Тараз шаҳри: ўтган аср ва ҳозирги манзара
Kazinform агентлиги “Тарихий фото” бўлимини тақдим этади. Бу ерда таҳририят мухбири Тараз шаҳри меъморчилиги бир неча асрлар давомида қандай ривожланганига эътибор қаратади.
Жамбил вилояти ўтган даврнинг кўплаб сир-асрорлари ва маҳсулларини сақлаб қолган Қозоғистон Республикасининг муқаддас ҳудудларидан биридир. Тараз меъморчилиги ўтган аср ва ҳозирги замонни уйғунлаштириб, қадимий шаҳарнинг ўзига хос қиёфасини яратади.
Илгари Тараз дарёга олиб борадиган радиал доиравий планга эга йирик шаҳар эди.
Ўрта асрларда шаҳарнинг гўзаллиги X-XII асрларда Қорахонийлар пойтахти сифатида саёҳатчиларни ҳайратда қолдирди. Буюк Ипак йўли бўйлаб жойлашган шаҳарнинг гўзаллигига қойил қолган саёҳатчиларнинг ёзувлари бугунги кунгача сақланиб қолган.
Бугунги кунда Тараз ҳақиқий тарихий қўриқхонага айланган.
Шаҳарнинг тарихий марказида марказий бозор бўлган, ҳозир у ерда археологик қазишмалар олиб борилмоқда. “Кўне Тараз” тарихий мажмуаси ҳам шу ерда жойлашган.
Шаҳарнинг тарихий ядросига Қўқон даврига оид объектлар, Авлиёотанинг “рус” даврига оид бинолар ҳам бор.
Шаҳарнинг асосий фахри қадимий Тараз шаҳридир. Аммо унинг жунгар қўшини парчаланиб кетди.
Бугунги кунда музей мавжуд. У ерда шаҳарни қазиш жараёнида топилган минглаб экспонатларни кўриш мумкин, улар шаҳар аҳолисининг ҳаёти ва турмуш тарзи ҳақида ҳикоя қилади.
Ўрта асрларда Тараз ўнлаб йирик ва кичик шаҳарлар, қишлоқлар, шахсий уйлар, қалъаларни ўз ичига олган йирик маданий ва иқтисодий воҳа марказига айланди. Таразнинг Олтин доирасида 30 га яқин шаҳар бор эди. Жувикат, Оххум, Туйеакент, Шельджи, Атлах ва бошқалар шулар жумласидандир. Бугунги кунда уларнинг аксарияти тепаликка айланган.
Археологик, тарихий ва библиографик маълумотларга кўра, ўрта асрлар шаҳри VII-X асрларда ҳозирги “Кўне Тараз” археология мажмуаси ҳудудида жойлашган бўлиб, Бектурғанова кўчасидан нарига ўтмаган.
Ўша пайтда бу чегарадан нарироқдаги ерларнинг ҳаммаси дала бўлиб, у ердан савдо карвонлари ўтиб, душман тез-тез ҳужум қилиб турарди.
Кейинчалик шаҳар ғарбга, ҳозирги Толе Би проспекти бўйлаб кенгая бошлади. Хитойдан Европага ва орқага кетаётган Буюк Ипак йўли карвонларининг барчаси шу артерия орқали ўтган.
Жамбил архивларида 1864 йилда бу ҳудуддан ўтаётганда табиатга қойил қолган подполковник Лерхенинг эслатмалари мавжуд бўлиб, ўша даврда ҳам шаҳар орқали кўплаб савдо карвонлари ўтганлигининг яққол исботидир.
“Табиати ажойиб, иқлими ёқимли, ери бой, деҳқонларнинг меҳнати ўз самарасини бермоқда, мўл ҳосил беради. Тоғларнинг тиниқ суви, мусаффо булоқлар билан суғориладиган ўтлоқлар ажойиб. Шаҳар иншоотларининг шундай кўриниши шаҳар ва унинг атрофидаги боғлар билан безатилган. Иссиқда паноҳ топиш учун ажойиб жой”, – деб ёзган Жаноб Лерхе.
Ҳозир ўша жойларда кичик туманлар, “Баласағун” марказий концерт зали, соғлиқни сақлаш, таълим муассасалари, истироҳат боғлари, шунингдек, “Ҳибатулла Таразий” марказий масжиди ва Успения Божией Матери православ черкови барпо этилган.
Замонавий Тараз бундан эллик-юз йил олдин бўлган Тараздан катта фарқ қилади.
Сўнгги юз йил бошида бу ерда фақат битта кўча – ҳозирги Толе Би хиёбони бўлган. Кейинги юз йил ичида шаҳарнинг барча ҳудудлари жадал ривожланди, янги турар-жой массивлари, кичик туманлар пайдо бўлди.
Мустақиллик йилларида қадимий ва ҳамиша навқирон Тараз шаҳрининг меъморчилиги ҳайратланарли даражада ўзгарди.
Вилоят марказининг ғарбий қисмида “Астана” (12-чи) ва “Байтерек” (13-чи) рамзий номлари билан ёзилган кўп қаватли турар-жой бинолари пайдо бўлди. Шаҳарга замонавий қиёфа бахш этадиган 14 ва 15-иморатлар қурилмоқда.
Лойиҳага мос хиёбонлар, боғлар, диққатга сазовор жойлар, дам олиш масканлари пайдо бўлди. Шаҳарда “Женис” боғидан чиқадиган биринчи соҳил қурилди. Эски истироҳат боғлари янгиланди, янги “Кўне Тараз”, “Тектурмас” тарихий мажмуалари, янги соҳил пайдо бўлди. “Арбат-3” пиёдалар ҳудуди “Кўне Тараз” ва Қорахон мақбарасини боғлаб туради. Қорасув массивида спорт майдончаси ва югуриш йўлакларига эга Соғломлаштириш боғи фойдаланишга топширилди.
Замонавий шаҳар ҳудуди Жамбил вилоятининг 0,7% ни эгаллайди. Бу ерда вилоят аҳолисининг 33,6 фоизи истиқомат қилади. Тараз шаҳрининг 2025 йилгача қабул қилинган бош режасига кўра, шаҳарга чекка ҳудудлардан олти минг гектар ер қўшилади. Шимоли-ғарбий йўналишда кенгайтириш, шунингдек, Талас дарёсининг қирғоқбўйи қисмини қўшиб, дам олиш зонасини яратиш режалаштирилган.
Маҳаллий ҳокимият органлари томонидан шаҳар архитектурасини бирлаштириш, бинолар, автобус бекатлари, кичик архитектура макетлари ва савдо павильонларини ягона намунага келтириш бўйича ишлар олиб борилмоқда. Мақсад - Тараз ва унинг атрофини меҳмонлар учун кўринадиган қилиш. Сайёҳлар шаҳарга кирганлариданоқ Тараз ўтмиш ва ҳозирги анъаналарни ўзида мужассам этган, тарихга тўла замонавий шаҳар эканлигини ҳис қилишлари керак.
