Тозалик куни: Наврўз байрами ва экологик маданият
ASTANA. Kazinform – 14 март куни бошланган 10 кунлик “Наврўзнома”нинг сўнгги куни миллий экологик акцияга бағишланди. “Тозалик куни” фуқароларнинг атроф-муҳитни муҳофаза қилиш тўғрисида тушунчасиини ошириш ва жамиятда экологик маданиятни ривожлантириш имконини беради.
Март ойида тозалик чоралари
Наврўз табиат ва инсон ўртасидаги тотувлик, тўкинлик, янгиланиш, поклик байрамидир. Байрамнинг асосий маъноси табиатнинг (ва одамларнинг) янгиланишини англатувчи қишдан баҳорга ўтишдир. Бу давр чуқур рамзий маънога тўла бўлиб, унинг асосий тамойили покланиш орқали янгиланишдир. Анъанага кўра, Наврўз байрамида одамлар ўз уйлари, ҳовлилари, кўчаларини тозалайди, тозалик тадбирларини ташкил қилади. Бу табиатга ҳурмат ва жамият олдидаги масъулиятнинг намоёнидир.
Табиатни эъзозлаш азалдан халқимиз маданиятига кириб келган. Улар орасида булоқ кўзини очиш савобли ва муҳим иш ҳисобланган. Қозоқларда “Булоқ кўрсанг, кўзини оч” деган мақол бор. Бу халқ ҳикмати табиатни асрашга, сув манбаларини тозалашга чақиради. Агар булоқларнинг манбалари тиқилиб қолса, сув лойқаланиб, оқиши тўхтаб, атрофдаги ҳаётга зарар етказиши мумкин. Шу боис Наврўз байрамида қишлоқ аҳли, ўқувчилар, кўнгиллилар булоқларни очиш, сув каналларини тозалашда фаол иштирок этмоқда.
Бу кун табиат билан уйғунликни сақлаш муҳимлигини ва инсон атрофдаги дунёнинг ажралмас қисми эканлигини эслатиб туради. Экологик тарғиботларни умумхалқ байрамига киритиш ҳам Давлат раҳбари томонидан кўтарилган экологик муаммолар контекстида атроф-муҳитни муҳофаза қилиш муҳимлигини таъкидлашни мақсад қилган. Экологияга оид бундай кенг кўламли ташаббуслар “Наврўзнома” ўн йиллигининг якуни бўлибгина қолмай, янги йилни мусаффо муҳитда, эзгу ниятлар билан кутиб олиш учун асос бўлиб хизмат қилади.
Тозалик куни муносабати билан кўплаб тадбирлар ташкил этилмоқда. Улардан бири Жаҳон ёввойи табиат фонди (WWF) кўмагида ҳар йили ўтказиладиган “Ер соати” халқаро экологик акциясидир. Бу йилги тадбир 22 март куни соат 20:30 дан 21:30 гача бўлиб ўтди. Жамғарма одамларни бир соат давомида чироқ ва маиший техникани ўчиришга ва сайёрамизга бефарқ эмаслигимизни кўрсатишга таклиф қилади. Бу вақтда бутун дунё бўйлаб машҳур бинолар ва ёдгорликларнинг чироқлари ҳам ўчади. Бу дунёдаги энг катта, энг кўп иштирок этган экологик тадбирдир.
Шунингдек, “Бутунжаҳон тозалик куни”да (World Cleanup Day) ҳудудни тозалаш, кўчатлар экиш, табиий объектларни ободонлаштириш тадбирлари ўтказилади. Мамлакатда бу акция Қозоғистон
Экологик ташкилотлар ассоциацияси, “Яшил” ва G-Global тараққиёт коалициялари, “Биз тоза юрт учун” экологик ҳаракати, «Zhasyl Qalqan» ташкилоти томонидан ўтказилмоқда.
«Таза Қазақстан» – ташаббусдан концепциягача
“Таза Қазақстан” умуммиллий экологик акцияси ҚР Президенти Қасим-Жомарт Тоқаев ташаббуси билан ўтган йилнинг апрель ойида бошланган эди. Баҳорги тошқинларга қарши кураш давом этаётганига қарамай, Президент вилоятлар ҳокимларига кечиктирмасдан теварак-атрофни тозалаш ва ободонлаштириш ишларини зудлик билан бошлашни топширди. Бу умуммиллий хусусият касб этадиган доимий жараёнга айланиши кераклигини қаттиқ огоҳлантирди.
“Менинг топшириғим билан тошқиндан зарар кўрмаган ҳудудларда “Таза Қазақстан” акцияси бошланди. Мен барча ҳокимларни огоҳлантирдим, бу бир марталик кампания эмас. Қўшни давлатлар қатори биз ҳам Қозоғистонни кўкаламзорлаштириш, вилоятлар ва шаҳарлар ҳудудларини тозалаш ишларини доимий равишда олиб боришимиз керак”, – деди Қасим-Жомарт Тоқаев тошқинга қарши чора-тадбирларни мувофиқлаштириш ва тошқин оқибатларини бартараф этиш бўйича Республика штабининг йиғилишида.
Натижада ўтган йили “Таза Қазақстан” экологик акциясида 2,4 миллион киши иштирок этди, юз минглаб ҳовли ва ҳудудлар тозаланди, 900 минг тоннадан ортиқ чиқинди тозаланди. 2,5 миллион тупга яқин кўчатлар ўтқазилди, 20 мингдан ортиқ ижтимоий соҳа объектлари ҳудуди, 4,6 мингдан ортиқ жамоат жойлари, истироҳат боғлари ва кичик боғлар ободонлаштирилди.
Беш мингдан ортиқ тарихий-маданий обидалар, 758 фаввора қайта тикланди. Дарёлар, кўллар ва бошқа сув ҳавзалари атрофидаги 5,8 миллион квадрат метрдан ортиқ майдон, 8,4 миллион метрдан ортиқ ариқлар тозаланди.
Экология вазирлиги маълумотларига кўра, 2019-2023 йилларда мамлакатда ўртача 62 та экологик акция ўтказилган бўлса, 2024 йилда бу кўрсаткич 183 тага етди. Агар сўнгги 5 йилда акцияларда 2,4 миллион киши қатнашиб, 900 минг тонна чиқинди йиғилиб, 2,5 миллион тупга яқин кўкаламзорлаштирилган кўчатлар экилган бўлса, 2024 йилда экологик акцияларда 6,2 миллион киши қатнашиб, 1,1 миллион тонна чиқинди йиғилиб, 1,6 миллион тупга яқин дарахт экилди.
Шу билан бирга, Президент Қасим-Жомарт Тоқаевнинг “Таза Қазақстан” ташаббуси доирасида Jibek Joly каналида “Таза қала” кенг кўламли телевизион лойиҳаси ишга туширилди. Тасвирга олиш гуруҳи Қозоғистоннинг катта-кичик шаҳарларида бўлиб, уларнинг тозалиги, гўзаллиги ҳақида суҳбатлашди. Журналистлар маҳаллий аҳоли билан учрашди, коммунал хизматлар ишини кўрди, ҳудуднинг экологик ҳаётида фаол иштирок этаётган барча кўнгиллилар билан яқиндан танишди.
Аввалроқ Kazinform сайтида Чимкент, Туркистон, Тараз, Қизилўрда, Ўскемен, Семей, Павлодар, Алмати, Талдиқорған, Қунаев, Жезқазған, Қарағанди, Астана, Қостанай, Петропавл, Кўкшетау, Ақтўбе ва Орал шаҳарларининг тозалиги бўйича қатор хабарларни эълон қилган эди.
“Таза Қазақстан” ташаббуси ҳам 2029 йилгача бўлган узоқ муддатли концепция мақомини олди. Ҳужжатда экологик вазиятни яхшилаш, атроф-муҳитни муҳофаза қилиш, экологик маданиятни шакллантириш бўйича комплекс чора-тадбирлар белгилаб берилган.
Қозоғистонликларнинг экологик маданияти қандай?
“Таза Қазақстан” ташаббуси 2029 йилгача бўлган узоқ муддатли концепция мақомини олди. Ҳужжатда экологик вазиятни яхшилаш, атроф-муҳитни муҳофаза қилиш, экологик маданиятни шакллантириш бўйича комплекс чора-тадбирлар белгилаб берилган. Концепция экологик фикрлаш, онгли истеъмол, ресурсларни тежаш ва тадбиркорлик маданиятини ривожлантириш механизмларини ҳам ўз ичига олади.
Концепцияда қозоғистонликлар экология, хомашё ва чиқиндиларни қайта ишлаш мавзуларини қанчалик долзарб кўриб чиқишлари ҳақида ижтимоий тадқиқот тақдим этилган. Маълум бўлишича, респондентларнинг 82,3 фоизи бу масалани “жуда долзарб” ва “тегишли” деб ҳисоблайди. Айниқса, Ақтўбе (96,4%) ва Қостанай (95,7%) вилоятлари аҳолиси қизиқиш уйғотди.
Қозоғистон келгуси беш йил ичида 15 фоиз сув танқислигини бошдан кечириши кутилаётганига қарамай, истеъмол даражаси ошди. Автомобиллар туфайли экологик юк ҳам ортиб бормоқда. 2023 йилда рўйхатга олинган автомобилларнинг умумий сонида 20 йилдан кўпроқ вақт олдин ишлаб чиқарилган автомобиллар устунлик қилади.
Шунингдек, корхоналарнинг экологик жавобгарлиги пастлигини кўрсатадиган маълумотлар мавжуд. Экология ва табиий ресурслар вазирлиги томонидан 2023 йилда экология қонунчилигига риоя этилиши юзасидан 652 та текширув ўтказилди. Жами 322,9 миллиард тенгега 2 мингдан ортиқ маъмурий жарима қўлланилди, шундан 11,3 миллиард тенге ундирилди. Жарима ортиқча ва ихтиёрий эмиссия учун қўлланилади.
Айтиш жоизки, яқинда Бурабойда бўлиб ўтган Миллий қурултойнинг IV сессиясида ҳам Президент “Таза Қазақстан” ташаббуси ҳақида гапирган эди.
“Тозалик масаласи доимо эътиборда бўлиши керак. Мамлакатимизда ўтган йилдан буён “Таза Қазақстан” акцияси давом этмоқда. Фуқаролар ташаббусни катта қўллаб-қувватлашини билдирди. Акция бутун мамлакатга тарқалди. Қуёш тобора исиб бормоқда, энди одамлар шанба кунлари ташқарига чиқиб, атрофни тозалашади. Бу жуда тўғри. Мен аввал ҳам айтган эдим, “Таза Қазақстан” шунчаки акция эмас. Бу ҳар бир инсон ва бутун халқ учун кундалик одат ва турмуш тарзига айланиши керак”, – деди Қасим-Жомарт Тоқаев.
