Тарихий максимум: Тоқаевнинг Қатарга ташрифидан нималарни кутиш мумкин
Давлат раҳбари Қасим-Жомарт Тоқаев 13-14 февраль кунлари давлат ташрифи билан Қатарда бўлади. Икки давлат ўртасидаги муҳим соҳалар, жумладан, сармоя киритиш яхши суръатларда ривожланмоқда. Давлатларнинг савдо айланмаси ҳам сезиларли даражада ошди. 2018 йилда 429 минг долларлик айланма ўтган йилнинг ўн бир ойида 9,6 миллион долларга етди. Мутахассислар буни “тарихий максимум” деб аташган. Мамлакатлар ўртасидаги кенг қамровли муносабатлар ва Президент ташрифи ҳақида Каzinform мухбири материалида ўқинг.
“Ташриф давомида у Қатар Давлати Амири Шайх Тамим бин Ҳамад Ол Соний ва Бош вазир Шайх Муҳаммад бин Абдулраҳмон Ол Тани билан музокаралар ўтказади. Шунингдек, Президент Қозоғистон-Қатар сармоявий давра суҳбатида иштирок этади ва ушбу мамлакат бизнес етакчилари билан бир қатор учрашувлар ўтказади”, — дейилади Ақорда матбуот хизмати хабарида.
Қатар ҳақида қисқача...
Мамлакат Арабистон ярим оролининг шимоли-шарқий қисмида Қатар ярим оролида жойлашган. Жанубда Саудия Арабистони Подшоҳлиги билан чегарадош, қолган қисмини Форс кўрфазининг сувлари ювиб туради. 2,7 миллион аҳоли истиқомат қилади, шундан 350 мингга яқини маҳаллий оддий хизматчилар, қолганлари меҳнат эмигрантларидир.
Иқтисодиёти, халқи фаровонлиги юқори бўлган энг бой давлатлардан бири. Швейцария халқаро менежментни ривожлантириш институти Доҳани Глобал рақобатбардошлик индексида 64 мамлакат ичида 18-ўринга жойлаштирди. Қатар ҳукумат самарадорлиги бўйича 7-ўринни, бизнес самарадорлиги бўйича 14-ўринни эгаллади ва инфратузилма рейтингини 38-ўринга кўтарди. Унинг рейтингига кучли иқтисодий кўрсаткичлар, паст ишсизлик, давлат субсидиялари, киберхавфсизлик, юқори давлат тақчиллиги, асосий капиталнинг умумий шаклланиши, халқаро тажриба, тадбиркорлик ҳамда катта маълумотлар ва таҳлиллардан фойдаланиш таъсир кўрсатади.
Жаҳон банкининг башорат қилишича, Қатар иқтисодиёти 2023 ва 2024 йилларда Форс кўрфази араб мамлакатлари орасида энг тез ўсадиган мамлакат бўлади. Реал ЯИМ 2023 йилда 4,5 фоизга, 2024 йилда эса 4,4 фоизга ўсиши кутилмоқда. ЯИМ ўсиши углеводородлар экспортининг ортиши ва Доҳанинг Шимолий конини кенгайтириш режалари билан қўллаб-қувватланмоқда. Шунингдек, Президент ҳузуридаги ҚР Стратегик тадқиқотлар институти бош эксперти Адил Каукенов “Қатар Яқин Шарқдаги нуфузли давлат” деган фикрни билдирди.
- Қатар Яқин Шарқдаги муҳим ва ноёб давлатдир. Ўзига хос хусусиятларга эга, ўз ташқи сиёсатида мақсадларга эриша оладиган ва мустақил ҳаракат қила оладиган давлат. Қўшни давлатлар билан муносабатлар осон бўлмаса-да, Қатарнинг бу минтақа учун алоҳида ўрни бор. Чунки унинг Яқин Шарқда таъсири катта, - деди Адил Каукенов.
Савдо-иқтисодий алоқалар ва инвестициялар соҳасида ҳамкорлик
Жорий йилнинг 2 февраль куни Президент Қасим-Жомарт Тоқаев Қозоғистон ва Қатар ҳукуматлари ўртасидаги сармояларни ўзаро рағбатлантириш ва ҳимоя қилиш тўғрисидаги битимни ратификация қилиш тўғрисидаги қонунни имзолади. Бу мамлакатлар ўртасидаги сармоявий муносабатларнинг тикланишига замин яратади. Шунингдек, Битим Иқтисодий ҳамкорлик ва тараққиёт ташкилотининг стандарт тамойиллари, UNCTAD тамойиллари ва Жаҳон банкининг тавсияларига асосланади.
- Ушбу ҳужжат икки давлат ҳудудида инвестиция фаолиятини амалга ошириш жараёнида инвесторларнинг халқаро ҳуқуқий кафолатларини таъминлашга қаратилган. Битим инвестиция фаолиятини амалга ошириш жараёнида инвесторларнинг ҳуқуқлари кафолатини таъминлаш орқали ҳамкорликнинг ҳуқуқий асосларини яратади. Шу билан бирга, инвестиция муҳитини яхшилаш ва мамлакатлар ўртасидаги ўзаро манфаатли савдо-иқтисодий ҳамкорликни янада ривожлантириш учун шарт-шароит яратилади, - деди Ташқи ишлар вазири ўринбосари Назира Нурбаева 2023 йил 6 декабр куни Парламент Мажилисида.
Статистик маълумотлар Форс кўрфази мамлакатлари Қозоғистонга алоҳида қизиқиш билдираётганини тасдиқлайди. 2022 йилда Кўрфаздан Қозоғистонга тўғридан-тўғри хорижий инвестициялар оқими ўтган йилга нисбатан 26,8 фоизга ошиб, 460,7 миллион долларга етди.
Қозоғистон Республикаси Миллий банки маълумотларига кўра, Қатардан Қозоғистонга тўғридан-тўғри хорижий инвестициялар 75,9 миллион долларга етган. 2024 йил 1 январдаги маълумотларга кўра, мамлакатда Қатар капитали билан боғлиқ бўлган 3 та юридик шахс рўйхатга олинган бўлиб, улардан 2 таси фаолият кўрсатмоқда.
Икки томонлама ҳамкорликни ривожлантиришнинг муҳим механизми Қозоғистон-Қатар олий даражадаги қўшма комиссиясидир. Шу пайтгача комиссиянинг олтита йиғилиши бўлиб ўтган (Доҳада – 2000 йил июнь, 2015 йил октябрь ва 2023 йил октябрь; Астанада – 2001 йил май, 2009 йил октябрь, 2020 йил февраль).
Қуйидаги инфографикадан икки давлат ўртасидаги савдо ҳажми йил сайин ортиб бораётганини кўришингиз мумкин.
Ўтган йили 3 октябрь куни Доҳа шаҳрида икки давлатнинг йирик бизнес вакиллари иштирокида бизнес-форум бўлиб ўтган эди. Унда 150 дан ортиқ делегатлар иштирок этди. Ўтган йили, 8 июнь куни Қатар Амири Шайх Тамим бин Ҳамад Ол Сонийнинг Қозоғистонга амалий ташрифи доирасида Астана шаҳрида Қатарнинг 10 та энг йирик компанияси раҳбарияти иштирокида давра суҳбати бўлиб ўтди. Натижада томонлар умумий қиймати 500 миллион доллардан ортиқ бўлган 5 та ҳужжат имзолади.
2022 йилнинг 13 октябрь куни Астана шаҳрида Қатар Амири Шайх Тамим бин Ҳамад Ол Сонийнинг Қозоғистонга давлат ташрифи доирасида Қозоғистон-Қатар инвестиция форуми бўлиб ўтди. Юқори савияда ўтган тадбирда икки давлатнинг йирик бизнес вакиллари иштирок этди. Инвестиция форуми доирасида умумий қиймати 625 миллион доллардан ортиқ бўлган 13 та икки томонлама ҳужжат имзоланди.
Икки йил аввал Доҳада икки томоннинг давлат органлари, Қатар инвестиция фонди «Qatar Investment Authority», «Power International Holding», Қатар тадбиркорлари уюшмаси, «Faisal Holding» ва Қўшма инвестиция фонди ва кончилик саноати, қишлоқ хўжалигини ташкил этиш, тиббиёт ва туризм соҳаларида қатор йирик инвестиция лойиҳаларини амалга ошириш масалалари муҳокама қилинди.
Эслатиб ўтамиз, 2023 йил бошидан буён ўзаро товар айирбошлаш ҳажми 2,8 баробарга ошган. Қозоғистоннинг Қатарга экспорти 59,3 фоизга ошиб, 5,0 миллион долларга етди, шундан 15,5 фоизи Қатардаги йирик савдо тармоқларида сотилаётган Қозоғистон гўшти ва гўшт маҳсулотларидир.
Ҳарбий-техник ҳамкорлик
Давлатлар ҳарбий-техника соҳасида ҳам ҳамкорликни йўлга қўйган.
2022 йилнинг 20-23 март кунлари Мудофаа вазирининг биринчи ўринбосари Марат Ҳусаинов «DIMDEX-2022» 7-халқаро ҳарбий-техникавий кўргазмасида иштирок этди.
Ўтган йилнинг 11-12 декабрь кунлари Қозоғистон Республикаси Мудофаа вазири Руслан Жақсилиқов Қатар Бош вазири ўринбосари, мудофаа вазири Холид бин Муҳаммад ал-Атия таклифига биноан Доҳага ташриф буюрган эди. У ерда ҳарбий идоралар раҳбарлари ҳарбий ҳамкорлик ва техник ёрдам кўрсатиш бўйича ҳукуматлараро битимларни имзолади.
Давлат раҳбарларининг учрашуви
Қозоғистон ва Қатар ўртасида дипломатик муносабатлар 1993 йил 1 июлда ўрнатилган. Ўшандан бери икки давлат раҳбарлари ва бош вазирлари бир неча бор ҳар икки томонга ташриф буюрган.
2019-2023 йилларда Президент Қасим-Жомарт Тоқаев ва Қатар Амири Шайх Тамим бин Ҳамад Ол Соний турли халқаро тадбирлар доирасида 8 марта телефон орқали мулоқот қилди ва 5 марта учрашди. Жумладан, Давлат раҳбари Амирнинг таклифига биноан 2022 йил 21-22 июнь кунлари II Қатар иқтисодий форумида иштирок этди. Ўшанда Қасим-Жомарт Тоқаев шайх Тамим бин Ҳамад Ол Сонийга ҳурматини изҳор этиб, ўзаро савдо кўрсаткичларини ошириш муҳимлигини таъкидлаган эди. Шунингдек, Президент икки мамлакат ҳукуматлари ва ишбилармон доиралари ўртасидаги ҳамкорликни фаоллаштиришни таклиф қилди.
- Қатор сармоявий лойиҳаларимиз бор... Қозоғистон компаниялари бу борада Қатар тадбиркорлари билан яқин ҳамкорликни йўлга қўйиш ниятида, – деди Давлат раҳбари.
Ўз навбатида, Шайх Тамим бин Ҳамад Ол Соний Доҳа Қозоғистон билан кўп томонлама иқтисодий ва сармоявий ҳамкорликни ривожлантиришдан манфаатдор эканини таъкидлади.
- Қозоғистоннинг бугунги иқтисодий форумдаги иштироки мен учун катта шарафдир. Ўзаро ишончга асосланган жуда яхши муносабатларимиз бор. Айниқса, қишлоқ хўжалиги соҳасида қўшма лойиҳаларни амалга оширишга тайёрмиз. Бу мамлакатимиз учун устувор йўналиш бўлиб, тез орада агросаноат мажмуасидаги қўшма лойиҳаларни атрофлича муҳокама қилиш учун махсус гуруҳ юборамиз, – деди Қатар Амири.
Қосим-Жомарт Тоқаев Доҳага ташрифи чоғида Қатар Амирини Қозоғистонга расмий ташриф билан келишга таклиф қилди.
Шундай қилиб, 2022 йилнинг 12-13 октябрь кунлари Қатар Амири Шайх Тамим бин Ҳамад Ол Соний Қозоғистонга давлат ташрифи билан келди. Ушбу ташриф натижасида давлат ва идоралараро миқёсда 12 та икки томонлама ҳужжат имзоланди. Кенгайтирилган таркибда музокаралар олиб борилди.
Музокаралар чоғида Давлат раҳбари икки давлат ўртасида дипломатик муносабатлар ўрнатилганининг 30 йиллигини алоҳида таъкидлади.
- Бу – ўзига хос нуфузга эга довон. Бу даврда биз давлатлараро яқин ҳамкорликни йўлга қўйдик. Биз конструктив сиёсий мулоқот ўрнатдик. Буларнинг барчаси анъанавий дўстлик ва мустаҳкам ҳамкорликка асосланади. Астанадаги “Ал-Форобий” масжиди, Шайх Тамим номидаги ўқув маркази бунга яққол мисолдир. Шунингдек, яқинда Алмати вилояти Ўтеген ботир қишлоғида перинатал шифохона қурилиши бошланди. Қатар Давлатининг мамлакатимиз тараққиётига қўшган ҳиссаси ва ҳар томонлама қўллаб-қувватлаганини ҳеч қачон унутмаймиз. Биз Қозоғистон-Қатар муносабатларини келажакда янада ривожлантиришга тайёрмиз, - деди Қасим Жомарт Тоқаев.
Бундан ташқари, ушбу ташриф чоғида Амирга Қозоғистон Президентининг «Алтын Қыран» ордени топширилди.
Шунингдек, Қатар Амири 2023 йилда амалий ташриф билан мамлакатга келган. Шу тариқа у Қозоғистонга шу пайтгача уч марта ташриф буюрган. Энди 13-14 февраль кунлари Қасим-Жомарт Тоқаев давлат ташрифи билан Қатарда бўлади.
Давлат раҳбарининг Қатарга ташрифидан нималарни кутиш мумкин?
Икки давлат раҳбарларининг охирги 5 йил ичида тез-тез учрашиб туриши беҳуда эмас. Давлатлар бир-бири билан яхши алоқалар ўрнатган ва ҳеч қандай халқаро муаммолар бўйича ихтилофлар бўлмаган. Қозоғистон юқори сармоявий жозибадорликка, Қатар эса сармоя киритиш учун катта салоҳиятга эга. Шу боис Президент Қасим-Жомарт Тоқаевнинг ташрифи икки томонлама муносабатларни янги босқичга кўтариши шубҳасиз.
- Қозоғистон ва Қатар ўртасида ҳеч қандай келишмовчилик ёки норозилик йўқ. Аксинча, улар ўзаро ҳамкорлиги юқори бўлган дўст давлатлардир. Умуман олганда, дунёнинг бошқа давлатлари, жумладан, қўшни давлатлар ҳам Қозоғистон билан яхши муносабатларга эга. Шундай экан, бу устунлик Қатар билан сармоя ва савдо соҳасида ҳамкорликни мустаҳкамлаш ва ривожлантириш имконини беради... Қатар сармояси Қозоғистон учун муҳим, Қозоғистоннинг Марказий Осиёдаги иқтисодий аҳволи эса Қатар учун жозибадор, - дея шарҳлайди эксперт Адил Каукенов.
Бундан ташқари, экспертнинг фикрича, Доҳа нафақат минтақада, балки дунёда ҳам авиация хаби ҳисобланади. Шунинг учун Қозоғистон бу амалиётни ўзига жорий қилиши мумкин.
Адил Каукенов, шунингдек, қатарликлар мамлакатнинг йўл қурилиши, нефтни қайта ишлаш, кимё маҳсулотларини қайта ишлаш ва бошқа қатор соҳаларига катта қизиқиш билдиришини таъкидлади.
Хулоса ўрнида айтиш мумкинки, минтақавий ҳамкорликни инобатга оладиган бўлсак, Қозоғистон ва Қатар Марказий Осиё ва араб давлатлари ўртасида кўприк бўла олади ва Президентнинг ушбу ташрифи ўша кўприк мустаҳкамлигини таъминлайди, деб умид қиламиз.
