Тальго, мода ва футбол: Қозоғистон ва Испанияни нималар бирлаштиради
Испаниянинг Қозоғистондаги собиқ элчиси Хорхе Урбиола Кazinform агентлигига берган эксклюзив интервьюсида икки давлат ўртасидаги стратегик шериклик эволюцияси ҳақида гапирди. Шу тариқа, икки томонлама ҳамкорлик транспорт, нефть-кимё ва маданий дипломатия, таълим ва хайрия каби соҳаларда изчил ривожланмоқда. Муносабатларнинг салоҳияти кенг ва маърузачининг фикрича, ўзаро манфаатлидир.
— Мамлакатларимиз ўртасидаги икки томонлама ҳамкорликнинг қайси соҳалари муҳим ва қайси ютуқларни энг муҳими деб биласиз?
- Муносабатларимиз стратегик аҳамиятга эга экан, асосий мақсад – сиёсат ва иқтисодиётдан тортиб маданият ва консулликгача бўлган барча соҳаларни қамраб олган ҳолда уларни имкон қадар кенгроқ қилишдир. Бу борада эришган ютуқларимиз кўп. 2010 йилда стратегик шериклик тўғрисидаги шартнома имзоланиши туфайли мамлакатларимиз тўлақонли шерик бўлди. Бу халқаро муносабатларда катта аҳамиятга эга.
Ўшандан бери муносабатларимиз доимий равишда ривожланиб бормоқда. Мен ютуқларга мисоллар келтираман. Маълумки, Испаниянинг етакчи темир йўл компанияларидан бири “Тальго” Қозоғистонда 20 йилдан ортиқ фаолият юритиб келмоқда. Аммо бу нафақат темир йўл транспорти. Кузда Испаниянинг Севилья шаҳрида йиғилган дунёдаги энг илғор самолётлардан бири бўлган биринчи Airbus A400M Қозоғистонга етказилади.
Нефть-кимё соҳаси ҳам ҳамкорликнинг янги соҳасига айланди. Умуман олганда, биз имкон қадар кўпроқ соҳаларни қамраб олишга ҳаракат қиламиз, лекин муносабатларимиз миқдори эмас, балки сифатини таъкидлаган бўлардим. Мен айтиб ўтган соҳалар стратегик соҳа бўлиб, транспорт ва нефть-кимё икки томонлама муносабатларни янги босқичга олиб чиқади.
— Қозоғистоннинг Испанияга экспортининг асосий қисми углеводородлардир. Томонлар экспортни диверсификация қилиш учун қандай чоралар кўрмоқда?
-Бу кўп йиллар давомида содир бўлган, бошқа томондан, Испания учун йилига 2,5 миллиард долларга яқин савдо тақчиллигини келтириб чиқарди. Аммо мен келтирган мисоллар (А400М, нефть-кимё сектори) тез орада бу камчиликни қоплашни бошлайди. Аста-секин Қозоғистонга Испания компаниялари кўпайиб бормоқда.
— Яқинда Қозоғистон ва Испания янги йўналиш – ер ости сувларини қидириш бўйича ҳамкорлик қилишга тайёр эканликларини билдирди. Нима учун Испания бу ҳамкорликдан манфаатдор ва сиз ушбу лойиҳага қанча сармоя киритишга тайёрсиз?
— Саволингиз мазмунига аниқлик киритиб берсам. Тўғрироғи, бу бизнинг сув ости тадқиқотлари соҳасидаги ҳамкорликка қизиқишимиз ҳақида эмас, балки ер қаърини хариталашда илғор Испания технологияларидан фойдаланиш ҳақида кетмоқда. Тушунтиришга ижозат этинг. Қозоғистон дунёдаги энг бой минерал захираларга эга. Бироқ, сизнинг хариталарингиз Совет Иттифоқи давридан қолган ва фақат 60-90 метр чуқурликни қамраб олади. Испаниянинг Xcalibur компаниясининг технологиялари тупроқ турига қараб 600 метргача, баъзи ҳолларда эса бир километргача чуқурликка эришишга имкон беради. Ҳукуматингиз Xcalibur билан бутун мамлакат хариталашни самолётларда олиб бора оладиган дунёдаги ягона компания эканлигини инобатга олган ҳолда шартнома имзолади. Қозоғистоннинг ҳажми вертолёт харитасини яратиш учун жуда катта. Бошқа томондан, Сув хўжалиги вазирлиги ҳам ушбу лойиҳадан фойдаланмоқчи, чунки Қозоғистонда сув хўжалиги жиддий муаммога айланмоқда. Ер ости сувларини ўрганишга қизиқиш шундан. Вазир Нуржигитов ва Xcalibur бош директори ўртасидаги музокаралар муваффақиятли ўтди ва Испания элчихонаси Испанияга ташриф буюриш ва Испания тажрибаси билан шу ернинг ўзида танишиш истагида бўлган Қозоғистон делегациясини қўллаб-қувватлашга тайёр. Вазирга айтганимдек, Қозоғистон бизнинг тажрибамиздан фойдаланиши керак. Европанинг энг қурғоқчилларидан бири бўлган Мурсия минтақаси зарурат туфайли дунёдаги энг илғор суғориш тизимини яратди.
— Ушбу лойиҳа амалга ошириляптими?
— Йўқ, Қозоғистон Ҳукумати ҳали ҳам молиялаштириш устида ишламоқда. Бу мамлакатингиз манфаатларига мос келади, шунинг учун мен оптимистман ва тез орада ечим топилади, деб ўйлайман. Агар сиз ер қаърида нима борлигини билсангиз, бу хорижий кон компанияларини жалб қилишни осонлаштиради, чунки улар қаерда бурғулашни аниқ билишади. Бу Қозоғистон учун бурилиш нуқтаси бўлади. Ва мен, айниқса, Испания компаниясининг ушбу ўзаро манфаатли тенгламада иштирок этганидан мамнунман. Хариталаш бутун мамлакатни қамраб олади: хомашё, фойдали қазилмалар, ер ости сув ҳавзалари.
— 2012 йилдан 2022 йилгача Қозоғистон ва Испания ўртасидаги товар айирбошлаш ҳажми тўрт баравардан зиёд ошди. Юқорида айтиб ўтганингиздек, мамлакатлар ўртасидаги товар айирбошлашда асосий улуш нефть ва газ саноатига тўғри келади. Келажакда мамлакатларимиз яна қайси соҳаларда муваффақиятли ҳамкорлик қилиши мумкин?
— Биз юқорида айтганимдек, иқтисодий алоқаларни диверсификация қилиш устида ишлаяпмиз ва бу борада катта муваффақиятларга эришдик. Бу ерда ишлаган вақтимда мен иқтисодий жамоам билан имкон қадар кўпроқ ҳудудларни бориб кўрдим, ҳудудларнинг Испания компанияларининг кучли томонлари билан қандай мос келиши мумкинлигини аниқ тушуниш учун хорижий сармояга бўлган эҳтиёжини таҳлил қилдим. Аста-секин бу иш ижобий натижалар берди. Янги секторлар ҳақида гап кетганда, мода яхши намунадир. Inditex, Zara каби етакчи чакана савдо тармоқлари Қозоғистонда муваффақиятли фаолият юритмоқда. Уларда мингдан ортиқ маҳаллий ишчилар иш билан таъминланган. Соғлиқни сақлаш соҳасида Испаниянинг IberHospitex компанияси Қозоғистон компанияси билан қўшма корхона тузиш тўғрисида шартнома имзолади ва Астанадаги Назарбоев университети технопаркида кардиожарроҳлик учун катетерларни йиғади, сўнгра уларни бутун Марказий Осиё бўйлаб етказиб беради. Яна бир қанча лойиҳалар тайёрланмоқда. Мухтасар қилиб айтганда, нефть экспорти кўрсаткичлари ҳали ҳам салмоқли қисмини ташкил этса-да, диверсификация аста-секин кучайиб бормоқда.
— Ҳамкорлигимизни янада диверсификация қилиш учун, сизнингча, қайси соҳани ўрганиш энг истиқболли бўларди?
— Юқорида айтиб ўтганимдек, нефть-кимё соҳаси. Мен Европадаги энг қурғоқчил Мурсия минтақасини ҳам айтиб ўтдим. Қозоғистоннинг баъзи ҳудудлари ҳам Мурсия каби қурғоқчил. Шу боис суғориш соҳаси ривожланишга муҳтож.
— Хабарингиз бор, яқинда Қозоғистонда кучли сув тошқинлари содир бўлди. Улар Испанияда бундай ҳодисаларга қандай муносабатда бўлишади?
- Ярим асрдан кўпроқ вақт олдин, Сарагоса ёки Валенсия каби баъзи Испания шаҳарлари вақти-вақти билан кучли сув тошқинларига дучор бўлган пайтлар бўлган. Технология ва йирик инвестициялар туфайли бу қайғули вақтлар ўтмишда қолди. Йирик ер ости сув омборлари қурилиши асосий рол ўйнади. Улар катта миқдорда ортиқча сувни сақлашлари ва хавф тугагач, уни кейинроқ чиқаришлари мумкин. Бундан ташқари, табиатни муҳофаза қилиш чоралари амалга оширилмоқда. Дарёлар ҳар йили тозаланмоқда, дарёлар ўзанлари кенгайтирилмоқда, ҳимоя деворлари қурилиб, барқарор фуқаро муҳофазаси тизими жорий этилмоқда. Миллий, минтақавий ва муниципал даражадаги компаниялар, фуқаролар ва ҳукуматнинг ҳамкорлиги туфайли тошқинга қарши кураш Испанияда катта муваффақият тарихига айланди.
— Мамлакатларимиз бу муаммони ҳал қилишда ҳамкорлик қилиш имконияти борми?
— Албатта, Қозоғистон бизнинг тажрибамизни ўрганмоқчи бўлса, биз ёрдам беришга тайёрмиз. Сизнинг Испанияда жуда фаол элчингиз бор ва ишончим комилки, вақти келганда биз бу соҳада ҳамкорлик қила оламиз.
— Келгуси йилдан бошлаб Қозоғистоннинг солиқ кодекси ўзгаради, бу эса хорижий инвесторлар ва бизнесга таъсир қилади. Ушбу тузатишларни ҳисобга олган ҳолда Испания бизнес вакилларининг Қозоғистондаги фаолиятига қандай ўзгартиришлар киритилади?
— Ҳозирча бирорта ҳам Испания компанияси солиқ кодексига киритилган ўзгартиришлар уларнинг фаолиятига таъсир қилиши ҳақида бизга хабар бермаган. Ҳар ҳолда, мувозанатни сақлаш керак. Бир томондан, бу мамлакатнинг ҳуқуқий тартибига ҳурматдир. Испания компаниялари бунга амал қилади. Бошқа томондан, Қозоғистон ҳам орқага қайтишдан қочиш керак.
— Испаниялик инвесторларни Қозоғистонга нима жалб қилади?
— Анъанага кўра, худди шундай менталитетга эга 20 дан ортиқ испан тилида сўзлашувчи давлатлар мавжудлигини ҳисобга олсак, Америкада Испания компаниялари жуда фаол бўлди. Лекин бизнинг компаниялар аста-секин Қозоғистонга эътибор қаратмоқда. Сабаблари? Қонун устуворлигига ҳурмат, яхши ўқитилган ишчи кучи ва Қозоғистон молияга осон кириш имконияти ва соғлом бизнес муҳитига эга бой мамлакат эканлиги.
— Испаниядан Қозоғистонга Испания рассомларининг дурдона асарлари ёки бошқа қимматбаҳо маданий объектларни олиб келиш режалаштирилганми?
— Аввало шуни айтишим керакки, мен дипломат сифатида маданий дипломатияга доимо катта аҳамият берганман. Дипломатия нафақат сиёсат ёки иқтисод, балки маданиятга ҳам тегишли, чунки у одамларни бирлаштиради. Сизнинг саволингизга келсак, Прадо музейи (дунёдаги энг катта расмлар тўпламига эга) Испания дурдоналарини Испаниядан ташқарига экспорт қилиш дастурига эга. Мен буни Миллий музейнинг собиқ директорига тушунтирдим, аммо кейин раҳбарият даражасида ўзгаришлар юз берди ва бу мавзудаги суҳбатлар тўхтади. Замонавий санъатга келсак, испаниялик таниқли рассомлардан бири, жаҳон санъатининг тан олинган арбоби Хосе Мария Кано ўтган йили Алматидаги Қастеев музейи ва Астанадаги Миллий музейда ўз кўргазмаларини намойиш қилиш учун Қозоғистонга келган эди. Санъат соҳасида мусиқани ҳам унутмаслигимиз керак. Масалан, “Астана Балет” ва “Астана Опера” билан ҳамкорлигим жуда муваффақиятли бўлди. Сўнгги бир неча йил ичида бу ерда бир нечта испаниялик санъаткорлар чиқиш қилишди.
— Испаниядан Қозоғистонга тарихий асарлар ёки қўлёзмаларни олиб келиш режалари борми?
— Қўлёзмалар ва нодир китоблар маркази билан жуда муваффақиятли ҳамкорлик қилдик. Улар ҳамкасблари билан учрашиш учун Испанияга боришни режалаштиришган. Бу ерга қадимий Испания қўлёзмасини олиб келиш имконияти ҳам кўриб чиқилмоқда, аммо бу ҳали муҳокаманинг дастлабки босқичида.
— Яқинда Қозоғистонда ўтказилган Сальвадор Далининг асарлари кўргазмаси ҳақида гапириб берсангиз?
- Ўтган ой Алматида жуда фаол галерея биз билан Сальвадор Далининг кўргазмасини ташкил қилди. Ушбу кўргазмада сюрреализм устаси ва менинг севимли рассомларимдан бири Сальвадор Дали намойиш этилди. Кўргазма катта муваффақият билан ўтди ва қозоқ халқига тадбирдан қанчалик завқланганини кўриш катта шараф бўлди.
— Маданият нафақат санъат, балки пазандачилик ҳамдир. Севимли қозоқ таомлари борми?
— Албатта, менинг бир нечта севимли ресторанларим бор. Менга чет элдан меҳмонлар келса, уларни қозоқ таомлари тақдим этувчи ресторанларга олиб боришга ҳаракат қиламан. Бешбармоқ бу ердаги биринчи кунимда синаб кўрган биринчи таомим бўлди, лекин шуни айтишим керакки, мен Каспий денгизи балиқларидан тайёрланган балиқли бешбармоқни яхши кўраман. Қимизни ҳам жуда яхши кўраман - у ўпка учун жуда фойдали. Бу ерга келганимда, менга айтишдики, COVID даврида кўп одамлар қимиз ичишган, чунки у ўпкани мустаҳкамлашга ёрдам беради. Ўзим ҳам COVID билан қаттиқ касал бўлганим учун, мен қимиз татиб кўрдим ва ўшандан бери мухлисман.
— Мамлакатларимиз ўртасидаги таълим соҳасидаги ҳамкорлик ҳақида нима дея оласиз?
— Таълим асосий омилдир. Ёш қозоғистонликлар чет элда ўқишни яхши кўришларини пайқадим. Қозоғистонликларнинг янги авлоди жуда билимли ва яхши касбий маҳоратга эга. Бир неча ой олдин бизга Испаниянинг 20 та университетлари ректорлари ва вакиллари ташриф буюришди. Улар ҳайратда қолишди ва биз университетлар ўртасидаги ҳамкорликни кенгайтириш устида ишлаяпмиз. Биз кичик қадамлардан бошлаймиз. Испания университетлари вакилларининг ушбу саёҳатининг асосий натижаси бутун бир университетни нолдан яратмаслик, аста-секин бошлаш зарурлигини англаш эди. Улар Қозоғистон олий таълим муассасалари билан қўшма дастурлар ишлаб чиқиш учун алоқани давом эттирмоқда. Спорт соҳасида ҳам ҳамкорлик қиламиз. Яқинда Мадриднинг “Атлетико” клуби Алматида академия очди ва у ерда нафақат футболдан дарс беради. Шунингдек, биз университетга эга бўлган "Реал Мадрид" билан ҳам ишлаяпмиз, яқин орада бу ерда академия очишни кўриб чиқамиз. У ерда болалар нафақат футбол ўйнашади, балки испан тилини ҳам ўқишади ва ўрганишади, чунки тиллар мамлакатлар ўртасидаги кўприкдир.
— Мамлакатларимиз ўртасидаги маданий алмашинувда сизга алоҳида маъқул келадиган алоҳида лойиҳалар борми?
- Ҳа, албатта. Икки жиҳатни ҳисобга олсак: биринчидан, спорт маданиятнинг бир бўлаги эканлиги, иккинчидан, Қозоғистон спортга меҳр қўйган давлат экани, менинг алоҳида лойиҳам бор. “Болашақ” жамғармаси фаолияти, айниқса, имконияти чекланган ёки алоҳида эҳтиёжли болалар учун нақадар муҳим эканини англадим. Ўтган йили жамғарма билан ҳамкорликда Испания спорти ҳар йили ўтказиладиган қишки хайрия балида намойиш этилишига қарор қилдик.
Биз Испания институтлари ва спорт арбобларидан ажойиб жавоб олдик. Хайрия тўпи кимошди савдосига барча футболчилар имзоси туширилган "Реал Мадрид" ва "Барселона" футболкаларини олиб келдик. Шунингдек, Рафаэл Надал ва Карлос Алькарас имзоси туширилган футболкалар ҳамда афсонавий Феррари жамоаси вакили бўлган Формула 1 ҳайдовчилари Карлос Сайнс ва икки карра жаҳон чемпиони Фернандо Алонсо имзоси туширилган бейсбол қалпоқларини тайёрладик.
Мен ушбу лойиҳадан алоҳида фахрланаман, чунки йиғилган маблағлар “Болашақ” жамғармаси Қозоғистон футбол федерацияси билан ҳамкорликда ўтган ойда Аутизм ва алоҳида эҳтиёжга эга болалар Миллий лигасини ишга тушириш учун етарли бўлди. Испаниялик машҳур спортчиларнинг бундай хайрли ишга ҳисса қўшаётганини кўриш жуда ёқимли.
Материалнинг инглиз тилидаги асл нусхасини бу ерда ўқиш мумкин.
