалан, Трамп президентлиги даврида иқтисодни тиклаш учун 3 триллион доллар ажратган ва бунинг натижасида АҚШда инфляция кескин ошган. Маълумки, домино усули бошқа мамлакатларда нархларнинг беқарорлигига сабаб бўлган. Шунинг учун, ички қадамларни ўтказиб юбормаслик яхшироқдир.
Ушбу ҳисобот билан солиқ сиёсатига эътибор қаратилади. Трамп президент бўлса, солиқни 15-20 фоизга тушириш ниятида, Харрис, аксинча, жамоавий солиқни 21-28 фоизгача оширади. Трамп Хитой товарларига 12-60 фоиз, бошқа давлатлардан импорт қилинадиган товарларга эса 20 фоизгача бож ўрнатишини айтди. Харрис эса мамлакатдаги ноқонуний муҳожирлар ҳуқуқларини ҳимоя қилишга ваъда берди. Эксперт Қуаниш Сайлаунинг фикрича, сиёсатчиларнинг эскича муносабати янги ташаббусларга туртки бериши мумкин ва кўпроқ ўзгаришларни кутиш ноўрин.
“Иқтисодий ва савдо сиёсати қўш номзоднинг сайловолди дастурида катта ўрин тутмайди. Дональд Трамп импортга божлар жорий этиш ҳақида гапирди, бироқ бу сиёсат Қўшма Штатларнинг ички аҳволига кўпроқ таъсир қилади. Марказий Осиё давлатлари бундан наф кўриши ёки зарар кўриши даргумон. Камала Харрис асосий эътиборни мамлакатнинг асосий ҳамкорлари (“Катта еттилик”га аъзо давлатлар) билан ҳамкорликни ривожлантиришга қаратади”, – деди эксперт.
Шунингдек, АҚШ президентлик сайловлари савдо балансини бузмайди. Сиёсатшуноснинг тахмин қилишича, президентликка номзодларнинг иқтисодий ҳисоботи Европа Иттифоқи давлатлари ва ташқи сиёсати томонидан баҳоланади.
“Дональд Трампнинг 2016-2020 йиллардаги президентлиги ва Камала Харриснинг 2020-2024 йиллардаги вице-президентлик фаолиятини кўриб чиқайлик. Дональд Трамп протекционистик савдо сиёсатига амал қилди, Афғонистондан қўшинларни олиб чиқиш ниятини билдирди. АҚШ ўз иттифоқчилари етарли ҳисса қўшмаганига ишониб, НАТОнинг ролини заифлаштириш ниятида эди. Хитойга нисбатан совуққонлик билан муносабатда бўлишига қарамай, Путинга нисбатан ижобий фикрда бўлишига қарамай, Россияга қарши санкцияларни кучайтирди.
Харрис вице-президент лавозимида Қўшма Штатларда иммиграция билан шуғулланган ва ташқи сиёсатга кўп аралашмаган. Унинг Оқ уйдаги шериги Жо Байден армияни Афғонистондан олиб чиқиб кетди, бироқ Украина ва Исроилга ҳарбий ёрдам кўрсатиш учун қўлидан келганича ҳаракат қилди”, – деди Қуаниш Сайлау.
«С5+1»: қарор ва кафолат доираси
Иқтисодиётнинг йўналиши сиёсий қарашга боғлиқлиги аниқ. Ҳар икки номзоднинг Марказий Осиё, хусусан Қозоғистон билан алоқалари турлича. Масалан, Трамп ўз раҳбарлиги йилларида Марказий Осиё давлатлари раҳбарлари билан учрашиб, улар билан шартнома тузиш тажрибасига эга. Харрис эса бундай устунликка эга эмас. Бироқ, бу унинг заиф эканлигини англатмайди, фақат оптимал мақомда учрашиш мумкин эмас эди.
Умуман олганда, Қозоғистоннинг АҚШ билан ўзаро ҳамкорлиги аср бошларига тўғри келади. 2001 йилда АҚШ армияси Афғонистонга бостириб кирганидан сўнг Марказий Осиё давлатларининг аҳамияти ортгани аниқ. Бугунги «С5+1» форматининг пойдевори ҳам ўша пайтда қўйилган. Энди манфаатлар тўқнашуви ва ҳарбий кескинлик даврида бу алоқанинг аҳамияти икки баравар ортганга ўхшайди. Айниқса, АҚШ-Хитой-Россия учлигидаги позициялар зиддияти имконият ва хавфни тезлаштирмоқда.
“Украинадаги воқеалар ривожи Марказий Осиё учун жуда муҳим бўлади. Агар Дональд Трамп ғалаба қозонса, зиддиятни имкон қадар тезроқ тугатишга ваъда берди. Урушнинг тугаши Россия Федерациясининг маълум даражада кучлироқ позициясига олиб келиши мумкин, аммо бу келажакда Россиянинг Ғарб билан муносабатларини нормаллаштиради дейишга ҳали эрта. Марказий Осиё давлатлари Россия, Хитой ва Ғарб давлатлари ўртасидаги мувозанатни сақлаши керак бўлади.
Камала Харрис Байден сиёсатини давом эттириш ва Украинага ҳарбий ёрдам кўрсатишдан манфаатдор. Агар у ғалаба қозонса, Харрис АҚШ-Россия ёки АҚШ-Хитой муносабатларини тиклаши даргумон. Бу Марказий Осиёдаги сиёсий ва иқтисодий вазиятга таъсир қилади. Сиёсий жиҳатдан АҚШ ўзининг асосий рақиблари таъсирига қарши туришга ҳаракат қилмоқда, бироқ унинг Марказий Осиёдаги иштироки чекланганлигича қолиши мумкин. Шунингдек, Марказий Осиё давлатларининг БРИКС ва ЕОИИ ташкилотларидаги ҳамкорлиги кучайиши мумкин”, – деб башорат қилди Қуаниш Сайлау.
Сиёсий беллашувда ким ғолиб чиқмасин, Қозоғистон учун ҳал қилувчи ўзгариш бўлмайди. Албатта, нефть нархи ва Россияга қарши санкциялар таъсир қилиши шубҳасиз. Бундан ташқари, биз сезиларли ўзгаришларни кута олмаймиз. Чунки Қозоғистон-АҚШ дипломатик алоқалари юқори даражада. Қолаверса, қозоғистонликларга 10 йиллик бепул визани АҚШ ҳеч қайси давлатга таклиф қила олмаслиги ҳам бирдамлик ишорасидир. Шунинг учун келажак йўналиши келишув ва ваъдага боғлиқ.
