Сунъий интеллектнинг меҳнат бозорига таъсири: дастурларни қайта кўриб чиқиш керак
ASTANA. Kazinform – Ривожланган мамлакатларга қараганда ривожланаётган мамлакатларда иш ўринларини автоматлаштириш камроқ учрайди. Аммо дунё бўйлаб 300 миллион иш ўрнига сунъий интеллект таъсир қилиши мумкин. Шу билан бирга, таълим дастурларига ҳам қатор ўзгартиришлар киритилади.
Қурилиш ишларининг аксарияти вақтинчалик
Мутахассисларнинг фикрича, касб-ҳунар ва техник маълумотга эга бўлган касбларга талаб олий маълумотли битирувчиларга бўлган талабдан 70 фоизга юқори. Шу ўринда ҚР Президенти Қасим-Жомарт Тоқаевнинг бу йилги Мурожаатномаси ёдга тушади. Кадрлар салоҳиятини ошириш масаласида қатор устувор йўналишларни белгилаб, Ҳукумат олдига аниқ топшириқлар берди. Масалан, 2025 йил “Ишчи касблар йили” деб эълон қилинди. Яқинда Мажилисда бўлиб ўтган Ҳукумат соатида шу масала муҳокама қилинди.
Палата раиси ўринбосари Дания Еспаева техник ва касб-ҳунар таълимини ислоҳ қилиш орқали меҳнат касблари нуфузини ошириш зарурлигини таъкидлади. Депутат фикрига кўра, меҳнаткашнинг мавқеини ошириш учун рағбатлантириш чоралари зарур. Шунингдек, иқтисодиётни замонавий меҳнат бозори талабларини ҳисобга олган ҳолда малакали кадрлар билан таъминлаш мақсадида олий таълим муассасаларининг таълим дастурларини қайта кўриб чиқиш, иқтисодиётнинг аниқ тармоқлари билан алоқани кучайтириш зарур.
“Меҳнат бозорини 2029 йилгача ривожлантириш концепциясида уни ривожлантиришнинг асосий йўллари белгилаб берилган. Хусусан, юқори сифатли янги иш ўринларини яратиш хусусиятлари белгилаб берилди, шунингдек, 2030 йилгача 3,8 миллион янги иш ўрни яратиш бўйича улкан мақсад қўйилди. Бундан ташқари, Олий ҳисоб-китоб палатаси томонидан аҳоли бандлигини таъминлаш давлат дастури ижроси юзасидан ўтказилган аудит натижаларига кўра берилган баҳога кўра, турли давлат дастурлари доирасида яратилган иш ўринларининг аксарияти вақтинчалик иш ўринлари эканлиги аниқланган. Масалан, “Кучли ҳудудлар – мамлакат тараққиётининг драйвери” миллий лойиҳаси доирасида яратилган 1,5 мингта иш ўринларининг 90 фоизи вақтинчалик, “Агросаноатни ривожлантириш” лойиҳаси доирасидаги 67 минг иш ўринларининг 81 фоизи 2021-2025 йилларга мўлжалланган комплекслар мавсумийдир. Умуман олганда, янги иш ўринларининг 87 фоизи асосан паст ва ўрта маҳсулдорликдаги тармоқларда яратилади ва улар ҳам вақтинчалик”, – дейди Дания Еспаева.
Жорий йилда олий таълим муассасаларига 74 мингга яқин, коллежларга эса 143 минг нафарга яқин талаба қабул қилинди. Бироқ, барча битирувчиларни иш билан таъминлаш муаммоси жиддий ташвиш уйғотмоқда.
“2023 йилда коллеж битирувчиларининг 40 фоизи ўз мутахассислиги бўйича ишга жойлаштирилди. Шу билан бирга, давлат органлари барча олий таълим муассасалари битирувчиларини ишга жойлаштиришнинг ҳақиқий ҳолати билан таниш эмас. Бу эса битирувчиларнинг ишсизлар сафига қўшилишига ёки иш топилган жойда ишлашда давом этишига олиб келади. Уларнинг бир қисми яна давлат ёрдамига мурожаат қилишга мажбур бўлиб, яна бюджет маблағлари бунга сарфланади”, — деди Мажилис раиси ўринбосари.
Хориждаги ватандошларнинг ҳуқуқлари
Энди депутатлар Қозоғистон фуқаролари ишлаётган барча давлатлар билан уларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш бўйича шартномалар тузиш зарурлигини айтишмоқда.
“Узоққа бормасдан, Евроосиё иқтисодий иттифоқига кирувчи давлатларни олайлик. Турли маълумотларга кўра, бу иттифоқда 200 мингга яқин қозоғистонлик ишлайди. Бу деярли бутун саноат. Жанубий Кореяда кўплаб юртдошларимиз меҳнат қилмоқда, сўнгги пайтларда Англияда қулупнай тераётганлар кўпайиб бормоқда. Бу омиллар бандлик статистикамиз ва асосий сиёсатимизда ҳисобга олинганми? Биз буни билмаймиз. Мамлакатимиз фуқаролари ишлаётган барча давлатлар билан уларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш тўғрисида шартномалар тузилиши керак, ҳаттоки битта ҳамюртимиз ишласа ҳам”, — деди депутат А. Аймағамбетов.
ҚР Меҳнат ва аҳолини ижтимоий ҳимоя қилиш вазири Светлана Жақипованинг сўзларига кўра, Қозоғистоннинг 15 минг фуқароси Жанубий Кореяда ноқонуний яшамоқда. Шу боис Қозоғистон фуқароларининг қонуний ишлаши учун тегишли чоралар кўрилмоқда. Ушбу масала юзасидан вазирлик мутахассислари Жанубий Кореяга ташриф буюрди. Аввало, Кореядаги элчихонада бу ишлар билан шуғулланувчи атташе лавозимини жорий этиш зарурлигини айтди.
Сунъий интеллектнинг меҳнат бозорига таъсири
“Энди биз тартибга солиш хизмати учун чатбот яратмоқдамиз. Соғлиқни сақлаш, яъни диагностика соҳасида муваффақиятли лойиҳалар амалга оширилмоқда. Жумладан, меҳнат бозорида қисқариш эмас, балки меҳнат характерининг ўзгариши бўлади”, — деди ҚР Рақамли ривожланиш, инновациялар ва аэрокосмик саноат вазири ўринбосари Ростислав Коняшкин.
Унинг фикрича, Қозоғистонда меҳнат бозорини қайта кўриб чиқиш мумкин, чунки меҳнатни бошқариш сунъий интеллект ёрдамида амалга оширилади. Бу борада ходимларни рақамли воситалардан фойдаланиш ва сунъий интеллект моделларини ўрганишга қайта тайёрлаш муҳим омил ҳисобланади.
“Кадрлар тайёрлашга келсак, биз ҳозирда «TechOrda» дастури доирасида мутахассислар тайёрлашни фаол жорий қилмоқдамиз”, – деди Р. Коняшкин.
Бундан ташқари, Меҳнат ва аҳолини ижтимоий ҳимоя қилиш вазирлиги сунъий интеллектнинг меҳнат бозорига таъсирини тушунтирди.
"Goldman Sachs томонидан ўтказилган сўнгги тадқиқотга кўра, АҚШдаги касбларнинг тахминан учдан икки қисми сунъий интеллект томонидан қисман автоматлаштирилади. Умуман олганда, АҚШдаги жорий иш вазифаларининг 25 фоизи сунъий интеллект (СИ), айниқса маъмурий (46%) ва юридик (44%) касбларда автоматлаштирилиши мумкин. Қурилиш (6%) ва таъмирлаш (4%) каби "қўшимча иш" касбларида - паст даражада. Ривожланган мамлакатларга қараганда ривожланаётган мамлакатларда иш ўринларини автоматлаштириш камроқ учрайди, аммо бутун дунё бўйлаб иш ўринларининг 18 фоизи (300 миллион иш ўринларига тенг) сунъий интеллект ёрдамида автоматлаштирилган бўлиши мумкин. Хусусан, “Меҳнат ресурсларини ривожлантириш маркази” АЖ баҳолашига кўра, маъмурий соҳа ходимлари ўртасида генератив СИ орқали меҳнат вазифаларининг 45 фоизигача, меҳнат касблари вазифалари эса 2 фоизгача автоматлаштирилиши мумкин”, – дейилади хабарда.
Умуман олганда, Қозоғистонда генератив сунъий интеллект ёрдамида иш вазифаларининг 13 фоизини (ўрта ва юқори эҳтимоллик билан) бажариш мумкин.
Шу муносабат билан, Халқаро меҳнат ташкилоти асосий касб гуруҳлари орасида идораларда турли маслаҳат ва кўрсатмалар берадиган ходимлар генератив СИ таъсирига жуда сезгир эканлигини тасдиқлайди. Сунъий интеллектнинг меҳнат бозорига таъсири сезиларли бўлса-да, аксарият иш ўринлари ва тармоқлар қисман автоматлаштирилган бўлиши мумкин. Шунинг учун СИ ишчиларни алмаштиришдан кўра уларнинг ишини тўлдиришга мойилдир.
Генератив СИнинг жорий этилиши натижасида меҳнат унумдорлиги ошишига таъсир қилади. 2024-2029 йилларда сунъий интеллектни ривожлантириш миллий концепцияси қуйидаги тадбирларни ўз ичига олади:
- ўрта таълим ўқув режасига “Сунъий интеллект асослари” модулини киритиш;
- олий ва олий таълимдан кейинги таълим муассасаларида СИ соҳасида таълим дастурларини жорий этиш;
- давлат хизматчилари учун сунъий интеллект асослари бўйича курсларни ишлаб чиқиш ва ўтказиш.
