Шифокорлар Альцгеймер билан деменцияни ажрата олмайди — Жибек Жолдасова
ALMATY. Кazinform — Каzinform мухбири психиатр, тиббиёт фанлари номзоди, Неврозлар ва Альцгеймер касалликларини даволаш маркази раҳбари Жибек Жолдасова билан суҳбатлашди.
Ҳозирги кунда кўп одамлар ёш бўлишига қарамасдан, унутувчанлик, бефарқлик, бетоқатлик каби ҳолатлардан азият чекмоқда. Деменция ва Альцгеймер касаллигига чалинганлар сони ортиб бормоқда. Альцгеймер жуда хавфлидир, чунки у асаб тизимининг прогрессив касаллиги. Бу одамнинг ақлий фаолиятини бузади. Ушбу касалликнинг биринчи белгилари қандай, уни олдини олиш мумкинми ва қандай дорилар ишлатилади? Шифокор ушбу саволлар бўйича ўз фикрлари билан ўртоқлашди.
— Альцгеймер касаллиги — давоси йўқ касаллик. Бунинг сабаби нимада?
— Бизда даволаб бўлмайдиган касалликлар кўп. Масалан, қандли диабет, эпилепсия, склероз, гипертония. Афсуски, Альцгеймер улардан биридир. У тўлиқ даволанмайди. Бироқ, касалликнинг ривожланишини секинлаштириш ёки симптомларни енгиллаштириш мумкин. Бунинг учун дори-дармонлар қўлланилади. Дори-дармонлар бепулдир. Бундан ташқари, деменция ва Альцгеймер касаллигини даволаш учун 128 хил дори ҳозирда клиник синовларда. Яқин 5-10 йил ичида янги дори воситаларига эга бўлишимизга ишонаман. Альцгеймер касаллигини даволаш руҳий бузилишларни тузатиш, умумий жисмоний тайёргарлик, миядаги метаболизмни тартибга солиш ва қон томирларини мустаҳкамлашдан иборат.
— Хотиранинг сусайиши кексаликдан эмасми?
— Ҳа, бир қарашда бу барча кекса одамларга хос хусусиятдек туюлиши мумкин. Бироқ, бундай эмас. Аксинча, кекса одам яхши хотира ва фикрлаш тизимига эга бўлиши керак. Улар тўплаган катта тажриба ва билим туфайли ахборотни анча яхши эслаб қолишлари керак. Британиялик олимларнинг тадқиқотларига кўра, олимлар учун энг самарали ва қулай вақт 60 ёшдан 80 ёшгача. Яъни, ёши катта одам, аксинча, ақлий меҳнатга кўпроқ мойил бўлади. Шундай экан, кекса одамнинг қариб, ақлдан озишини табиий ҳол деб ҳисоблаш шарт эмас. Альцгеймер касаллигида вазият бошқачадир.
— Касалликнинг клиник белгилари ва аломатлари қандай?
— Альцгеймер касаллигининг дастлабки белгиларига қуйидагилар киради: сўзларни унутиш, зарур сўзларни эслай олмаслик, сўз маъносини чалкаштириб юбориш. Бундай одамнинг лексикони, айниқса, сўз бойлиги камаяди. Улар ҳар куни ишлатадиган сўзларни унутишлари мумкин. Шунинг учун синонимлар бир-бирининг ўрнида ишлатилади. Улар ўхшаш, ўзаро боғлиқ сўзлардан фойдаланадилар, гарчи уларнинг айрим маънолари бир хил бўлмаса ҳам. Тилининг учида, хаёлида қолган сўзларни айтишга қийналади. Гапиришга бироз вақт керак бўлади. Касаллик ўсиб бориши билан сўз бойлиги тугайди ва нутқ бузилади. У ҳатто ёшини ҳам, фарзандларининг исмларини ҳам эслай олмайди.
— Касалликнинг олдини олиш мумкинми?
— Бунинг олдини олиш учун унинг ривожланиши учун хавф омилларини билиш керак. Альцгеймер касаллигига олиб келадиган 14 та исботланган омил мавжуд. Масалан, қон босими, қандли диабет, семизлик, руҳий тушкунлик, ижтимоий изоляция, бош жароҳати, чекиш, ичиш, жисмоний фаолликнинг етишмаслиги, паст маълумот, саводсизлик, юқори холестерин, ёмон кўриш, сурункали касалликларнинг олдини олишни кечиктириш. Бу деменциянинг бошланишига олиб келадиган омиллардир. Касаллик билан оғриган беморларнинг 40 фоизи юқорида қайд этилган аломатлара эга. Бу ирсийми ёки йўқлигига келсак, ҳа, шундай. Аммо бу камдан-кам учрайди. Альцгеймер касаллиги 5-7 йил давомида сезилмай қолиши мумкин, кейин эса бемор ва унинг яқинлари дарҳол сезадиган биринчи аломатлар пайдо бўла бошлайди.
— Сўнгги пайтларда шифокорлар касаллик ёшараётганини айтиб, бонг урмоқда...
— Касаллик сезиларли даражада кучайган деб айта олмайман. Энди шифокорлар касалликнинг турли шаклларини ўз вақтида аниқлашга киришмоқда. Кейинги тадқиқотлар натижасида унинг ирсий эканлиги маълум бўлди. Касаллик одатда 65 ёшдан кейин бошланади, лекин ҳар минг кишидан бирида бу касаллик ёшроқ пайтда пайдо бўлади. 40 ёшдан 50 ёшгача бўлган одамларда деменция ва Альцгеймер касаллиги белгилари аниқланмоқда.
— Сиз даволаган беморлар неча ёшда?
— Беморларимнинг энг кексаси — 104 ёшда. у деменциядан даволанмоқда. Менга 98 ёшидан бери даволанмоқ. Вазият барқарор. Ёшлар ҳам учрайдилар. Юқорида айтиб ўтганимдек, ирсий касалликларга чалинганлар. Мисол учун, бундай касалликка чалинган оиланинг авлодлари 40 ёшида касалликка чалиниши ва афсуски, 47-50 ёшда вафот этиши мумкин.
— Статистикага тўхталиб ўтсангиз?
— Мамлакатимизда Альцгеймер касаллигига чалинганлар сони икки минг кишини ташкил этади. Масалан, Қозоғистонда 2,5 миллион қария яшаса, деменцияга чалинганлар сони 200 мингга яқин бўлиши керак. Бироқ, бундай ташхис қўйилган беморлар сони 10 мингга яқин. Нега? Чунки маҳаллий жойларда ташхис тўғри қўйилмайди. Шифокорлар деменция ва Альцгеймер касаллигини ажрата олмайдилар. Деменциянинг босқичини аниқлай олмайди. Менимча, шифокорлар касалликнинг аломатларини тўғри аниқлаш, уларни порталга киритиш ва деменцияга қарши махсус терапияни ишлаб чиқишни ўрганишлари керак. Шунинг учун, бизда ҳеч ким Альцгеймер ёки деменциядан ўлди деган хулоса ёзмайди. Бизда бу касалликдан вафот этган кексаларнинг аниқ сони йўқ. Афсуски.
— Қандай дорилар ишлатилади, улар етарлими?
— Беморлар икки дорини клиникадан текин олишлари мумкин. Донепезил - бу касалликнинг енгил ҳолатлари учун мўлжалланган дори. Мемантин ўртача ва оғир ҳолатларда буюрилади. Невролог тўғри ташхис қўйиши керак.
— Битта беморнинг даволаниши учун қанча маблағ сарфланади?
— Бу саволга жавоб беришга қийналаман. Чунки бизда ҳеч ким йўқхаражатларни ҳисоблаб чиқмайди. Икки дори учун давлат қанча тўлашини билмайман. Беморлар мунтазам равишда дори-дармонларни қабул қилишлари керак. Мемантинни кунига икки марта, донепезилни эса кунига бир марта олиш керак. Деменция билан оғриган одамларнинг фақат икки фоизи расмий равишда бепул дори-дармонларни қабул қилади.
— Альцгеймер касаллигидан даволаниш учун нима қилиш керак?
— Бугунги тиббиёт Альцгеймер билан оғриган беморни тўлиқ тиклашга қодир эмас. Шунинг учун бу касалликнинг олдини олиш жуда муҳимдир. Бунинг учун қуйидаги талабларга риоя қилиш муҳимдир: соғлом вазнни сақлаш, кўпроқ ҳаракат қилиш, етарли даражада ухлаш, қон босимини назорат қилиш, кўп дори-дармонларни қабул қилмаслик ва соғлом турмуш тарзига амал қилиш. Агар Альцгеймер касаллигига дучор бўлишни истамасангиз, яъни алжиб қолишни истамасангиз, бундан кейин кўпроқ ҳаракат қилишни бошлашингиз ва миянгизни фаол тутишингиз керак. Агар яқинларингиздан унутувчанликни сезсангиз, дарҳол шифокорга мурожаат қилинг. Шунингдек, ўз ҳуқуқларингизни билинг. Сиз поликлиникадан бепул дори-дармонларни олиш ва яқинларингиз оғир аҳволда бўлса, ногирон деб тан олиниш ҳуқуқига эгасиз. Чунки аксарият ҳолларда ногиронлик беришдан бош тортадилар. Ҳатто ўша беморга ғамхўрлик қилаётганлар учун махсус ижтимоий тўлов ҳам мавжуд.
