Тенге қандай ишлаб чиқарилади: Қозоғистон зарбхонасидан репортаж
Яқинда Қозоғистон молиячилар ассоциацияси йилнинг биринчи ярмидаги нақд пул ҳисоб-китоблари статистикаси бўйича ҳисоботини эълон қилди. Маълум бўлишича, нақд пулсиз операцияларнинг ўсиши уч баравар камайган. Мамлакатда қоғоз купюралар кўпайиб бораяптими ва нақд пул ҳақиқатан ҳам тўлов воситаси сифатида машҳурми? Қозоғистон Республикаси Миллий банки Kazinform агентлигининг ушбу саволларига жавоб берди, шунингдек, Қозоғистон зарбхонасида тенге қандай ишлаб чиқарилишини айтиб берди.
Миллий банкнинг қайд этишича, нақд пулсиз ҳисоб-китоблар инфратузилмаси фаол ривожланаётганига қарамай, муомаладаги нақд пул динамикаси барқарор ўсишни кўрсатмоқда. Охирги 5 йилда муомаладаги нақд пулнинг ўртача йиллик ўсиш суръати 9,9 фоизни ташкил этди.
- Миллий банк томонидан ўтказилган социологик тадқиқот натижаларига кўра, кўпинча нақд пул тўлашни афзал кўрган аҳоли улуши тахминан 60% ни ташкил қилади, - деб жавоб берди ҚР Миллий банки матбуот хизмати.
Шу билан бирга, мамлакат ҳудудлари бўйича фарқ сезиларлидир: нақд пул кўпинча Атирау (81%), Павлодар (77%), Ғарбий Қозоғистон (74%) вилоятларида ва энг ками Алматида (36%) ишлатилади.
- Ўрганиш натижалари шуни кўрсатдики, нақд пул аҳоли ва хўжалик юритувчи субъектлар ўртасида муҳим тўлов воситаларидан бири сифатида ўз мавқеини сақлаб қолади, — дея қўшимча қилди Миллий банк.
Қозоғистонга тенгенинг биринчи партиялари Буюк Британиядан олиб келинган ва 1995 йилда мамлакат ўз фабрикасини очган. Ҳозир Қозоғистонда тенге банкнотлари ва тангалари Алматидаги Банкнот фабрикаси ва Ўскемендаги Қозоғистон зарбхонаси томонидан ишлаб чиқарилади.
Зарбхона энг муҳим давлат муассасаларидан биридир. У 1992 йилда яратилган бўлиб, турли технологик бўлимларга эга, жумладан, таъминот, асбоб-ускуналар, гальваник, термик участкалар, штамплаш ва шакллантириш участкалари, шунингдек, ёрдамчи ишлаб чиқариш ва омборлар. Корхона Германия ва Швейцариянинг етакчи компанияларида ишлаб чиқарилган юқори унумли ускуналар билан жиҳозланган. Унга бегона одамларни киритиш қатъиян ман этилади, шунинг учун тасвирлар бизга ходимларнинг ўзлари томонидан тақдим этилган.
Корхонанинг асосий мақсадлари Қозоғистон Республикаси Миллий банкининг рангли металлардан, олтин ва кумушдан миллий валюта тангалар ишлаб чиқариш (муомаладаги, эсдалик, коллекция) бўйича буюртмаларини бажариш, шунингдек, Қозоғистон Республикаси Президенти Админстрациясининг буюртмаси бўйича давлат мукофотларини тайёрлаш.
Бугунги кунда зарбхона Қозоғистонни ўз хусусиятларига кўра, масалан, Европа ёки Америкада ишлатиладиган тангалардан кам бўлмаган тангалар билан тўлиқ таъминлайди.
Миллий банк маълумотларига кўра, ҳозирда Қозоғистон зарбхонасида ушбу ишлаб чиқариш объектининг узлуксиз ишлаши ва ривожланишини таъминловчи 300 дан ортиқ ходим ишлайди.
— Мамлакатимизда нақд пул муомаласини таъминлаш мақсадида Миллий банк ҳар куни иккинчи даражали банклар ва “Қазпочта” АЖ орқали уларнинг сўровларига кўра нақд пул маблағларини муомалага чиқаради ва ечиб олади. 2024 йил 25 июль ҳолатига кўра, Қозоғистонда муомалага чиқарилган банкнотлар ва муомаладаги тангаларнинг умумий номинал миқдори 4,4 триллион тенгени (шундан: банкноталар – 4,3 триллион тенге, тангалар – 100 миллиард тенге) ташкил этди, — дейилади Миллий банк хабарида.
Нақд пул ишлаб чиқариш жараёни мураккаб ишлаб чиқариш цикли бўлиб, у дизайнни ишлаб чиқиш, махсус материалларни олиш (масалан, банкноталар - махсус қоғоз, бўёқлар сотиб олинади, бланкалар ишлаб чиқарилади), тасвирлар ва ҳимоя элементларини қўллаш, шунингдек, бошқа босқичларни ўз ичига олади. Ишлаб чиқариш жараёнининг барча босқичларини ҳисобга олган ҳолда, банкнотларни ишлаб чиқариш бир йилгача давом этиши мумкин. Танга ишлаб чиқариш ўртача 6 ойгача давом этади.
Тангалар серияси 1, 2, 5, 10, 50, 100 ва 200 тенге номиналларида тақдим этилган. 100 ва 200 танга номиналидаги тангалар икки ранглидир. Ушбу тангалар оқ никел кумуш қотишмасидан ва сариқ никел кумуш қотишмасидан қилинган. 50 танга номиналидаги тангалар никел кумушдан ясалган. 1, 2, 5, 10 ва 20 танга номиналидаги тангалар мис-никел қотишмаси билан қопланган пўлатдан ясалган. Айтиш жоизки, муомаладаги тангаларни ишлаб чиқаришнинг бундай усули дунёнинг кўплаб мамлакатларида қўлланилади. Тангалар ясаш учун хомашё (металл) Қозоғистон ва халқаро бозорларда металлнинг сифат кўрсаткичлари ва унинг таннархидан келиб чиқиб сотиб олинади.
Миллий валюта дизайни Миллий банкнинг ички дизайнерлар гуруҳи томонидан ишлаб чиқилмоқда.
Қайд этилишича, муомалага чиқарилган сўнгги банкноталар сифати, шакли ва қоғоз тури бўйича фарқланади.
— 2023 йил охиридан бошлаб Миллий банк “Саклар услуби” банкнотларининг янги сериясини босқичма-босқич муомалага чиқариш устида ишламоқда. Янги сериянинг асосий фарқлари - банкноталар ҳажмининг ўзгариши ва хавфсизлик комплексининг сезиларли яхшиланиши. Миллий банк мутахассислари жаҳон амалиётида банкнотларнинг ўлчамларини таҳлил қилди. Натижалар шуни кўрсатдики, банкнотларнинг кичрайтирилган ўлчамлари санаш, сақлаш ва ташиш учун қулайроқдир. Ушбу чора, шунингдек, банкнот варағига кўпроқ миқдордаги банкнотларни жойлаштириш орқали банкнотларни ишлаб чиқаришни тезлаштириш ва соддалаштириш имконини беради. Бундан ташқари, шуни таъкидлаш жоизки, янги банкноталарни ишлаб чиқаришда фойдаланилган қоғоз, аввалги банкноталар сериясида бўлгани каби, пахтадан иборат. Унинг ишлатилиши юқори қаршилик ва чидамлиликка эга бўлган кучли қоғоз ишлаб чиқариш зарурати билан боғлиқ. Ушбу ўзгаришлар банкнотларнинг сифатини ошириш, ҳимоя элементларини мустаҳкамлаш ва банкнотлар ишлаб чиқаришда энг сўнгги технологияларни қўллашга қаратилган.
