Солиқ тизимини ислоҳ қилиш: қозоғистонликларни нималар кутмоқда
Давлат раҳбари 2 сентябрь куни Қозоғистон халқига навбатдаги Мурожаатни йўллаб, бизнеснинг юқори сифатли ривожланиши ва масъулиятли хулқ-атворини рағбатлантиришга қаратилган барқарор солиқ сиёсати зарурлигини таъкидлади. “Янги Солиқ кодекси мавжуд тизимни қайта ишга тушириш учун ишлаб чиқилган. Кодекс солиқ тўловчиларга ишончга асосланган янги солиқ маъмуриятини қуришга қаратилган бўлиши керак. Нормативларни турлича талқин қилиш эҳтимолини бартараф этиш учун Кодексни соддалаштириш, унинг қоидаларини барча иқтисодий фаол фуқароларга тушунарли қилиш ниҳоятда муҳимдир”, — деди Қасим-Жомарт Тоқаев. Кazinform агентлиги мухбири 2025 йилда янги Солиқ кодекси қабул қилинишидан олдин унинг доирасида қандай аниқ яхшиланишлар режалаштирилганлигини аниқлади.
Қозоғистонликлар учун қандай солиқ имтиёзлари бекор қилинади?
Аввало, солиқ имтиёзларини тартибга солиш ва уларнинг ҳажмини камида 20 фоизга қисқартириш таклиф этилмоқда. Миллий иқтисодиёт вазирлигининг хабар беришича, давлат органлари, “Атамекен” МТП, экспертлар ва иқтисодчилар билан биргаликда Солиқ кодексининг 744 та имтиёзли банди бўйича аудит ўтказилган. 2022 йил учун солиқ декларациясига кўра, уларнинг миқдори 9,5 триллион тенгени ташкил этган бўлиб, шундан 3,3 триллион тенгега тенг 459 та норма имтиёзлар сифатида белгиланган. Бугунги кунга қадар умумий қиймати 1300 миллиард тенгедан ортиқ бўлган 110 та солиқ имтиёзларини, жумладан, уй-жой сотиш бўйича қўшилган қиймат солиғи бўйича имтиёзларни, ҳар қандай шаклдаги дори воситалари, тиббиёт буюмлари учун қўшилган қиймат солиғи бўйича имтиёзларни, шунингдек, ижтимоий соҳада фаолият юритувчи ташкилотлар учун корпоратив даромад солиғи бўйича имтиёзларни бекор қилиш таклиф қилинмоқда ва ҳоказо.
Солиқ маъмуриятчилигига жазоловчи ёндашувдан воз кечиш
- Солиқ маъмуриятчилигида жазоловчи ёндашувдан воз кечиш керак. Мажбурий ундиришдан фойдаланмасдан билдиришномалар юбориладиган солиқ қарзининг чегарасини ошириш мумкин деб ҳисоблайман. Агар солиқ қарзининг чегараси ошиб кетган бўлса, чекловлар фақат қарз миқдори бўйича қўлланилиши керак, яъни бутун банк ҳисоби блокланмайди. Йирик солиқ қарзи бўлган тақдирда, бўлиб-бўлиб тўлаш гаровсиз таъминланиши лозим. Режа бўйича солиқ текширувларидан бутунлай воз кечишга ҳаракат қилишимиз керак, — деди Президент Мурожаатида.
Режали солиқ текширувларини бекор қилиш
Янги Солиқ кодекси лойиҳасида солиқ қарзларини мажбурий ундиришнинг таваккалчилик даражасига боғлиқлигини истисно қилган ҳолда усул ва чораларни қўллашда табақалаштирилган ёндашувни жорий этиш ҳам таклиф этилган. Қозоғистон Республикаси Молия вазирлигининг Давлат даромадлари қўмитаси таҳририят мухбирининг сўровига кўра хабар беришича, қўмита биринчилардан бўлиб автоматлаштирилган тартибда амалга ошириладиган солиқ текширувларини танлаш учун рискларни бошқариш тизимини қўллаган.
– Мазкур фаолиятни такомиллаштириш мақсадида давлатнинг назорат-тафтиш фаолиятидаги ролини кучайтиришга ҳамда солиқ орбитасига фақат виждонсиз тадбиркорларни жалб этишга асосий эътибор қаратилаётган Рискларни бошқариш тизимини қўллаш бўйича мамлакатларнинг илғор тажрибалари ўрганилмоқда. Шунингдек, текширишлар натижалари ва суд қарорлари таҳлили шуни кўрсатадики, режалаштириш ва тадбиркорларни олдиндан хабардор қилишдан воз кечиш керак, - дейди экспертлар.
Шу муносабат билан солиқ назорати натижалари самарадорлигини ошириш мақсадида текширишлар тайинлашда рискларни бошқариш тизимини қўллаш бўйича ишлар тадбиркорлик соҳалари нуқтаи назаридан “спот” мезонларни жорий этган ҳолда қайта тузилмоқда.
Миллий иқтисодиёт вазирлиги янги солиқ чоралари кичик ва ўрта бизнес учун харажатларнинг ошишига олиб келмайди, деб ҳисоблайди. Кодекс лойиҳасида солиқ маъмуриятчилигининг солиқ тўловчини ҳисобга қўйиш, солиқ ҳисоботини тақдим этишдан бошлаб ва тугатиш тартибига қадар хизмат кўрсатиш модели белгиланган.
Кичик ва ўрта бизнес субъектларини текширишни ўтказиш муддатлари ҳам текширишни икки мартадан кўп бўлмаган ҳолда тўхтатиб туриш имкониятини чеклаш ҳисобига қисқартирилмоқда. Бундан ташқари, ҳозирги вақтда қўшимча солиқ чоралари кўриб чиқилмоқда.
Тахминан 5 миллион тенге қарз бўлса, кечиктириш
Янги Солиқ кодексининг яна бир янгилиги - қарийб 5 миллион тенге қарз бўлса, муддатни кечиктириш тўғрисидаги банд.
Солиқ кодексининг амалдаги нормасига кўра, солиқ тўловчи ва (ёки) учинчи шахснинг мол-мулкини гаровга қўйиш ёки солиқ тўловчи томонидан банк кафолатини тақдим этиш муддатини кечиктириш ёки бўлиб-бўлиб тўлаш режасини олишнинг мажбурий шартидир.
Бўлиб-бўлиб тўлаш режасини олиш учун қарздор биринчи навбатда гаров мулкини баҳолаши ва уни йўқотиш ва шикастланишдан суғурта қилиши керак.
Вақтинчалик молиявий қийинчиликларни бошдан кечираётган 1500 БҲМгача бўлган қарзи бўлган солиқ тўловчилар учун гаровсиз бўлиб-бўлиб тўловларни олиш имкониятини жорий этиш таклиф этилмоқда. Бу қарздорларни гаров ва унинг мажбурий суғуртасини баҳолашдан озод қилади, шунингдек, бўлиб-бўлиб тўлаш режаларини тақдим этиш муддатини қисқартиради.
Инвестицияларни рағбатлантириш
Солиқ тўловчиларнинг барча тоифалари учун, субъективлик ҳажмидан қатъи назар, "универсал" инвестиция имтиёзларини бериш таклиф этилади. Бу бинолар, иншоотлар, машиналар, ускуналар, дастурий таъминотни функционал мақсадларига кўра сотиб олиш ёки қуриш учун харажатларни бир марталик 100% чегириб ташлаш шаклида инвестиция солиқ имтиёзлари.
Бундан ташқари, ўз ишлаб чиқарган маҳсулотларни ишлаб чиқариш ва сотиш учун даромад солиғининг пасайтирилган ставкаси таклиф этилади. Стандарт инвестиция шартномалари, махсус инвестиция шартномалари, транспорт воситалари, қишлоқ хўжалиги техникаси ва маиший техника учун ҚҚС бўйича имтиёзлар сақланиб қолади.
Илм-фанга инвестицияларни қўшимча рағбатлантириш сифатида фанни ривожлантиришни молиялаштириш харажатлари учун 300% миқдорида "супер чегирмалар" таклиф этилади.
Солиқ маъмуриятчилигини рақамлаштириш қандай ташкил этилади?
— Фискал ислоҳотлар муваффақиятига эришиш учун маъмуриятни тўлиқ рақамлаштиришни амалга ошириш зарур. Президент Мурожаатида коррупция рискларини юмшатиш ва шаффофликни таъминлаш мақсадида солиқ соҳасидаги жараёнларни электрон форматга ўтказишни жадаллаштириш зарур, - дейилади Президент Мурожаатида.
Умуман олганда, солиқ маъмуриятчилигини рақамлаштириш 1998 йилда Интеграциялашган солиқ ахборот тизими яратилган пайтда бошланган. 2008 йилда “акциз” солиғи жорий этилди.
Маълумотлар базаси ҳажми ва фойдаланувчилар сонининг кўпайиши, шунингдек, аввалги тизимлар ишлаб чиқилган технологияларнинг эскирганлигини ҳисобга олган ҳолда, эскисининг функционаллигини ўзида мужассамлаштирган янги ахборот тизимларини яратиш бўйича ишлар бошланди.
Ушбу тизимлар негизида ахборот архитектурасини барпо этиш давлат хизматларини кўрсатиш бўйича хизмат кўрсатиш моделига ўтиш ва солиқ тўловчилар билан масофавий ҳамкорликни амалга ошириш имконини беради.
- Давлат даромадлари органлари ходимларининг ҳужжатларни қайта ишлаш жараёнларида иштирокини минималлаштириш 13 миллион фойдаланувчи учун тизимдан юқори даражада фойдаланиш имкониятини таъминлайди, 250 минг фойдаланувчининг бир вақтнинг ўзида ишлаш имкониятини оширади, ҳужжатларни қайта ишлаш жараёни бир дақиқагача қисқартирилади, - дейилади вазирлик хабарида.
