Телеграфдан рақамли платформагача: Кazinform иши қай тарзда ўзгарди
ASTANА. Кazinform — 13 август куни мамлакатдаги энг кўҳна медиа ресурслардан бири — Кazinform халқаро ахборот агентлиги 105 ёшга тўлди. Қозоғистонда давлат ва халқаро мақомга эга бўлган биринчи агентлик сиёсат, иқтисодиёт, таълим, соғлиқни сақлаш, спорт, маданият ва жамият ҳаётига оид ишончли ва тезкор ахборот манбаи сифатида бир асрдан ортиқ вақт давомида тинимсиз фаолият юритиб келмоқда. Юбилей доирасида агентлик продюсери Қаламқас Абуова, бошқарувчи директор ўринбосари — қозоқ таҳририяти бош муҳаррири Нагашйбек Алдан ва халқаро ахборот хизмати раҳбари Жулдиз Атагелдиева агентликнинг ривожланиши, медиа макондаги ўрни ва истиқболдаги режалари ҳақида ўз фикрларини билдириб ўтди.
1937 йилда бешта бош муҳаррир отиб ташланган - Архив маълумотлари
Kazinform нафақат ишончли, сифатли маълумотларни тарқатишда, балки ўз тарихини ёза бошлаган ахборот воситалари ўртасида ҳам биринчи ўринда туради. Агентлик фахрийси Қаламқас Абуова қарийб 30 йилдан буён ушбу жамоада ишлаб, уч йилдан буён Оренбург, Москва, Қизилўрда, Алмати шаҳарлари архивларида агентликнинг муҳим тарихий ҳужжатлари ва фотосуратларини тўплаш билан шуғулланади. Хусусан, унинг айтишича, 1920 йил 13 августда агентлик ташкил этилганини тасдиқловчи асосий ҳужжат топилган.
— Биринчи қозоқ ахборот агентлиги 1920 йилда РОСТАнинг Оренбург-Тўрғай бўлими сифатида очилганини биламиз. Бир асрдан кўпроқ вақт давомида унинг номи кўп марта ўзгарди ва унинг идораси шаҳардан шаҳарга кўчиб ўтди. Аммо шу кунгача агентликнинг тарихи ва аниқ ҳужжатларини ҳеч ким тўплагани йўқ. 2022 йилда ҚР Президенти телерадиокомпанияси таркибига кирганимизда бош директор махсус топшириқ бериб, архивга жўнатишни бошлади. Қизиғи шундаки, СССР таркибига кирган бошқа давлатларнинг ахборот агентликлари ҳали бундай тадқиқот ишларини бошламаган. Шу боис Президент телерадиокомпанияси кўмагида архив ҳужжатларини давлат даражасида ўрганиб, агентлик ташкил этилганлиги ҳақидаги асосий ҳужжатни топиб, 105 йиллик юбилейга тўлиқ тайёргарлик билан келдик. Kazinform тарихини шу санадан бошлаш учун барча асослар бор, — дейди Қаламқас Абуова.
Шу билан бирга, агентлик фахрийси қатағон йилларида амалга оширилган ишлар, айниқса, малакали мутахассислар етишмаслиги ҳақида ҳам тўхталиб ўтди.
— Алматидаги Президент архивидан бош муҳаррир Аркадий Иванович Вятич-Кирилловнинг таржимаи ҳолини топиб олганим тадқиқотчи сифатида мен учун катта кашфиёт бўлди. У 1936 йилда ҚазТАГ бош муҳаррири лавозимини эгаллаб, 1937 йилда отиб ташланган. Умуман олганда, бир йилда 5 нафар ҚазТАГ бош муҳаррири отилгани айтилади. Ҳозир уларнинг исмларини қидиряпман. Менимча, Кazinform тасодифан ишламайди, лекин ҳамма даврларда ҳам юрт манфаати учун меҳнат қилган ҳалол фуқаролар бўлган. Журналистлар шу кунгача ҳам бу муқаддас тамойилдан четга чиқмади, — дейди Қ.Абуова.
Унинг сўзларига кўра, қатағон ва ғалла, совет ҳокимиятининг ўрнатилиши, коллективлаштириш ҳақида очиқ ёзишга имкон бўлмаган, марказдан партия буйруқлари юборилган.
— Мен ҚазТАГнинг 1937-1938 йиллардаги бюджетини ҳам кўриб чиқдим. Ўша ҳужжатлар менинг қўлимда. Маблағлар жуда кам ажратилди, улар қуруқ топшириқлар бўйича ишладилар, бундан ташқари, малакали мутахассисларни топиш қийин эди. Архивдан топилган қоғозларни ўқиш учун махсус графолог ёллашга мажбур бўлдик. Ҳатто ҚазТАГ директори Кенесбай Усебаевнинг 1960 йилларда Қозоғистон ССР Вазирлар кенгаши Раиси Жумабек Ташеновга йўллаган хати ҳам бор. Унда Кенесбай Усебаев ахборотни тезкорлик билан тарқатиш учун зарур жиҳозлар ва етишмаётган мутахассисларни сўраган, — дейди Қ.Абуова.
Kazinform бир асрдан ортиқ вақтдан бери Қозоғистоннинг ахборот йилномасини ёзиб келади. Аллақачон агентлик суратлари халқимизнинг асрий тарихини ўзида мужассам этган муҳим маълумот манбасига айланди.
— Илк суратларда қозоқларни топиш қийин. Негаки, сураткашлар бошқа миллат вакиллари бўлиб, 1960 йилларда қозоқ фотографлари кўпайган. Ваҳоланки, Кazinform архивида 1938 йилда Москвада қозоқ маданиятининг ўн кунлиги, Турксиб темирйўлчилари, Атирау нефти, Қизилўрда балиқлари, Алматида Медеу ва Кўктўбе қурилиши каби қимматли фотографик маълумотлар бор. Маълумки, ишчиларга устувор аҳамият бериларди ва улар кўп рағбатлантириларди. Биз ушбу фотосуратлардан кўргазма ташкил қилишимиз ва кўп одамларга бобоси ва бувиси қанчалик меҳнаткаш бўлганлигини кўрсатишимиз мумкин. Нафақат бугунги кунни, балки ўтмишни ҳам эслашимиз керак — Кazinformнинг бошқа ОАВдан асосий фарқи шу, — дейди Қаламқас Абуова.
Обрў-эътиборга бир кунда эришиб бўлмайди — Kazinform тўғри ахборот мезонига айланди
Илк телеграмма юборилганидан буён атиги 100 йилдан кўпроқ вақт ўтгач, Кazinform қозоқ, рус, инглиз, хитой, ўзбек ва араб имлосида тезкор хабар алмашиш учун замонавий платформага ва миллионлаб одамлар учун ишончли ахборот манбасига айланди. Бир ой ичида Кazinform ўзининг барча версияларида, ахборот, интервью, таҳлил, шарҳ жанрларида 10 мингдан ортиқ ахборот тарқатади ва уни 10 миллионга яқин киши кўради. Ижтимоий тармоқларда эълон қилинадиган ахборотлар доираси эса анча катта. Шу билан бирга, тўлиқ текширилмаган ахборотлар агентлик платформасида эълон қилинмайди. Бунинг шарофати билан Kazinform кўпчилик учун тўғри ахборотларнинг мезонига айланди ва одамлар ахборотларнинг тўғрилигига ишонч ҳосил қилиш учун биринчи навбатда ушбу агентликка мурожаат қилишади.
— Ахборот соҳасида ишлаш аввалгидан кўра ҳозир анча қийин, дердим. Чунки авваллари ҳар бир ахборот тўлиқ текширилиб, фақат аниқ ахборотлар эълон қилинган бўлса, ҳозир сохта ахборотларни фарқлаш қийин. Шу нуқтаи назардан, Kazinformнинг ўзига хос ўрни бор. Чунки бизнинг текширилмаган ахборотни чоп этишга ҳаққимиз йўқ. Касбий доираларда, қолаверса, кенг жамоатчилик орасида “Кazinform мутлақо тўғри маълумот тарқатади” деган тамойил ўрнатилди. Ушбу ортиб бораётган ишончни суйистеъмол қилишга ҳаққимиз йўқ. Эҳтимол, ахборотнинг тез тарқалиши кенгроқ аудиторияни қамраб олишга ёрдам беради. Бироқ, ана шу ишонч, тўғри ва аниқ маълумот тарқатиш иштиёқи туфайли қўшни давлатлардан тортиб дунёнинг гигантларигача бўлган барқарор, жуда катта ўқувчилар оммасини шакллантирдик, – дейди Kazinform агентлиги бошқарувчи директори ўринбосари – қозоқ таҳририяти бош муҳаррири Нағашибек Алдан.
Унинг сўзларига кўра, Kazinform агентлигининг жаҳон медиа маконидаги мавқеи йилдан-йилга мустаҳкамланиб бормоқда. Агентлик мазмунига қизиқиш фақат Қозоғистон ҳудуди билан чекланмайди, АҚШ, Европа давлатлари ва Хитой аудиторияси уни жуда фаол ўқимоқда.
— Бугунги кунда Kazinformга мунтазам мурожаат қиладиган ва унинг материалларидан фойдаланадиган оммавий ахборот воситалари орасида CNN, BBC, Euronews, шунингдек, Россиянинг ТАСС агентлиги ва Хитойнинг «Жэньминь жибао» каби етакчи медиа ресруслари бор. Бу агентликнинг кўп тилли платформаси ва халқаро аудиторияга йўналтирилган ишининг натижасидир. Бироқ, биз бу кўрсаткичлар билан чекланиб қолмай, халқаро аудиторияни кенгайтиришда давом этамиз. Айни пайтда биз Хитой ва Марказий Осиёда фаол ахборот ҳамкорлигини йўлга қўймоқдамиз, хорижда ўз мухбирларимизни кўпайтирмоқдамиз. Матн билан бир қаторда видеоконтентни ҳам оширдик, подкастларни замонавий талаблар ва ўқувчининг ахборот қабул қилиш кўникмасига мос равишда ёзиб олишни йўлга қўйдик, конвергент таҳририят ташкил этдик, — деди Н.Алдан.
Шу билан бирга, сунъий интеллект фаол ривожланаётган ҳозирги даврда оммавий ахборот воситаларида турли ривожланиш сценарийлари ҳам кутилмоқда. Шу сабабли, агентлик янги трендлар ва тенденциялардан хабардор бўлишга ҳаракат қилмоқда.
— Kazinform ўзининг бир асрдан ортиқ тарихини сақлаб, янги замонавий технологиялар ва ахборот воситаларини фаол ривожлантирмоқда. Аммо бизнинг вазифамиз бундан ҳам юқори. Биз шунчаки ахборот тарқатувчи агентлик эмасмиз, биз илк қозоқ ахборот агентлигининг меросхўрларимиз. Келгуси йилларда биз нафақат миллий медиа маконда, балки бутун дунё учун Марказий Осиёнинг асосий ахборот манбаига айланишни мақсад қилганмиз, — деди Н.Алдан.
Қозоғистон ҳақида дунёга хабар тарқатамиз
Razinform мамлакатда “Халқаро ахборот агентлиги” мақомини олган илк ташкилотдир, яъни Қозоғистон ҳақидаги маълумотларни нафақат мамлакат фуқароларига, балки бутун дунёга етказувчи универсал ахборот манбаи ҳисобланади. Агентлик Марказий Осиёдаги минтақавий янгиликларни глобал ахборот оқими билан боғлаб, хорижий таҳририятлар билан ўз мазмунини алмашади. Kazinform нашрлари дунёнинг етакчи оммавий ахборот воситалари ва ахборот агрегаторлари томонидан мунтазам фойдаланилади ва уларга ҳавола қилинади. Агентликнинг ҳамкорлар ва мухбирлар тармоғи ўнлаб мамлакатларни қамраб олади.
— Бугунги кунда дунёнинг ўндан ортиқ мамлакат ва ҳудудларида ўз мухбирларимиз фаолият юритмоқда. Булар қўшни давлатлар, Марказий ва Шарқий Осиё, Жанубий Кавказ, Яқин Шарқ, АҚШ ва Европа. Бунинг ёрдамида агентлик дунёда рўй бераётган муҳим янгиликлар ҳақида жойидан туриб аниқ маълумотларни тақдим этади. Масалан, Яқин Шарқдаги вазият оғирлашиб, Ғазо секторида можаро бошланганида, ўз мухбиримиз дарҳол хабар тарқатиб, ҳар оқшом шарҳ бера бошлади. Бундан ташқари, Кazinform дунё бўйлаб 40 дан ортиқ йирик оммавий ахборот воситалари ва муассасалар билан ҳамкорлик тўғрисида меморандумлар имзолаган. Улар орасида Синьхуа, Анадолу, ТАСС, Ал-Жазира каби етакчи ОАВ бор. Бунинг натижасида агентлик материаллари халқаро медиа маконида кенг тарқалмоқда ва биз мутахассисларимизни ҳамкор ташкилотларга амалиёт ўташ учун юборишимиз, уларнинг малакасини оширишимиз мумкин, — дейди агентликнинг Халқаро янгиликлар хизмати раҳбари Жулдиз Атагелдиева.
Агентликнинг 105 та энг яхши фотосурати кўргазмага қўйилади
Беш йил олдин, Кazinformнинг 100 йиллиги пандемияга тўғри келди ва кўплаб режалар бекор қилинди. Шу боис 105 йиллик юбилейга алоҳида эътибор ва иштиёқ қаралмоқда. Йил давомида юбилей тадбирлари ташкил этилади.
— Бу йил юбилейга тайёргарликни эртароқ бошладик. Ушбу ишлар асосида Кazinformнинг йўқолган фото архиви тикланди. 105 йилда агентликда кўплаб таниқли фотографлар ишлаган. Бироқ, кўчиш, архивга лоқайд қараш ёки бошқа номаълум ҳолатлар туфайли фотосуратларнинг аксарияти йўқолган. Шу боис махсус комиссия тузиб, архивлардан, фотомухбирлар авлодлари билан учрашувлар орқали катта фотомаълумотлар базасини йиғиб, бир қанча фотокўргазмалар ташкил этишга қарор қилдик. Улардан биринчиси Ғалабанинг 80 йиллиги муносабати билан ўтказилди. Энди Алмати ва Астана шаҳарларида иккита йирик фотокўргазма ўтказамиз, энг муҳими эса энг сараланган 105 та фотосуратдан иборат кўргазма бўлади, — деди қозоқ таҳририяти бош муҳаррири Нағашибек Алдан.
Бу ерда гап байрамни дабдаба билан нишонлашда эмас, балки чуқур тарихимизни англаш ва мулоҳаза юритишда, дейди бош муҳаррир. Иккинчидан, Kazinformни дунёга машҳур, тўлиқ шаклланган ахборот агентликлари қаторига киритиш ҳам муҳим. Ҳозирги очиқлик даврида Қозоғистоннинг жаҳондаги умумий ижобий имижи туфайли бунинг учун кенг имкониятлар мавжуд.
— Бундан ташқари, Кazinform жамиятга фойдали бўлиши учун махсус китоб чиқаришни режалаштирганмиз. Китобда таҳририят ишини ташкил этиш, янгиликлар ёзиш, тадқиқот ўтказиш, таҳлил тайёрлаш каби кўплаб ички масалаларни муҳокама қиламиз ва агентлик тажрибасидан мисоллар келтирамиз. Мазкур китобларни Қозоғистондаги журналистика факультети бор университетларга тарқатиш режалаштирилган. Ўйлайманки, бу қўлланма бир неча авлодлар жавонидан жой оладиган китоб бўлади. Ҳар бир сарлавҳа, ҳар бир расм, кадр ортида ўз ишига чин дилдан фидойи, ўз касбини севадиган инсонлар турибди. 105 йиллик тарих, юз минглаб ҳикоялар, миллионлаб ўқувчилар ва яна кўп воқеалар олдинда, — дейди бош муҳаррир.
Эслатиб ўтамиз, агентлик тарихи ҳақида махсус материалда ўқишингиз мумкин: Қозоғистон йилномаси жарчиси Кazinform агентлигига — 105 йил.
