“Самруқ-Қазна” жамғармасига қарашли компанияларнинг ІРОдаги аҳволи қандай

ASTANA. Kazinform – “Самруқ-Қазна”га қарашли 7 та компаниянинг акциялари фонд бозорига жойлаштирилди. Улар қайси биржада? У ҳозиргача жами қанча акция сотган? Акцияларнинг дастлабки нархи қанча эди ва ҳозир қанча туради? Биз фонд маълумотлари асосида маҳаллий компанияларнинг IPO ҳолатини таҳлил қилдик.

Биринчидан, халқаро атамаларнинг таърифини кўриб чиқайлик.

IPO (Initial Public Offering) атамаси “бошланғич оммавий таклиф” деб таржима қилинади. Оддий қилиб айтганда, бу ибора "компания ўз акцияларини биринчи марта кенг оммага таклиф қиладиган молиявий операция" деган маънони англатади.

SPO (Secondary Public Offering) — “иккинчи даражали оммавий таклиф”. Аниқроқ айтганда, у иккиламчи бозордан мавжуд, хусусий акцияларни таклиф қилиш, яъни компания акцияларини фонд биржасига қайта жойлаштиришни назарда тутади.

Иқтисодиётда давлат улушини камайтириш давлат иқтисодий сиёсатининг энг муҳим йўналишларидан биридир. Ушбу вазифа доирасида “Самруқ-Қазна” жамғармаси томонидан активларни рақобат муҳитига ўтказиш, яъни IPO ва SPO орқали мамлакатнинг йирик миллий компаниялари акцияларини қисман фонд бозорига чиқариш амалга оширилмоқда. Ушбу чора-тадбирлар Миллий жамғарма маблағларини тўлдириш, Жамғарма маблағларининг бозор қийматини шакллантириш, акциядорлик ва қарз капитали бозорларига кириш имкониятларини кенгайтириш, уларнинг фаолиятига қўйиладиган талаблар ва илғор тажрибага мослашиш ҳисобига компанияларнинг операцион самарадорлигини ошириш, ички қимматли қоғозлар бозорини ривожлантириш, Қозоғистон халқининг инвестиция маданияти ва молиявий саводхонлигини ошириш каби қатор муҳим вазифаларни ҳал қилиш имконини беради.

Бу жуда кўп фойда келтиради. Хусусан, фонд бозорига кириш жамият учун очиқ, миноритар акциядорлар олдида ҳисобот берадиган, ўз фаолиятида шаффоф, ESG тамойилларига мос келадиган компаниялар учун корпоратив бошқарув даражасини яратади. Шундай қилиб, миноритар акциядорларнинг ҳуқуқ ва манфаатларини ҳимоя қилиш, жамиятларнинг директорлар кенгашлари ва ижроия органлари фаолияти, шунингдек, биржалар талабларига мувофиқ ахборотни тарқатиш янги сифат босқичига кўтарилади.

Фонд бозори – бу қимматли қоғозлар, акциялар ва облигациялар сотиладиган онлайн платформа бўлиб, уларнинг кўп турлари мавжуд. Маҳаллий компаниялар ҳозирда Астана халқаро молия маркази (AIX), Қозоғистон фонд биржаси (KASE) ва Лондон фонд биржасининг (LSE) савдо майдонларида жойлашган. Сотиш учун асосан оддий акциялар ва глобал депозитарлик қоғозлари (ГДҚ) таклиф қилинган.

Йирик компанияларнинг IPO ва SPOлари нафақат “Самруқ-Қазна” жамғармаси ва компаниялари, балки Қозоғистон фонд бозори учун ҳам муҳим аҳамиятга эга. Барча битимлар Қозоғистон фуқароларининг сармояга бўлган қизиқишини оширди. Маҳаллий депозитарий тизимларда брокерлик ҳисобварақлари сони кескин ошди, чунки инвесторлар ва битимлар амалга оширилиши кутилмоқда.

Масалан, 2021 йил бошидан буён Қимматли қоғозлар марказий депозитарийси ва АХММ депозитарий тизимларидаги умумий ҳисобварақлар сони 236 мингтадан 3,9 миллионтага кўпайди. “ҚазМунайГаз” IPO доирасида 2022-2023 йилларда ҳисобварақлар сони 378 мингдан 1,5 миллионга, KEGOC SPO натижасида эса 3,9 миллионга етди (2024 йил бошидаги маълумотлар), яъни ҳар бир IPO ва SPO кўпроқ фуқароларнинг ҳисоб рақамларини очиши ва бу жараёнда фаол иштирок этишига ҳисса қўшди.

Айни пайтда фонд бозорида “Самруқ-Қазна” жамғармаси гуруҳига кирувчи 7 та компаниянинг акциялари сотилмоқда. Улар: Air Astana, KEGOC, ҚазМунайГаз, Казатомпром, ҚазТрансОйл, Kcell ва Қазақтелеком.

Фото: freepik

Air Astana

2024 йил февраль ойида “Эйр Астана” АЖ акциялари ва глобал депозитарлик қоғозлари (ГДҚ) Астана халқаро молия маркази (AIX), Қозоғистон фонд биржаси (KASE) ва Лондон фонд биржасининг (LSE) савдо майдончаларида жойлашди.

Учта платформадаги жойлаштиришларнинг умумий ҳажми 356 миллион долларни ташкил этди. 1 та глобал депозитарлик қоғозлари (ГДҚ) 9,5 долларга, 1 та оддий акция 1 073,83 тенгега (1 ГДҚ = 4 та акция) баҳоланди.

Компаниянинг жорий бозор капиталлашуви 270,4 миллиард тенгени (541,8 миллион АҚШ доллари) ташкил этади.

Маълумотнома: жойлаштириш нархи / жорий нарх

• KASE: ҳар бир акция учун 1 073,83 тенге / 765 тенге (-28,76%)
• AIX: ҳар бир акция учун 1 073,83 тенге / 770 тенге (-28,29%)
• LSE: бир ГДҚ учун 9,5 доллар / $5,95 (-37,37%)

KEGOC

2014 йилда KEGOC компаниясининг акциялари KASEга чиқарилди. Ҳар бир акция учун 505 тенге. Жойлаштириш ҳажми 13,1 млрд тенге бўлди. IPO ўтказилган пайтдан бери KEGOC акцияларининг нархи 194,26%-га ўсди (2025 йил 4 мартга кўра 1 акция нархи - 1 486 тенге).

Бундан ташқари, 2023 йилда KASE ва AIX майдонларида KEGOC компаниясининг SPOси ўтди, уларнинг умумий суммаси 22,6 миллиард тенгедан ортиқни ёки муомаладаги акцияларнинг 5,6 фоизини ташкил этди. 1 дона акция нархи 1482 тенгени ташкил қилди.

Компаниянинг жорий бозор капиталлашуви 409,1 миллиард тенгени (819,6 миллион АҚШ доллари) ташкил этади.

Маълумотнома: жойлаштириш нархи / жорий нарх

• KASE (IPO): бир акция 505 тг / 1 486 тг (+194,26%)
• KASE (SPO): бир акция 1 482 тг / 1 486 тг (+0,27%)
• AIX (SPO): бир акция 1 482 тг / 1 485 тг (+0,20%)

ҚазМунайГаз

2022 йилда Фонд портфелидаги энг йирик актив – «ҚазМунайГаз» миллий нефть-газ компаниясининг IPOси KASE ва AIX биржаларида ўтди. Жойлаштириш ҳажми 153,9 млрд тенге, бир акциянинг нархи 8 406 тенге бўлди.

2025 йил 4 март ҳолатига кўра, бир акция нархи 68,83 фоизга ўсиб, 14 192 тенгега (KASE) етди.

Бугунги кунда компаниянинг бозор капиталлашуви 8 658,8 миллиард тенгени (17 348,5 миллион АҚШ доллари) ташкил этади.

Маълумотнома: жойлаштириш нархи/жорий баҳоси

• KASE: бир акция 8 406 тг. / 14 192 тг (+68,83%)
• AIX: бир акция 8 406 тг. / 14 244 тг. (+69,45%).

Казатомпром

2018 йил ноябрь ойида Фонд AIX ва LSE биржаларида қўш листинг билан “Казатомпром” IPO-ни амалга оширди. Таклиф нархи 1 глобал депозитарлик қоғози (ГДҚ) учун 11,6 доллар ва 1 акция учун 4 322,74 тенге бўлди. 2019-2020 йилларда Фонд LSE ва AIX биржаларида тезкор ариза йиғиш усули билан Казатомпром SPOсини ўтказди: 2019 йил сентябрь ойида таклиф нархи 1 ГДҚ учун 13 долларни ташкил этди.

2020 йил июнь ойида таклиф нархи ГДҚ учун 13 долларни ва ҳар бир акция учун 5 230,81 тенгени ташкил қилди.

2025 йил 4 март ҳолатига кўра, бир акция нархи 18 155 тенгени (AIX) ташкил этди. IPOдан бери нарх ошиши 319,99% ни ташкил қилади.

Бугунги кунда компаниянинг бозор капиталлашуви 4 708,6 миллиард тенгени (9 434,0 миллион АҚШ доллари) ташкил этади.

Маълумотнома: жойлаштириш нархи/жорий нарх

• AIX (IPO): бир акция 4 322,74 тг. / 18 155 тг. (+319,99%)
• AIX, LSE (IPO): бир ГДҚ $11,6 / $35,00 (+201,72%)
• AIX (SPO): бир акция 5 230,81 тг. / 18 155 тг. (+247,08%)
• AIX, LSE (SPO): бир ГДҚ $13,0 / $35,00 (+169,23%).

ҚазТрансОйл

ҚазТрансОйл IPOси 2012 йилда ўтди. IPO доирасида компания ҳар бири 725 тенгелик 38 463 559 дона оддий акцияларни жойлаштирди. 2025 йил 4 март ҳолатига кўра, KASEда бир дона акциянинг нархи 817 тенге (акция нархининг ўсиши – 12,69%).

Бугунги кунда компаниянинг бозор капиталлашуви 314,2 миллиард тенгени (629,6 миллион АҚШ доллари) ташкил этади.

Маълумотнома: жойлаштириш нархи/жорий баҳоси

• KASE: бир акция 725 тг. / 817 тг. (+12,69%).

Қазақтелеком

«Қазақтелеком» акцияларининг бирламчи оммавий таклифи 2006 йилнинг ноябрь-декабрь ойларида «Қазпошта» орқали обуна бўлиш ва Қозоғистон фонд биржаси орқали ўтказилди. Савдога қўйилган акцияларнинг нарх диапазони 25 мингдан 33 минг тенгегача бўлган. Жамоатчилик “Қазақтелеком”нинг 399 187 дона акциясини жами 12,2 миллиард тенгега сотиб олди, ўртача жойлаштириш нархи 30 560 тенгени ташкил қилди. 2025 йил 4 март ҳолатига кўра, ҳар бир акция нархи 45 700 тенге (ўсиш 49,54%).

Бугунги кунда компаниянинг бозор капиталлашуви 489,2 миллиард тенгени (980,2 миллион АҚШ доллари) ташкил этади.

Маълумотнома: жойлаштириш нархи/жорий баҳоси

• KASE: ҳар бир акция учун 30 560 тенге. / 45 700 тенге. (+49,54%).

Кcелл

2012 йилда Кcелл ўз акцияларини KASE ва LSE биржаларида очиқ жойлаштирди. Компания акцияларининг нарх диапазони 1 глобал депозитарлик қоғози учун 10,5-13,0 АҚШ доллари орасида белгилаб қўйилди, савдо бошланган пайтда оддий акцияларнинг қиммати бир данаси учун 1 578,68 тенге бўлди. Жойлаштириш ҳажми - 78,2 млрд тенге.

2020 йилда AIX биржасида акциялар ва ГДҚ савдога чиқарилди.

2021-2022 йилларда Кcелл KASEда савдоларни бирлаштириш ва савдо воситалари ликвидлигини ошириш мақсадида LSE ва AIX биржаларида акциялар ва ГДҚларни делистинг қилди.

2025 йил 4 март ҳолатига кўра, ҳар бир акция нархи 3416 тенгени (116,38 фоизга ўсган) ташкил этади.

Бугунги кунда компаниянинг бозор капиталлашуви 683,2 миллиард тенгени (1 368,8 миллион АҚШ доллари) ташкил этади.

Маълумотнома: жойлаштириш нархи/жорий баҳоси

• KASE: ҳар бир акция учун 1 578,68 тенге. / 3 416 тенге. (+116,38%).