Суриянинг вайрон бўлган қисмини кимлар тиклайди
Туркия қурилиш ширкатлари, жумладан цемент ва пўлат ишлаб чиқарувчиларнинг акциялари фонд бозорларида кучли ўсиш кўрсатди. Таҳлилчилар буни корхоналарнинг Башар Асад режими қулагандан кейин Сурияни тиклашда асосий рол ўйнаши билан изоҳлашмоқда. Kazinform агентлиги мухбири асосий ўйинчиларнинг соҳадаги фаолиятини ўрганди.
Туркиянинг қурилиш сектори охирги ҳафталарда инвесторларнинг диққат марказида бўлди. Цемент, металл конструкциялар ва бошқа қурилиш маҳсулотлари ишлаб чиқарувчи корхоналар истиқболли сармоявий мақсадларга айланди. Бундай қизиқишнинг сабабларидан бири Сурияда кутилаётган кенг кўламли қайта қуриш ишларидир.
Туркия қурилиш сектори юқори даражадаги ривожланиш ва халқаро лойиҳалардаги фаол иштироки билан машҳур. Сурияга географик яқинлик, ривожланган транспорт инфратузилмаси ва қайта қуриш лойиҳаларидаги тажриба Туркияга катта устунлик беради. Охирги йилларда Туркия ширкатлари Ироқ, Ливия, Афғонистон ва Украина каби мамлакатларда фаол бўлиб, беқарор муҳитда қийинчиликларга дош бера олиш қобилиятини намойиш этмоқда.
Туркия қурилиш бозорининг асосий иштирокчилари
«Çimsa Çimento Sanayi ve Ticaret A.Ş.» — Туркиядаги етакчи цемент ишлаб чиқарувчилардан бири. Корхона ўз маҳсулотларини ўнлаб мамлакатларга экспорт қилади ва йирик инфратузилма лойиҳаларида талаб катта бўлган портленд цемент ишлаб чиқаришга ихтисослашган. «Çimsa» Ироқ ва Яқин Шарқ минтақасидаги бошқа мамлакатларда қайта қуриш ишларида иштирок этган. Компания 60 дан ортиқ мамлакатларга, жумладан Ироқ, Ливия ва Шимолий Африка мамлакатларидаги инфратузилма лойиҳалари учун маҳсулот экспорт қилади. Цемент экспортининг умумий ҳажми йилига 6-8 миллион тоннани ташкил этади.
«Erdemir Group» («Ereğli Demir ve Çelik Fabrikaları T.A.Ş.») - Туркиядаги энг йирик пўлат ишлаб чиқарувчи. «Erdemir Group» ривожланган логистика инфратузилмаси ва кўприклар, бинолар ва бошқа йирик объектларни қуриш учун зарур бўлган прокат ишлаб чиқариш қувватига эга. «Erdemir» Ироқ, Сурия, Ливия ва Форс кўрфази мамлакатларидаги йирик лойиҳаларда фаол иштирок этмоқда. Масалан, 2022 йилда компания 7 миллион тоннадан ортиқ пўлат экспорт қилди, унинг салмоқли қисми халқаро қурилиш лойиҳаларида фойдаланилди.
«Akçansa Çimento» – Туркиянинг «Sabancı Holding» ва Германиянинг «HeidelbergCement» компаниялари қўшма корхонаси. Компания Туркиянинг цемент бозорида етакчи ҳисобланади ва қўшни мамлакатларда ўз хизматларини фаол равишда тарғиб қилади. «Akçansa Çimento» ишлаб чиқаришнинг юқори экологик стандартлари билан машҳур, бу халқаро лойиҳалар учун афзаллик бўлиши мумкин. Туркия пудратчилар иттифоқи маълумотларига кўра, компания Ироқ, Саудия Арабистони ва Мисрдаги йирик лойиҳалар учун фаол цемент етказиб берувчи ҳисобланади. Ливияда «Akçansa Çimento» 500 км дан ортиқ йўл инфратузилмасини қайта тиклашда иштирок этди.
«ENKA İnşaat ve Sanayi A.Ş.» хорижда ишлаш бўйича катта тажрибага эга Туркиянинг энг йирик қурилиш ва муҳандислик компанияларидан бири ҳисобланади. «ENKA» аэропортлар, саноат мажмуалари ва турар жой бинолари қурилишида иштирок этади. Компания халқаро ҳамкорлар билан узоқ йиллик ҳамкорлик тарихига эга, бу унинг Сурияни қайта тиклашдаги иштирокини осонлаштириши мумкин. Илгари у Ироқ, Ливия ва Россия каби 30 мамлакатда 400 дан ортиқ йирик лойиҳаларни амалга оширган. Ироқда «ENKA» энергетика инфратузилмасини реконструкция қилишда, умумий қуввати 4000 МВт дан ортиқ электр станцияларини қуришда иштирок этди.
«Limak Holding» - қурилиш бўлимига эга трансмиллий компания. «Limak Holding» инфратузилма: йўллар, кўприклар ва энергия тармоқлари соҳасидаги фаолияти билан машҳур. Сўнгги йилларда «Limak Holding» Африка ва Яқин Шарқда ўз иштирокини фаол равишда кенгайтирмоқда. Компания Дакар халқаро аэропортини (Сенегал) 575 миллион долларга қурди. Охирги 10 йил ичида шартномаларнинг умумий ҳажми қарийб 10 миллиард долларни ташкил этди.
«TAV Construction» аэропортлар ва бошқа йирик инфратузилма объектларини қуришга ихтисослашган компания ҳисобланади. Суриядаги транспорт марказларини қайта қуриш яқин йилларда туркиялик пудратчи учун имкониятларни очиб, асосий вазифага айланиши мумкин. Компания йилига 8 миллиондан ортиқ йўловчига хизмат кўрсатадиган Мадина аэропорти (Саудия Арабистони) қурилишини якунлади. Абу-Даби аэропортида (БАА) умумий қиймати 2,94 миллиард доллардан ортиқ бўлган янги терминал қурилишида иштирок этди.
Халқаро лойиҳалар учун давлат субсидиялари
Туркия ҳукумати ушбу корхоналарнинг барчасини халқаро лойиҳаларда иштирок этиш учун имтиёзлар ва субсидиялар бериш орқали қўллаб-қувватлайди. Сурия масаласида Туркия пудратчиларига реконструкция ишларида иштирок этиш учун устувор ҳуқуқлар берадиган икки томонлама келишувлар ҳам мумкин.
Таҳлилчилар фикрича, Суриянинг вайрон бўлган инфратузилмаси зудлик билан таъмирлашни талаб қилгани учун яқин ойларда цемент ва пўлатга талаб кескин ошади.
Шунинг учун Туркия минтақадаги манфаатларини, жумладан, қурилиш лойиҳаларида иштирок этишни фаол равишда илгари сурмоқда. Бу нафақат унинг иқтисодий таъсирини кучайтиради, балки Туркиянинг ўзида ҳам қўшимча иш ўринларини яратади, бу эса мамлакат ички иқтисодиёти учун жуда муҳимдир.
Шу билан бирга, Суриядаги сиёсий барқарорлик ва хорижий сармоядорлар учун кафолатлар ҳақида саволлар қолмоқда. Ижобий прогнозларга қарамай, кўпчилик экспертларнинг фикрича, Сурия ҳудудини тиклаш жараёнига халқаро молиялаштиришнинг аниқ механизмлари йўқлиги ва сиёсий ноаниқлик тўсқинлик қилиши мумкин.
Аввалроқ Сурия тараққиётининг келажакдаги йўналиши Араб Республикасининг ўзида ҳам, унинг чегараларидан ташқарида ҳам кўпчиликни ташвишга солаётгани ҳақида ёзган эдик. Башар Асад режимининг қулаши ва унинг қочиб кетиши ортидан мамлакатдаги сўнгги воқеалар Дамашқ кўчаларида ва бутун дунё бўйлаб суриялик жамиятларда қувонч уйғотди.
