Шарқий Қозоғистон вилоятида 10 йил ичида 30 та қишлоқ харитадан йўқолди
ÖSKEMEN. Кazinform — Шарқий Қозоғистон вилоятида авваллари гавжум, гуллаб-яшнаган қишлоқлар бугун ҳувиллаб қолган. Аҳоли сонининг камайиши туфайли кўплаб аҳоли пунктлари харитадан йўқолди. Сўнгги 10 йил ичида ҳудудда 30 та аҳоли пункти тарқаб кетди. Ҳозир 25 та қишлоқда 50 кишидан кам аҳоли бор. Уларнинг ёпилиш хавфи ҳам юқори.
Умидсиз одамлар оммавий кўчиб кетишди
— Одамларнинг ўз она қишлоғини ташлаб, бошқа жойга кўчиши бесабаб эмас. Тараққиётдан олис қолган қишлоқларда ҳаёт оғирлашди, одамлар юкларини йиғиштириб, кўчишдан бошқа чораси қолмади.
Бу, айниқса, Катонқарағай, Куршим, Марқакўл, Тарбағатай туманларида кенг тарқалган ҳолатдир. Авваллари мол-ҳоли бисёр, гуллаб-яшнаган қишлоқларнинг энди қиёфаси бошқача.
Шарқий Қозоғистон вилояти Иқтисодиёт ва бюджетни режалаштириш бошқармаси маълумотларига кўра, сўнгги 10 йилда Шарқий Қозоғистонда 30 та аҳоли пункти тарқаб кетган.
Хусусан:
— 2014 йилда — 8 та қишлоқ. Шулардан, Катонқарағай туманида — 1 та (Талди қишлоғи), Куршим туманида — 2 та (Майтерек, Қарағайлибулоқ қишлоқлари), Шемонаиха туманида — 5 та(Моисеевка, Трехгорное, Зауба, Қозоғистон разъезди, Фестивальная станция қишлоқлари);
— 2017 йилда — 4 та қишлоқ. Ҳаммаси Куршим туманида (Мўйилди, Матабай, Тўсқайин, Ширикаяқ);
— 2018 йилда — 4 та қишлоқ. Жумладан, Глубокое туманида — 2 та(Красная Заря, Волчиха), Катонқарағай туманида — 2та (Ульяновка, Маралди);
— 2019 йилда — 10 та қишлоқ. Жумладан, Куршим туманида — 5 та (Олтой, Дингек, Жилитау, Қорабулоқ, Тентек), Улан туманида — 2 (Ақжартас, Қизилсув), Олтой туманида — 2 та(Бедаревка, Кўгилдир Бўғоз), Шемонаиха туманида — 1 та (Садовое);
— 2020 йилда — 4 та қишлоқ. Барчаси Зайсан туманидаги қишлоқлар (Жанабаз, Талди, Саритумсиқ, Сарши).
“Бу йил вилоятда 6 та аҳоли пункти харитадан йўқолди. Глубокое туманидаги 3 та қишлоқ тарқатиб юборилди. 60 кишилик Калинино қишлоғи Олтой қишлоғига, Сметанино қишлоғи 44 кишилик Кожохово қишлоғига киритилди. 23 нафар аҳолиси бўлган Аврора станцияси қишлоғи Красноярск қишлоқ округидаги Предгорное қишлоғининг таркибига кирди. Тарбағатай туманида 3 та қишлоқ тарқаб кетди. Сағиндиқ қишлоғи (11 киши) Оқжар қишлоқ округининг Жаналиқ қишлоғи таркибига, Ўтеген қишлоғи (34 киши) Қорасув қишлоқ округининг Қорасув қишлоғи таркибига, Жалғизтўбе қишлоғи (10 киши) Манироқ қишлоқ округи Даулетбай қишлоғи таркибига киритилди. Октябрь ойи бошидаги ҳолатга кўра, вилоятда 50 нафардан кам аҳоли истиқомат қиладиган 25 та қишлоқ бор”, – дейди бошқарма раҳбари ўринбосари Динара Жуманова.
Шарқий Қозоғистон вилояти Хитой билан чегарадош. Шу боис чегарадаги қишлоқлар масаласи стратегик аҳамиятга эга. Kazinform мухбири қишлоқлари тарқаб кетган туманлар ҳокимликларига сўровнома юборди.
Ундан кўзланган мақсад аҳоли пунктлари аҳолисининг келгусида бошқа жойларга кўчишининг олдини олиш бўйича амалга оширилаётган ишларнинг бугунги ҳолати ва тафсилотларини ўрганишдан иборат.
Зайсан тумани
Зайсанда 4 йил аввал 3 та қишлоқ ёпилган. Ойнабулоқ қишлоқ округининг Талди (30 киши), Сартумсиқ (32 киши), Кенгсой қишлоқ округининг Сарши (28 киши), Саритерек қишлоқ округининг Жанабаз (38 нафар) қишлоқлари оптималлаштирилди.
“Аҳолининг аҳоли пунктларидан чиқиб кетишининг олдини олиш мақсадида Ойнабулоқ ва Дайир қишлоқларида спорт модули, Қоратол қишлоғида врачлик пункти, Жанатурмис ва Саржира қишлоқларида тиббий пункт, Жарсув қишлоғида ФАП, Улкен Қоратол қишлоғида мактаб қурилиши режалаштирилган. Шунингдек, 2022 йилда вилоятлараро меҳнат ҳаракатчанлиги доирасида ишчи кучи ортиқча бўлган Жанубий ва Шимолий ҳудудлардан туманга 18 та оила (31 киши) ва бошқа давлатлардан 6 нафар ватандошлар кўчиб келган. 2023 йилда 30, 2024 йилда эса 39 киши кўчиб келган”, - дейди туман ҳокими ўринбосари Нурғайни Қабидолдина.
Ҳозир тумандаги Оққўйин қишлоғида атиги 8 киши истиқомат қилади. Саритерек қишлоқ округи таркибига киради.
“Оққўйин - туманнинг стратегик аҳамиятга эга аҳоли пункти. Қишлоқ ҳудудида “Кендирлик” кўмир кони, Обали чегара ҳарбий пости жойлашган. Туман марказидан масофа 100 километр. Бу – туман аҳамиятига эга автомобиль йўли. Қишлоқ оптималлаштирилса, узунлиги 40 километр бўлган Омби-Майқапшағай-Оққўйин йўли маҳаллий аҳамиятга эга йўллар рўйхатидан чиқарилади. Натижада қишда йўлни қордан тозалаш муаммоси пайдо бўлиши мумкин. Чунки қишда тумандаги йўлларни сақлаш масаласи жуда долзарб”, – дейди Нурғайни Қабидолдина.
“Кендирлик” кони 20 йилдан ортиқ вақтдан бери туман аҳолисини кўмир билан таъминлаб келмоқда. “ЗДП Кварц” масъулияти чекланган жамиятининг 30 нафардан ортиқ ишчи-ходимлари Оққўйин аҳоли пункти ҳудудида икки сменада вахта режимида меҳнат қилмоқда.
Шу боис автотранспортлар қишда стратегик аҳамиятга эга объектлар ва фермер хўжаликларининг қишловларига узлуксиз етиб бориши учун Оққўйин қишлоғи мақомини сақлаб қолиш зарур.
Катонқарағай тумани
Ўтган йил ва жорий йил бошидан буён Катонқарағай туманидаги тарқаб кетган қишлоқлар рўйхатга олинмаган. Аммо қишлоқларда аҳоли сони аввалгига нисбатан камайиб бормоқда.
Катонқарағай тумани тадбиркорлик, саноат ва туризм бўлими бошлиғи Жанна Асқарованинг айтишича, аҳоли пунктлари тарқаб кетишининг олдини олиш мақсадида давлат томонидан қатор дастурлар амалга оширилмоқда.
“Жумладан, “Диплом билан қишлоққа” дастури мавжуд. Жорий йилда 15 нафар ёш мутахассисга нафақа ва 3 нафар мутахассисга уй-жой сотиб олиш учун бюджет ссудаси ажратилди. Дастур шартларига кўра, улар қишлоқда 3 йил ишлаши керак. Шунингдек, Катонқарағай туманини қайта қуриш ва туризм марказига айлантириш муносабати билан турли таъмирлаш ва реконструкция ишлари олиб борилмоқда. Яъни янги иш ўринлари кўпайди. Бугунги кунда Катонқарағайда 7 қишлоқ округи, 27 аҳоли пункти мавжуд. 5 та қишлоқда 50 нафардан кам одам яшайди. Жумладан, Раҳмон Қайнари — 11 киши, Мўйилди — 23 киши, Шубарағаш — 13 киши, Бекалқа — 4 киши, Ақшарбақ — 2 киши. 2025 йилда вилоятда Бекалқа ва Ақшарбақ қишлоқлари тарқаб кетиш эҳтимоли катта”, - дейди у.
Шу қишлоқларни ўз ичига олган Оқсув қишлоқ округи ҳокими Айтас Нурқасга қўнғироқ қилдик.
“Бекалқада ҳозир 4 киши истиқомат қилади. Бошқа барча уйлар бўш. У ердаги аҳоли 8 км узоқликдаги Оқсув қишлоғига кўчиб ўтди. Ақшарбақда эса 2 та одам қолди. У ерда дам олиш марказлари мавжуд. Ёзда, сайёҳлик мавсумида у ерга борадиганлар кўпаяди. Бу икки қишлоқдан аҳолининг кўчишига йўлнинг ёмонлиги сабаб бўлган. Қишда кучли қор ёғиши сабабли у ерга боришнинг иложи йўқ. Мактаб йўқ. Фарзандлари бошқа қишлоқда ўқиса, қишда мактабга боролмайди. Бироқ, бу қишлоқларни ёпмаслик керак. Чунки туристик салоҳият жуда юқори. Йўл қурилса, шароит яхшиланса, аҳоли ўз уйларига қайтиши мумкин”, - дейди ҳоким.
Қозоғистонда Катонқарағайни билмайдиган одам йўқ. Чунки унинг табиати шу қадар гўзал манзараларга бой. Жорий йилнинг 9 ойида туманга 141 минг нафардан ортиқ сайёҳ келган, шундан 3 минг нафари хорижликлардир.
“Туманимизда туризм яхши суръатларда ривожланса, қишлоқларнинг тарқаб кетишининг олдини олиш мумкин, деб ўйлаймиз. Яқин кунларда Белқарағай қишлоқ округига қарашли ер майдонида аэропорт қурилиши режалаштирилган. Оқсув, Оққайнар, Жамбил қишлоқ округларида асфальт йўл қуриш режалаштирилган”, – дейди Катонқарағай тумани тадбиркорлик, саноат ва туризм бўлими бошлиғи.
Куршим тумани
Охирги 10 йилда туманда 5 та қишлоқ харитадан йўқолган бўлса, ҳозирда 50 нафардан кам аҳоли истиқомат қиладиган 2 та қишлоқ мавжуд. Улар Қайнар ва Егиндибулоқ аҳоли пунктларидир.
Эслатиб ўтамиз, куни кеча Президент топшириғига кўра, Буқтирма сув омбори устидан Куршим ва Самар туманларини боғловчи кўприк қурилди. Кўпчилик бу кўприкни узоқ йиллар кутган. Тўғри, кўчиб кетганлар қайтишига умид бор.
“Кўприк туманда туризм, савдо, кичик ва ўрта бизнесни ривожлантиришга катта ҳисса қўшади. Саёҳат вақти ва саёҳат харажатлари ҳам камаяди”, - дейди М. Алибеков.
Марқакўл тумани
Маркакўл тумани ҳокими Рустембек Кемешев қишлоқларда аҳоли сонининг камайишига йўл қўймаслик борасида қандай чора-тадбирлар кўрилаётгани ҳақида гапириб берди.
“Маълумки, мамлакатимизда чегара ҳудудларини ривожлантириш дастури бошланган. Унинг мақсади қишлоқ аҳолисининг ҳаёт сифатини яхшилашдир. Жойларга интернет тармоғини олиб кириш, имтиёзли кредитлар ажратиш, тоза ичимлик суви билан таъминлаш, “Бир қаватли Шарқ” дастури асосида кам таъминланган, кўп болали, уй-жой кутаётган оилаларга уй-жой бериш, жанубий вилоятлардан оилаларни кўчириш ишлари изчил давом эттирилмоқда. Туманнинг Тўсқайин қишлоқ округига қарашли Балиқтибулоқ қишлоғида бугунги кунда 32 киши истиқомат қилади”, - дейди у.
Бошқа аҳоли пунктларида эса аҳоли сони 50 нафардан ошади. Жорий йилда Марқакўл туманига 6 оила (39 киши) кўчиб келди.
Тарбағатай тумани
2024 йилда туманда Оқжар қишлоқ округининг Сағиндиқ қишлоғи, Қорасув қишлоқ округининг Ўтеген қишлоғи, Манироқ қишлоқ округининг Жангизтўбе қишлоғи тугатилди. Қорасув қишлоқ округига қарашли Йўл қурилиши деган қишлоқда айни пайтда 20 га яқин аҳоли истиқомат қилади.
Қишлоқлар тарқаб кетишининг олдини олиш борасида қандай ишлар амалга оширилмоқда, деган саволимизга Тарбағатай тумани ҳокими ўринбосари Талант Бақитбекули жавоб берди.
“Диплом билан қишлоққа”, “Кўчириш” дастурларини амалга оширяпмиз. Туман ҳокимлиги ҳар йили керакли мутахассислар рўйхатини тузади. Бу орқали қишлоққа шаҳарлардан кадрлар таклиф қилинади. Бу рўйхат бўйича ишга келганларга имтиёзли кредит ва компенсация берилади”, - деди у.
Биз кўриб чиқаётган мавзу нафақат Шарқий Қозоғистон вилояти, балки мамлакатнинг бошқа ҳудудлари учун ҳам долзарбдир. Миллий статистика бюросининг маълумотларига кўра, бир йил ичида республикада 78 та қишлоқ тугатилган.
Бу салбий динамика шу билан тўхтаб қолмайди, аксинча давом этади. Чунки аҳоли пунктларининг ярмидан кўпида 500 нафардан кам одам қолмоқда. Мамлакат аҳолисининг 37,3 фоизи эса қишлоқларда истиқомат қилади.
Қишлоқлар интернетга уланмаса, йўллар қурилмаса, барча шароит яратилмаса, кўчиш тўхтамайди, шекилли. Катонқарағайнинг сайёҳлик салоҳияти, Куршимдаги кўприк қурилиши эса умидни узиб, ҳукм қилишга йўл бермайди. Агар халқ қишлоқларга кўчса, мамлакат чегараси бўш қолмас эди...
