Саноатда гендер тенглиги: аёллар ўйин қоидаларини қандай қилиб ўзгартиради
ASTANА. Кazinform – Астана шаҳрида саноат ва технология соҳасидаги аёлларнинг халқаро конгресси бўлиб ўтди. Қозоғистон, Қирғизистон, Россия, Туркия, Ўзбекистон, Арманистон ва бошқа мамлакатлардан келган мутахассислар юқори технологияли соҳаларда хотин-қизларнинг касбий салоҳиятини ривожлантириш, уларнинг инновацион ва иқтисодий фаоллигини рағбатлантириш бўйича илғор тажрибалари билан ўртоқлашди.
Қозоғистон саноатида аёлларнинг улуши қанча?
Қозоғистон Республикаси Президенти ҳузуридаги Хотин-қизлар ишлари ва оилавий-демографик сиёсат бўйича миллий комиссия раиси ўринбосари Лаззат Рамазанова Қозоғистонда аёллар тадбиркорлиги миллий ассоциацияси ташкил этилганини таъкидлади.
Мамлакатда 30 йилдан ортиқ вақтдан бери Президент ҳузуридаги консультатив орган сифатида миллий комиссия фаолият юритиб келмоқда. Бу давлат органлари зиммасига зарур кўрсаткичларни аниқлаш ва уларни амалга ошириш вазифасини юклайди. Вилоят ҳокимларига ҳам 9 та аниқ кўрсаткичлар белгиланган бўлиб, улардан бири хотин-қизларнинг фаоллигидир.
− Тадбиркорлик соҳасига келсак, аёллар раҳбарлигидаги корхоналар мамлакатимиз ялпи ички маҳсулотининг 42 фоизини ташкил этади ва умумий бизнес соҳасида 50 фоиз улушга эга. IТ ва аниқ фанлар бизга бегона, деган стереотип мавжуд. Лекин ҳақиқатда Қозоғистондаги олимларнинг 60 фоизини аёллар ташкил қилади. IТ соҳасида университет ўқитувчиларининг 67 фоизи аёллардир. Гаражлар ва ошхоналарда бу соҳадаги дастлабки қадамлар қўйилганда ҳам аёллар IТ-саноатнинг ҳаракатлантирувчи кучи бўлган. Соҳа ривожланиш босқичига келганида эса, молиялаштириш имконияти бўлган одамлар кела бошладилар, - дейди Л. Рамазанова.
Унинг сўзларига кўра, Қозоғистонда аёлларнинг саноатдаги улуши 18 фоиздан кам. Аммо бу кўрсаткич ўзгаришига умид бор ва саноатдаги аёллар улуши ҳам гендер тенглигининг асосий кўрсаткичи бўлиши мумкин.
Уч йил аввал аёлларга тақиқланган касблар рўйхати олиб ташланди ва бу масалани кўтаришда эркаклар касаба уюшмалари катта рол ўйнади.
− Масалан, Chevron нефть компаниясида бўш иш ўринларига даъвогарлар орасида аёллар бўлмаса, танлов ўтмаган деб ҳисобланади, деган қоида қабул қилди. Яъни, бундай механизмлар ишлайди. Яна бир мисол, ERG компаниялар гуруҳи барқарорлик сиёсатини қабул қилади. Бу сиёсат экология билан чекланиб қолмайди, балки маҳаллий ҳамжамиятнинг иштироки, инклюзивлик ва гендер тенглигини ҳам ўз ичига олади. Шундай қилиб, биз компаниялар ўз йўналишини ўзгартираётганини кўрмоқдамиз. Биз саноатлаштиришнинг янги даврига киряпмиз. Бу мутлақо янги йўналиш ва биз бу йўлга икки оёқда мустаҳкам туриб, икки қанотга суяниб киришимиз керак, - деди у.
Соҳада аёлларни қўллаб-қувватловчи стратегик ҳужжат ишлаб чиқилиши мумкин
“Ядро соҳасидаги аёллар ассоциацияси” жамғармаси ҳаммуассиси Александра Рябих саноат ва технология соҳасида аёлларни қўллаб-қувватлаш бўйича стратегик ҳужжатни ишлаб чиқиш бўйича халқаро ташаббус ҳақида гапирди.
— “Росатом” аёллар ассоциацияси Россия Федерациясининг 41 та ҳудуди ва 17 та давлатда 3000 дан ортиқ аёл мутахассисларни бирлаштирган. Биз ҳамкорлар, жумладан, йирик саноат бизнес компаниялари, илмий институтлар, инновацион лабораториялар, 35 дан ортиқ мамлакатнинг эксперт ҳамжамиятлари вакиллари билан ҳамкорлик алоқаларини ўрнатдик. Икки йил аввал “Росатом” аёллар ассоциацияси аёлларни саноат ва технология соҳасида қўллаб-қувватлаш ва ривожлантириш бўйича халқаро кенгаш тузиш ташаббуси билан чиқди. Кенгашнинг бир қисми сифатида биз 16 мамлакат аъзолари билан биргаликда давлат, саноат ва корпоратив даражадаги илғор тажрибаларни ўзида мужассам этган стратегик ҳужжатни ишлаб чиқиш вазифасини ўз зиммамизга олдик. Мазкур ҳужжат хотин-қизларнинг касбий салоҳиятини юзага чиқариши учун янги имкониятлар яратиш, ёш мутахассислар ўртасида етакчилик қобилиятини ривожлантириш, истеъдодларни ушбу соҳага жалб этишга қаратилган. Технологияларнинг жадал ривожланиши ва мамлакатларимиз иқтисодиётини мустаҳкамлаш зарурати узоқ муддатли истиқболда инсон капиталини шакллантиришни тақозо этади, – дейди Александра Рябих.
А. Рябих бир неча йилдан буён Қозоғистон билан қўшма лойиҳалар амалга оширилаётганини таъкидлади. “Росатом” аёллар ассоциацияси ва Қозоғистон ядро жамияти ўртасидаги ҳамкорлик шартномаси туфайли сўнгги икки йил давомида «Women in STEM» каби лойиҳалар амалга оширилди. Ушбу лойиҳалар талаба қизларни профессионал мартабага жалб этиш ва уларга юқори технологияли компанияларда муваффақиятли мартаба йўлларини кўрсатишга қаратилган.
— Мазкур лойиҳа ўтган йили профил ОТМда муваффақиятли амалга оширилди. Бу йил биз ёш мутахассислар ўртасида етакчилик қобилиятини ривожлантиришга қаратилган қўшма лойиҳани илгари суриш зарурлигини кўрдик. Бундай лойиҳалар уларнинг мансаб пиллапояларида юқорилашини рағбатлантиради, чунки етакчи позицияларда аёллар улушини ошириш масаласи нафақат технологик соҳада, балки бошқа саноат тармоқларида ҳам долзарбдир, - дея қўшимча қилди Александра Рябих.
Аёлларнинг саъй-ҳаракатлари инқирозни енгишга ёрдам беради
Қирғизистон парламентидаги “Ийман нуру” фракцияси раҳбари Динара Ашимова мамлакатда гендер тенглиги, аёлларнинг сиёсий тараққиёти борасида эришилган ютуқлар ҳақида гапирди.
— Қирғизистон қонунчилик, гендер тенглигини тарғиб қилувчи ва аёлларга барча соҳаларда ўзини намоён қилиш имконини берувчи меъёрларни ўрнатиш бўйича Марказий Осиёда етакчи давлат ҳисобланади. Масалан, ўтган йили биз Марказий Осиё ва Шарқий Европадаги ягона давлат бўлиб, “Меҳнатдаги тазйиқларга қарши кураш тўғрисида”ги Конвенцияни ратификация қилдик. Бу нормалар меҳнат кодексимизга киритилган. Бу давлат хизматида ҳам, хусусий секторда ҳам аёлларнинг зўравонлик ва таъқиблардан ҳимояланишини таъминлайди, - деди у.
Д. Ашимова жорий йилнинг август ойида унинг ташаббуси билан тақдим этилган қонун лойиҳасини Қирғизистон президенти имзолаганини айтди. Ушбу лойиҳа оиладаги ва жинсий зўравонликка қарши курашишга қаратилган 12 та қонун ҳужжатлари, кодекслар ва қонунларни ўз ичига олади.
— Биз қонунларни сезиларли даражада қаттиқлаштирдик. Шунингдек, биз кодексларга ахлоқий ва иқтисодий зўравонлик каби тушунчаларни киритдик, бу айниқса аёллар учун муҳим. Хотин-қизларга энди ўзлари танлаган соҳаларда ишлаш, ўқиш ва ривожланиш ҳуқуқларини чеклашга уринаётганлардан ўзларини ҳимоя қилиш имконияти берилган. Биламизки, кўп аёлларимиз ишлай олмайди, чунки оиладаги эри ёки отаси тақиқлайди. Бу қонун лойиҳаси, айниқса, ёшлар томонидан қўллаб-қувватланди, чунки биринчи навбатда, қонунчилик кафолатларини яратиш зарур, — дея тушунтирди у.
Қирғизистонлик маърузачи, айниқса, инқироз даврида аёлларнинг саноат ва иқтисодиётдаги ўрни муҳимлигини таъкидлади.
— Қозоғистондаги каби аёлларимизнинг салоҳияти 90-йиллардаги иқтисодий инқирозни енгиб ўтишимизга ёрдам берди. Менимча, бу инқироз даври ҳамма жойда такрорланмоқда. Мен яқинда CОР-29 саммитида иштирок этдим. Биз Қозоғистоннинг йирик сув тошқини, Қирғизистон эса кўплаб фавқулодда вазиятларга дуч келаётганини кўрамиз. Бизнинг тоғли экотизимларимиз жуда заиф, бу эса катта фалокатларга олиб келиши мумкин. Энди биз хотин-қизлар тезроқ мослашиб, шу соҳаларга иш бошлашимиз керак. Бу жуда муҳим. Аёллар тинчлик яратиш қудратига эга, агар биз ҳозир бор имкониятларимизни ишга солмасак, кеч бўлади, - дея қўшимча қилди Д. Ашимова.
Қирғизистон Республикаси Хотин-қизлар Конгресси президенти Замира Акбагишева аёлларнинг саноат ва янги технологиялардаги иштироки муҳимлигини таъкидлаб, Қирғизистон иқтисодиёт ва сиёсатда гендер тенглигига эришиш йўлида фаол иш олиб бораётганини таъкидлади.
— Айни пайтда мамлакатимизнинг кадрлар захирасини гендер тенглиги дастурига мувофиқлаштириш устида ишлаяпмиз. Биз малакали хотин-қизларни қидирмоқдамиз ва ҳокимликлар, вазирликлар, идоралар, ҳуқуқни муҳофаза қилиш органларидаги раҳбарлик лавозимларининг 30 фоизини аёллар эгаллашини таъминлашга ҳаракат қилмоқдамиз. Бироқ, қонунчилик нуқтаи назаридан, биз акциядорлик жамиятларида бу кўрсаткични таъминлай олмадик. Биз ҳозирда хусусий секторда ҳам гендер мувозанатини таъминлайдиган қонун лойиҳасини ишлаб чиқмоқдамиз, — деди у.
Унга кўра, Қирғизистонда 7 миллиондан ортиқ аҳоли истиқомат қилади, уларнинг 51 фоизини аёллар ташкил қилади. Кичик ва ўрта бизнесда хотин-қизларнинг улуши 23 фоизни, саноатда эса атиги 15 фоизни ташкил этади.
Қирғизистонда ҳам, бошқа кўплаб мамлакатларда ҳам кичик ва ўрта бизнес иқтисодиётни ривожлантиришда жуда муҳим рол ўйнайди. Айни пайтда Қирғизистон ялпи ички маҳсулотининг 42 фоизини тадбиркор аёллар таъминламоқда.
— 2030 йилгача гендер тенглигига эришишга қаратилган миллий дастур қабул қилинди. Президентимиз томонидан яқинда имзоланган мазкур дастурда хотин-қизларни турли соҳалар – саноат, акциядорлик жамиятлари, тиббиёт, таълим тизимидаги раҳбарлик лавозимларига тайёрлаш борасида аниқ чора-тадбирлар белгиланган. Биласизми, парламентда 30 фоизлик квота бўлиши керак. Хотин-қизлар учун квоталар вазирликлар, ҳокимликлар ва вилоятлар даражасида ҳам назарда тутилган. Аммо, афсуски, 30 фоизлик квотага ҳали етиб бора олмадик. Ҳозирда парламентдаги аёллар улуши бор-йўғи 23 фоизни ташкил этади, - деди Қирғизистон хотин-қизлар конгресси президенти.
