Севишганлар куни: Қозоғистонликлар неча ёшда оила қуришади

ASTANA. Kazinform – Бир неча йилдирки, 15 апрель бутун мамлакат бўйлаб “Қози Кўрпеш – Баян Сулу куни” сифатида нишонланади. Бу кун дастлаб “Валентин куни”га муқобил сифатида таклиф қилинган бўлса-да, вақт ўтиши билан у норасмий севишганлар байрамига айланди. Шу муносабат билан Қозоғистон Иқтисодий тадқиқотлар институти етакчи мутахассиси Шинар Тўлешова мамлакат фуқаролари қайси ёшда оила қуришини ўрганди.

Мутахассиснинг фикрича, никоҳ-оилавий муносабатлар аҳолининг барқарор ўсишида асосий омил бўлмоқда. Никоҳ кўрсаткичларининг камайиши, биринчи никоҳ ёшининг ошиши, фуқаролик никоҳи ва биргаликда яшашнинг кенг қўлланилиши Европа давлатларида туғилишнинг камайишига олиб келди.

“Қозоғистонда ҳам никоҳ тенденциялари ўзгармоқда. Биринчи марта турмуш қурганлар сони камайди, ажрашганлар орасида қайта турмуш қуришлар кўрсаткичи ошди. Охирги беш йилда (2020-2024) биринчи марта уйланган эркаклар кўрсаткичи 83,5 фоиздан 78,1 фоизга, биринчи марта турмушга чиққан қизлар эса 85 фоиздан 79,1 фоизга камайди. Ажралишдан кейин яна турмуш қурган эркаклар сони 15,4 фоиздан 20,8 фоизга, аёллар эса 13,5 фоиздан 19,4 фоизга ошган”, – дейди тадқиқотчи.

Ушбу тенденция кекса одамлар орасида никоҳлар сонининг кўпайишига ёрдам бериши мумкин. Бутун мамлакат бўйлаб балоғат ёшида турмуш қураётганлар сони кўпайган. Охирги беш йилда 35-44 ёшдаги турмуш қурган эркаклар улуши 10,9 фоиздан 14,7 фоизга, 45-54 ёшдаги эркаклар улуши 3,6 фоиздан 5,4 фоизга ошди. Хотин-қизлар орасида 35-44 ёшда турмуш қурганлар сони 8,5 фоиздан 12,3 фоизга, 45-54 ёшда турмуш қурувчилар эса 2,5 фоиздан 4,4 фоизга ошган.

Биринчи марта турмуш қурганларнинг ўртача ёши ҳам ортиб бормоқда. 2020 йилда биринчи марта турмуш қурган куёвларнинг ўртача ёши 27,5 ёш бўлиб, 2024 йилда 27,9 ёшга, келинларнинг ёши эса 24,8 ёшдан 25,2 ёшгача ошган.

Шаҳарлик куёвларнинг ўртача ёши 27,5 ёшдан 28,1 ёшга, қишлоқлик куёвларнинг ёши 27,3 ёшдан 27,5 ёшга кўтарилди. Келинларнинг ўртача ёши 24,8 ёшдан 25,2 ёшга кўтарилди, шаҳарлик келинлар кечроқ, 25,2 ёшдан 25,7 ёшга, қишлоқ келинлари эса кечроқ, 24 ёшдан 24,3 ёшга кўтарилди.

Ҳудудларга назар ташлайдиган бўлсак, оилани энг кўп қураётганлар шимолий вилоятлардаги эркаклар, шунингдек, мегаполислар ва Шарқий Қозоғистон вилоятидаги аёллардир.

2024 йилдаги маълумотларга кўра, Шарқий Қозоғистон вилоятида биринчи марта куёв бўлганларнинг ўртача ёши 29,5 ёш, Шимолий Қозоғистон вилоятида 29,1 ёш, Қостанай вилоятида эса 28,9 ёшни ташкил этади. Келинларнинг ўртача ёши Шарқий Қозоғистон вилоятида 27, Алматида 26,5, Астанада 26,4 ёшни ташкил қилган.

Жанубий ва ғарбий минтақаларда ёшлар нисбатан эрта турмуш қуришади. Манғистау, Атирау ва Туркистон вилоятларида эркаклар ўртача 27 ёшда оила қуришга ҳаракат қилади. Туркистон вилоятидаги аёллар 23 ёшгача турмуш қуришни афзал кўрса, Жамбил, Манғистау вилоятлари ва Чимкент шаҳридаги аёллар 24 ёшгача турмуш қуришни афзал кўради.

“2021 йилги аҳолини рўйхатга олиш натижаларига кўра, 4 067 682 нафар эркак никоҳда бўлган, улардан 9,7 фоизи (392 989 нафар) рўйхатдан ўтмаган никоҳга эга. 4 миллион 180 минг 934 нафар аёл турмуш қурганлигини маълум қилди, улардан 11 фоизи (460 минг 177 киши) никоҳини расмий рўйхатдан ўтказмаган. Никоҳ ва оилавий муносабатлардаги ўзгаришлар туғилиш даражасига бевосита таъсир қилади. Бинобарин, аҳолининг никоҳ хулқ-атворини тизимли ўрганиш мамлакат туғилиш даражасини башорат қилишнинг муҳим таркибий қисмидир”, – деди Ш. Тўлешова.

Айтиш жоизки, сўнгги 5 йилда Қозоғистонда ажримлар сони 7,5 мингтага камайди. Қозоғистонда сўнгги 25 йил ичида энг кўп никоҳлар сони 2013 йилда бўлиб, ўшанда 168 447 нафар жуфтлик никоҳдан ўтган. Кўрсаткичларга пандемия ҳам ўз таъсир қилди. Масалан, 2020 йилда 128 839 та, 2021 йилда 140 256 та никоҳ тузилган. Шу сабабли, кўплаб жуфтликлар вируснинг "синовини" енгиб ўтгандан кейин турмуш қуришга қарор қилишган. Карантин одамларни “бирлаштирган”ини бошқа статистик маълумотлардан ҳам кўриш мумкин: 2021 йилда 2020 йилга нисбатан 40 минг нафарга кўп бола туғилди. Охирги 3 йил кетма-кет Астана Қозоғистон шаҳарлари орасида никоҳлар сони энг кўп бўлган шаҳар бўлиб турибди.