Сурия можароси: Башар ал-Ассад ким ва у ҳокимиятга қандай келган

ASTANA. Kazinform – Сурия президенти Башар ал-Ассад ҳукуматга қарши кучлар ҳужумидан сўнг Дамашқдан номаълум томонга учиб кетди. Kazinform мухбири Башар ал-Ассаднинг Яқин Шарқдаги энг мураккаб ва можароларга бой давлатларидан бирини қандай бошқарганини кўриб чиқди.

Башар Асад 1965 йил 11 сентябрда Суриянинг Дамашқ шаҳрида туғилган. У отаси Ҳофиз Асаднинг беш фарзандининг учинчиси. Ҳафиз Асад бригада генерали бўлиб, Сурия ҳаво кучлари ва ҳаво мудофаа кучларига қўмондонлик қилган ва 1971 йилдан 2000 йилгача мамлакат президенти бўлган.

Башар Асад Дамашқдаги нуфузли Ҳуррия араб-француз лицейида ўрта маълумот олди ва 14 ёшида Араб Социалистик тикланиш партиясининг (“Баас”) ёшлар қанотига қўшилди. Ўрта мактабни тугатгандан сўнг у армияда хизмат қилди.

1988 йилда Башар Дамашқ университетининг тиббиёт факультетини офталмология бўйича имтиёзли диплом билан тамомлаб, шифокор бўлди. Кейинчалик Дамашқ яқинидаги “Тишрин” ҳарбий госпиталида ишлаган. 1992 йилда Буюк Британиянинг Лондон университети Сент-Мери клиникасида офталмология бўйича амалиёт ўтаган.

Башар Асад сиёсатга ўгай укаси Базил Асад вафотидан кейингина аралашди. 1994 йилда автоҳалокатда вафот этган Басил Асад Сурия президенти Ҳофиз Асаднинг вориси сифатида тайёрланаётган эди. Бу воқеадан кейин Башар Лондондаги ўқишини ташлаб, Сурияга қайтишга мажбур бўлди. Ўша йили Хомс шаҳридаги ҳарбий билим юртига ўқишга кириб, Республика гвардияси дивизиясида хизмат қилган.

1995 йилда Башар танк батальонига қўмондонлик қилган. У ҳарбий хизматдан ташқари Фуқароларнинг мурожаатлари ва аризалари билан ишлаш бюросини бошқариб, коррупцияга қарши кураш олиб борди. 1997 йилда Республика гвардияси қўмондони, 1999 йилда эса президент маслаҳатчиси этиб тайинланган. Башар ал-Ассад мамлакат сиёсий ҳаётида фаол иштирок этган ва унга Суриянинг Ливан билан муносабатларини назорат қилиш вазифаси юкланган. У бир қанча араб давлатларига расмий ташрифлар билан борган.

2000 йил июнь ойида Ҳофиз Асаднинг тўсатдан вафот этиши Башар Асадга мамлакатнинг олий ҳукумат лавозимига номзодини қўйиш имконини берди. Унинг ҳокимиятга келиши учун Халқ Кенгаши (Парламент) конституцияга ўзгартиришлар киритди ва президентликка номзоднинг ёшини 40 дан 34 га туширди.

2000 йил 10 июлда Асад номзоди умумхалқ референдумида президентлик учун ягона номзод сифатида маъқулланди. Унга сайловчиларнинг 97 фоизи овоз берди. 2000 йил 17 июлда у 7 йиллик муддатга президентлик лавозимини эгаллади. 2007 йил 27 майда эса референдумда сайловчиларнинг 97,6 фоизи қўллаб-қувватлаган ҳолда иккинчи муддатга қайта сайланди.

Унинг ҳукмронлигининг биринчи даври бир қатор ислоҳотлар билан ажралиб турди. Мамлакатда мустақил газеталар чиқа бошлади, хусусий университетлар очилди, хусусий банклар, фонд бозорлари ташкил этилди. Бироқ, консерватив сиёсий гуруҳлар таъсири остида Асад авторитар режимни янада юмшатишга журъат эта олмади. Айниқса, Сурияда 2011 йилда бошланган фуқаролар уруши даврида унинг ҳокимияти қаттиқ танқид қилинди.

Башар ал-Ассад президент сифатида Исроил-Сурия можаросига нисбатан отасининг қаттиқ сиёсатини давом эттирди. У бир неча бор Исроил 1967 йилда босиб олган Голан тепаликларини Сурияга қайтаришни талаб қилган. 2005 йил март ойида халқаро ҳамжамият босими остида Б. Асад Сурия армиясини Ливандан олиб чиқишга рози бўлди. Бу армия 1976 йил апрель ойида 1975-1990 йиллардаги Ливан фуқаролар уруши пайтида киритилган.

Al Jazeera телеканалининг хабар беришича, Башар ал-Ассад ҳокимиятга келганидан бери инсон ҳуқуқларини ислоҳ қилиш ваъдаларига қарамай, кўп нарса ўзгармаган. 2006 йилда Сурия диссидентларга саёҳат тақиқларини кенгайтириб, кўп одамларнинг мамлакатни тарк этишига тўсқинлик қилди. 2007 ва 2011 йилларда Facebook каби ижтимоий тармоқлар блокланган эди. Инсон ҳуқуқлари ташкилотлари Башар ал-Ассаднинг сиёсий рақиблари мунтазам равишда қийноққа солингани, қамоққа олингани, ғойиб бўлаётгани ва ўлдирилгани ҳақида хабар берган.

Human Rights Watch маълумотига кўра, Суриядаги инсон ҳуқуқлари билан боғлиқ вазият 2009 йилда дунёдаги энг ёмон ҳолатлардан бири бўлган ва у “ёмонлашишда давом этган”.

Асад ҳукмронлиги даврида Суриянинг асосий рақиблари АҚШ ва Исроил бўлиб қолди 2001 йил 11 сентябрь воқеаларидан кейин Вашингтоннинг муносабати ўзгарди, аммо 2003 йилда Ироқда уруш бошланиши билан АҚШ яна Сурияни можарода аралашишда ва террорчиларни қўллаб-қувватлашда айблади. 2004 йил май ойида Жорж Буш Сурияга қарши иқтисодий санкциялар киритди.

2011 йилда Сурияда фуқаролар уруши бошланиб, ҳукуматга қарши намойишлар президент Башар ал-Ассадни ҳокимиятдан четлатиш талаби билан қуролланган мухолифат гуруҳлари ва ҳукумат кучлари ўртасидаги тўқнашувларга айланган эди. Бундай вазиятда 2012 йил февраль ойида кўппартиявийлик тизимини тасдиқловчи янги конституция қабул қилинди. 2014 йил 3 июнь куни мамлакат тарихидаги илк муқобил сайловларда Башар ал-Ассад 88 фоиз овоз олиб, учинчи бор президент бўлди (янги конституцияга кўра, бу унинг биринчи муддати ҳисобланади. АҚШ ва Европа Иттифоқи давлатлари бу сайловни ноқонуний ва нодемократик деб тан олди).

2021 йилда Башар ал-Ассад Суриядаги ҳарбий амалиётлар ва яккаланиб қолганига қарамай, Сурия президенти этиб қайта сайланди, бу вазият давом этаётган зиддият ва Ғарб давлатларининг айбловлари билан белгиланди. Асад 2028 йилгача етти йиллик муддатга қайта сайланди. Унга сайловчиларнинг 95,1 фоизи овоз берди.

Башар ал-Ассад 2001 йилдан бери Хомс шаҳридан бўлган нуфузли сунний оила вакили Асма ал-Ахрасга уйланган. Асаднинг ўзи ҳам алавий мусулмон. Унинг учта фарзанди бор – икки ўғил ва бир қиз.